Música
A luthería galega, referente internacional

A construción de instrumentos musicais en Galiza é hoxe un oficio con diversidade e proxección exterior. Ten, ademais, un pasado medieval moi importante no Reino de Galiza e posterior.
Instrumento Luthier
Laúde Raphael Mest do luthier César Árias.
@Margatojo
19 may 2023 12:00

Trátase dun oficio complexo e moi especializado. Require destreza manual, coñecementos técnicos e teóricos, e formación musical. Non existe apoio institucional definido, máis ben descoñecemento e desatención. Tampouco formación regrada, nin recoñecemento académico. A maioría aprende co mecenado doutros luthiers e de xeito autodidacta. E, malia isto, hai unha realidade bastante ignorada: a luthería galega é, a día de hoxe, un gremio diverso de moita proxección internacional.

Este é o resultado dunha conversa con integrantes de Labra, a recén formada Asociación Profesional de Luthiers de Galicia, no marco do seu primeiro encontro aberto a todos os públicos, esta fin de semana, no claustro do Colexio Maior Santo Agostiño de Compostela.

“Como autocrítica, somos un oficio solitario”, relata César Arias, luthier de instrumentos antigos de corda pulsada afincado en Padrón e vocal da asociación. “Decidimos facer un esforzo como grupo e unirnos para ter máis forza. Queremos que se coñeza a construción de instrumentos musicais galega, porque a calidade actual é enorme. A lista de luthiers e de familias instrumentais resulta profusa, tanto en música antiga, en corda frotada e pulsada, e en vento metal, como en violíns e guitarra clásica, eléctrica e acústica, ou, por suposto, na música tradicional de gaitas, zanfonas, percusión… Na maioría dos casos acoden como clientes intérpretes de todo o mundo”.

Asociación Luthiers Galiza
De de esquerda a dereita: Suso Gestal, Francisco Luengo, César Arias, Tony Esparís e Ana Fariña. Marga Tojo

Agroman datos e escenarios converxentes nas biografías profesionais: paso por talleres alleos onde aprender técnicas, gosto pola experimentación, afán de compartir coñecementos e creación de estilos propios.

Arias estuda guitarra clásica en Barcelona cando entra en contacto cun luthier francés afincado na cidade e descobre con paixón o oficio. Interesado nos traballos de Francisco Luengo sobre a reconstrucción dos instrumentos do Pórtico da Gloria volta a Galiza, onde se converteu nun recoñecido construtor de modelos baseados en orixinais dos séculos XVI a XIX.

O fito da reconstrución dos instrumentos do Pórtico

A reconstrución dos instrumentos do Pórtico da Gloria considérase un fito. Parte dun convenio de 1991 coa Fundación Barrié de la Maza impulsado polos catedráticos de Música da Universidade de Santiago de Compostela (USC), Carlos Villanueva e José López-Calo. Falecido no 2020, o Colexio Maior Santo Agostiño conserva a biblioteca de textos sobre música de López-Calo, a máis importante de España, coa custodia da USC. De aí a relación co gremio.

Dos 21 instrumentos que aparecen no tímpano central do Pórtico fabrícanse 19. A cargo das violas ovais está Luengo, construtor de instrumentos de corda frotada de épocas anteriores ao XIX. Como a maioría, faise músico antes de iniciarse na luthería e, como moitos, das dificultades para acceder a determinada instrumentación prende, aínda adolescente, a decisión de empezar a construíla.

Non existen datos co nivel dos que ofrece o Pórtico da Gloria. Constitúe o documento románico -protogótico- máis importante en representación de instrumentos

Non hai outros países con proxectos do alcance da reconstrución dos instrumentos tallados no obradoiro do Mestre Mateo, e sobre todo, non existen datos co nivel dos que ofrece o Pórtico da Gloria. Constitúe o documento románico -protogótico- máis importante en representación de instrumentos. “Pola calidade, o detalle nos elementos, fundamentais para a comprensión de como funcionaban e de que era o que esperaba un músico do século XII do seu instrumento”, explica Luengo.

En Galiza aparece representación de instrumentación moi abundante desde o século XII, coincidente co esplendor da lírica medieval trobadoresca. Atópase na Catedral de Santiago, no Pazo de Xelmírez (tamén reconstruída), en Carboeiro, en Portomarín… “As nosas investigación”, continúa, “fannos concluír que estamos ante unha escola medieval de construción de instrumentos moi importante no Reino de Galiza e posterior. Asemade, atopamos representación un século antes aquí que no resto de Europa. Son pioneiros e ten sentido: a lírica e a música van da man”.

Estamos ante unha escola medieval de construción de instrumentos moi importante no Reino de Galiza e posterior. Asemade, atopamos representación un século antes aquí que no resto de Europa

“No lutherismo de instrumentos antigos, Galiza é unha potencia. Ás veces pénsase en Cremona, pero Galiza é referente”. Fala Tony Esparís, vocal de Labra. “Acontece algo parecido con outros, como as guitarras e Granada, cando en Galiza hai tamén excelentes construtores, con moita proxección”, engade Arias.

Esparís fabrica instrumentos de vento metal especializados na música antiga. Apaixoado da experimentación manual, comeza na luthería tamén pola dificultade de acceso á instrumentación. Pola falta de tradición galega na construción de trompetas e trombóns fórmase traballando de balde no taller dun luthier holandés e logo de xeito autodidacta. Subliña a solidariedade gremial: “Sen o apoio de compañeiros do sector como Luengo ou Arias, non me sería posíbel chegar tan lonxe”.

A longa tradición das gaitas

Segundo estudos do luthier Pablo Carpintero, no sur peninsular, da provincia de Pontevedra a Portugal, hai gaitas que se empregan desde a Idade Media, como a que pertence ao pontevedrés Xan de Campañó, para a que calcula unha datación de entre 550 e 600 anos. Das coñecidas, a máis antiga do mundo. E existe tamén iconografía de gaitas, por exemplo, nas Cantigas de Santa María, do século XIII.

Suso Gestal, secretario de Labra, fabrica instrumentos musicais de vento, principalmente gaitas e frautas traveseiras. Como a maioría dos luthiers, é músico antes que construtor. Iníciase na luthería na Escola de Artes e Oficios de Vigo e perfecciona o oficio de maneira autodidacta. “Habitualmente comezas construíndo instrumentos replicados doutros que che gustan, vas collendo influencias e, coa experiencia, comezas a prototipar os propios, que che permiten ter a túa personalidade á hora de construir”, conta. Gestal aboga por un mellor acceso á formación, cohesión e profesionalización.

Axudar a mudar a fenda de xénero na luthería

A luthería é un oficio onde se percibe a fenda de xénero. Axudar a mudar esta cuestión está na listaxe de obxectivos de Labra. Medrar en Compostela posibilítalle a Ana Fariña, vicepresidenta da asociación, ter presente o proxecto do Pórtico. Iníciase no obradoiro de luthería antiga da Escola de Artes e Oficios de Vigo, de aí pasa ao taller de Arias e despois á London Metropolitan University.

“Hai unha fenda enorme no mundo da música tradicional. É algo que precisa reflexión, mais pode ser debido aos oficios de madeira seren tradicionalmente masculinos” sinala Fariña

Fariña constrúe, repara e restaura instrumentos de corda fretada, principalmente violín e cellos. “No que eu fago a paridade é superior, mais hai unha fenda enorme no mundo da música tradicional. É algo que precisa reflexión, mais pode ser debido aos oficios de madeira seren tradicionalmente masculinos”. E contra isto, propón iniciativas como as que se fan ao abeiro de Women in lutherie, unha rede que recoñece os traballos e impulsa o mecenado entre construtoras.

Enlazar na investigación co pasado medieval

“No noso caso”, explica Luengo, “estamos na seguinte fase dos traballos de reprodución de instrumentación: a interpretación. Cómpre un gran equipo de intérpretes que descubran todas as capacidades musicais, e, no posíbel, coa música dos trobadores galegos, e as Cantigas de Santa María, que son o repertorio axeitado. É decir, en Galiza temos un completo: a música, os instrumentos e os construtores. Hai que poñelo en valor e aproveitalo”.

Malia o declive político e a merma do peso cultural medieval, a construción de instrumentos nunca se ve interrompida en Galiza, grazas á música popular. Para Arias, “ese pasado glorioso, que é único e que pertence a Galiza, ten un paralelismo no presente, no sentido de que ambos os dous son pouco coñecidos e merecen maior divulgación e apoio”.

Que é LABRA?

Labra é a Asociación Profesional de Luthiers Galegos. Unha labra é unha viruta da madeira, do traballo coa gubia ou co cepillo. Labra fala tamén de traballar a madeira, de labrala.

O sector da construción de instrumentos musicais engádelle valor á industria cultural de Galiza e tamén á cadea produtiva da madeira galega. Neste sendido, LABRA pretende crear unha rede viva entre as persoas que se adican á construción, reparación e restauración de instrumentos musicais. Ten como un dos obxectivos ser un punto de referencia e de información para calquera persoa e institución interesada. Pretende promover a conciencia ecolóxica e o crecemento económico do gremio, ademais de traballar activamente pola regulación laboral e protexer a profesionalización do sector, ofrecendo asesoramento laboral, fiscal e técnico para os membros. Así mesmo, a asociación está implicada no fomento da igualdade de xénero no sector.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Culturas
Madrid Todos quieren un pedazo de Tabacalera: cómo el edificio de Lavapiés explica la gentrificación de Madrid
Los colectivos del CSA la Tabacalera de Lavapiés acusan a Cultura de negarles acceso a sus espacios históricos, las asociaciones de vecinos reclaman equipamientos para el barrio y el proyecto del ministro Urtasun es una residencia artística.
Madrid
Patrimonio La antigua fábrica Clesa se salva de la demolición y será declarada Bien de Interés Cultural
El inmueble, icono de la arquitectura industrial española del siglo XX de la ciudad de Madrid, diseñado por el arquitecto Alejandro de la Sota y construido en 1957, entrará en la categoría de monumento.
Xunta de Galicia
Política A Xunta recibe ao embaixador de Israel en funcións mentres Gaza agoniza ao bordo da fame
O Goberno de Alfonso Rueda escenifica a súa boa sintonía coa Administración de Benjamín Netanyahu apenas unhas horas despois de que Israel bombardease unha escola que servía de refuxio e ordenase unha evacuación masiva en Gaza.
Palestina
Genocidio La ONG anti-UNRWA lanzada por exespías y marines de EEUU siembra el caos en el reparto de alimentos en Gaza
La Fundación Humanitaria de Gaza (GHF) creada a comienzos de este año y vinculada a agentes del ejército y la inteligencia estadounidense ha sido acusada de desaparecer a una persona y disparar a quienes estaban esperando ayuda.
Alemania
Litigio climático Un tribunal alemán abre la puerta a que grandes emisores puedan ser responsabilizados de daños climáticos
El jurado descarta la demanda del agricultor peruano Saúl Luciano Lliuya por entender que el riesgo a su propiedad es demasiado bajo, pero esta misma argumentación podría llevar a condenas en otros casos.
Universidad
Genocidio Las universidades españolas han firmado 44 proyectos con Israel desde septiembre de 2024
Los acuerdos dentro del programa Horizon Europe se han sucedido a pesar de las declaraciones de decenas de universidades de suspensión de relaciones con Israel.
Asturias
Asturias El Parlamento asturiano reclama que las corridas de toros se consideren maltrato animal
PSOE e IU aprueban una PNL de la diputada Covadonga Tomé (Somos Asturies) instando al Gobierno de España a modificar las leyes que excluyen a las corridas de toros de esta categoría.

Últimas

Mallorca
Investigación Cadáveres, ratas y suciedad extrema en una granja avícola que abastece a Mercadona, Eroski y Alcampo
Grupos activistas han denunciado a la explotación avícola de Llucmajor (Mallorca) ante la Fiscalía por delitos de abandono de animales, estafa y contra la salud pública. La granja cuenta con el sello de bienestar animal Welfair.
Laboral
Laboral “Se buscan figurantes para una película a cambio de la merienda”
El sindicato CGT denuncia ante Inspección de Trabajo a una productora cinematográfica por ofrecer trabajo de figurante en la película ‘Corredora’ a cambio de una merienda.
Más noticias
Opinión
Opinión Prohibir no es liberar: una reflexión feminista sobre el uso del hiyab
La idea de que prohibir el hiyab nos abrirá la puerta a una vida más libre no solo parte de un prejuicio, sino que se convierte en otra forma de imposición. Y ninguna liberación real puede construirse desde la fuerza o la exclusión.
Granada
Represión La policía desaloja el centro social La Madriguera en Granada
El dispositivo policial ha echado a decenas de activistas del edificio, el pasado enero la empresa AMA Desokupa intentó cerrar el centro social con el apoyo policial en una operación que se saldó con cuatro personas heridas y una persona detenida
Euskera
Lourdes Oñederra “La comprensión tiene valor por sí misma, no es un mero paso intermedio”
Lourdes Oñederra destaca la comprensión lingüística como clave para abrir oportunidades y beneficios que merecen atención y cultivo.

Recomendadas

Pensamiento
Paulo Tavares “La imaginación es el primer acto político”
El arquitecto e investigador brasileño Paulo Tavares cuestiona las ideas fundacionales del pensamiento, el diseño y la ciudad occidentales en el marco de la crisis ecosocial.