Música
A luthería galega, referente internacional

A construción de instrumentos musicais en Galiza é hoxe un oficio con diversidade e proxección exterior. Ten, ademais, un pasado medieval moi importante no Reino de Galiza e posterior.
Instrumento Luthier
Laúde Raphael Mest do luthier César Árias.
@Margatojo
19 may 2023 12:00

Trátase dun oficio complexo e moi especializado. Require destreza manual, coñecementos técnicos e teóricos, e formación musical. Non existe apoio institucional definido, máis ben descoñecemento e desatención. Tampouco formación regrada, nin recoñecemento académico. A maioría aprende co mecenado doutros luthiers e de xeito autodidacta. E, malia isto, hai unha realidade bastante ignorada: a luthería galega é, a día de hoxe, un gremio diverso de moita proxección internacional.

Este é o resultado dunha conversa con integrantes de Labra, a recén formada Asociación Profesional de Luthiers de Galicia, no marco do seu primeiro encontro aberto a todos os públicos, esta fin de semana, no claustro do Colexio Maior Santo Agostiño de Compostela.

“Como autocrítica, somos un oficio solitario”, relata César Arias, luthier de instrumentos antigos de corda pulsada afincado en Padrón e vocal da asociación. “Decidimos facer un esforzo como grupo e unirnos para ter máis forza. Queremos que se coñeza a construción de instrumentos musicais galega, porque a calidade actual é enorme. A lista de luthiers e de familias instrumentais resulta profusa, tanto en música antiga, en corda frotada e pulsada, e en vento metal, como en violíns e guitarra clásica, eléctrica e acústica, ou, por suposto, na música tradicional de gaitas, zanfonas, percusión… Na maioría dos casos acoden como clientes intérpretes de todo o mundo”.

Asociación Luthiers Galiza
De de esquerda a dereita: Suso Gestal, Francisco Luengo, César Arias, Tony Esparís e Ana Fariña. Marga Tojo

Agroman datos e escenarios converxentes nas biografías profesionais: paso por talleres alleos onde aprender técnicas, gosto pola experimentación, afán de compartir coñecementos e creación de estilos propios.

Arias estuda guitarra clásica en Barcelona cando entra en contacto cun luthier francés afincado na cidade e descobre con paixón o oficio. Interesado nos traballos de Francisco Luengo sobre a reconstrucción dos instrumentos do Pórtico da Gloria volta a Galiza, onde se converteu nun recoñecido construtor de modelos baseados en orixinais dos séculos XVI a XIX.

O fito da reconstrución dos instrumentos do Pórtico

A reconstrución dos instrumentos do Pórtico da Gloria considérase un fito. Parte dun convenio de 1991 coa Fundación Barrié de la Maza impulsado polos catedráticos de Música da Universidade de Santiago de Compostela (USC), Carlos Villanueva e José López-Calo. Falecido no 2020, o Colexio Maior Santo Agostiño conserva a biblioteca de textos sobre música de López-Calo, a máis importante de España, coa custodia da USC. De aí a relación co gremio.

Dos 21 instrumentos que aparecen no tímpano central do Pórtico fabrícanse 19. A cargo das violas ovais está Luengo, construtor de instrumentos de corda frotada de épocas anteriores ao XIX. Como a maioría, faise músico antes de iniciarse na luthería e, como moitos, das dificultades para acceder a determinada instrumentación prende, aínda adolescente, a decisión de empezar a construíla.

Non existen datos co nivel dos que ofrece o Pórtico da Gloria. Constitúe o documento románico -protogótico- máis importante en representación de instrumentos

Non hai outros países con proxectos do alcance da reconstrución dos instrumentos tallados no obradoiro do Mestre Mateo, e sobre todo, non existen datos co nivel dos que ofrece o Pórtico da Gloria. Constitúe o documento románico -protogótico- máis importante en representación de instrumentos. “Pola calidade, o detalle nos elementos, fundamentais para a comprensión de como funcionaban e de que era o que esperaba un músico do século XII do seu instrumento”, explica Luengo.

En Galiza aparece representación de instrumentación moi abundante desde o século XII, coincidente co esplendor da lírica medieval trobadoresca. Atópase na Catedral de Santiago, no Pazo de Xelmírez (tamén reconstruída), en Carboeiro, en Portomarín… “As nosas investigación”, continúa, “fannos concluír que estamos ante unha escola medieval de construción de instrumentos moi importante no Reino de Galiza e posterior. Asemade, atopamos representación un século antes aquí que no resto de Europa. Son pioneiros e ten sentido: a lírica e a música van da man”.

Estamos ante unha escola medieval de construción de instrumentos moi importante no Reino de Galiza e posterior. Asemade, atopamos representación un século antes aquí que no resto de Europa

“No lutherismo de instrumentos antigos, Galiza é unha potencia. Ás veces pénsase en Cremona, pero Galiza é referente”. Fala Tony Esparís, vocal de Labra. “Acontece algo parecido con outros, como as guitarras e Granada, cando en Galiza hai tamén excelentes construtores, con moita proxección”, engade Arias.

Esparís fabrica instrumentos de vento metal especializados na música antiga. Apaixoado da experimentación manual, comeza na luthería tamén pola dificultade de acceso á instrumentación. Pola falta de tradición galega na construción de trompetas e trombóns fórmase traballando de balde no taller dun luthier holandés e logo de xeito autodidacta. Subliña a solidariedade gremial: “Sen o apoio de compañeiros do sector como Luengo ou Arias, non me sería posíbel chegar tan lonxe”.

A longa tradición das gaitas

Segundo estudos do luthier Pablo Carpintero, no sur peninsular, da provincia de Pontevedra a Portugal, hai gaitas que se empregan desde a Idade Media, como a que pertence ao pontevedrés Xan de Campañó, para a que calcula unha datación de entre 550 e 600 anos. Das coñecidas, a máis antiga do mundo. E existe tamén iconografía de gaitas, por exemplo, nas Cantigas de Santa María, do século XIII.

Suso Gestal, secretario de Labra, fabrica instrumentos musicais de vento, principalmente gaitas e frautas traveseiras. Como a maioría dos luthiers, é músico antes que construtor. Iníciase na luthería na Escola de Artes e Oficios de Vigo e perfecciona o oficio de maneira autodidacta. “Habitualmente comezas construíndo instrumentos replicados doutros que che gustan, vas collendo influencias e, coa experiencia, comezas a prototipar os propios, que che permiten ter a túa personalidade á hora de construir”, conta. Gestal aboga por un mellor acceso á formación, cohesión e profesionalización.

Axudar a mudar a fenda de xénero na luthería

A luthería é un oficio onde se percibe a fenda de xénero. Axudar a mudar esta cuestión está na listaxe de obxectivos de Labra. Medrar en Compostela posibilítalle a Ana Fariña, vicepresidenta da asociación, ter presente o proxecto do Pórtico. Iníciase no obradoiro de luthería antiga da Escola de Artes e Oficios de Vigo, de aí pasa ao taller de Arias e despois á London Metropolitan University.

“Hai unha fenda enorme no mundo da música tradicional. É algo que precisa reflexión, mais pode ser debido aos oficios de madeira seren tradicionalmente masculinos” sinala Fariña

Fariña constrúe, repara e restaura instrumentos de corda fretada, principalmente violín e cellos. “No que eu fago a paridade é superior, mais hai unha fenda enorme no mundo da música tradicional. É algo que precisa reflexión, mais pode ser debido aos oficios de madeira seren tradicionalmente masculinos”. E contra isto, propón iniciativas como as que se fan ao abeiro de Women in lutherie, unha rede que recoñece os traballos e impulsa o mecenado entre construtoras.

Enlazar na investigación co pasado medieval

“No noso caso”, explica Luengo, “estamos na seguinte fase dos traballos de reprodución de instrumentación: a interpretación. Cómpre un gran equipo de intérpretes que descubran todas as capacidades musicais, e, no posíbel, coa música dos trobadores galegos, e as Cantigas de Santa María, que son o repertorio axeitado. É decir, en Galiza temos un completo: a música, os instrumentos e os construtores. Hai que poñelo en valor e aproveitalo”.

Malia o declive político e a merma do peso cultural medieval, a construción de instrumentos nunca se ve interrompida en Galiza, grazas á música popular. Para Arias, “ese pasado glorioso, que é único e que pertence a Galiza, ten un paralelismo no presente, no sentido de que ambos os dous son pouco coñecidos e merecen maior divulgación e apoio”.

Que é LABRA?

Labra é a Asociación Profesional de Luthiers Galegos. Unha labra é unha viruta da madeira, do traballo coa gubia ou co cepillo. Labra fala tamén de traballar a madeira, de labrala.

O sector da construción de instrumentos musicais engádelle valor á industria cultural de Galiza e tamén á cadea produtiva da madeira galega. Neste sendido, LABRA pretende crear unha rede viva entre as persoas que se adican á construción, reparación e restauración de instrumentos musicais. Ten como un dos obxectivos ser un punto de referencia e de información para calquera persoa e institución interesada. Pretende promover a conciencia ecolóxica e o crecemento económico do gremio, ademais de traballar activamente pola regulación laboral e protexer a profesionalización do sector, ofrecendo asesoramento laboral, fiscal e técnico para os membros. Así mesmo, a asociación está implicada no fomento da igualdade de xénero no sector.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Madrid
Patrimonio La antigua fábrica Clesa se salva de la demolición y será declarada Bien de Interés Cultural
El inmueble, icono de la arquitectura industrial española del siglo XX de la ciudad de Madrid, diseñado por el arquitecto Alejandro de la Sota y construido en 1957, entrará en la categoría de monumento.
Flamenco
Las Cadenas “El flamenco lo alimenta la afición, no la industria”
Jóvenes del sector creativo, hostelero, de las artes y de la comunicación, se unen para crear una peña flamenca en Jerez de la Frontera, por puro amor al arte jondo y para continuar con el relevo generacional y acoger nuevas expresiones flamenca
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Alemania
Alemania Friedrich Merz es elegido canciller alemán por la gran coalición tras una jornada de suspense
El nuevo canciller alemán supera una votación extraordinaria tras un sonoro fracaso en su primer intento. Los conservadores gobernarán con el partido socialdemócrata.
Israel
Israel Netanyahu acelera los planes de ocupación total de una Gaza diezmada por el hambre
El ejército israelí quiere movilizar a 30.000 reservistas para una nueva expansión de la ofensiva sobre Gaza. Las organizaciones dependientes de la ONU alertan de la hambruna y las enfermedades en un enclave en el que escasea el agua potable.

Últimas

Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Madres organizadas contra los arrancamientos piden una reunión con Infancia
Pamela L.C. ve a su bebé dos horas a la semana después de que se lo retiraran dos días después de su nacimiento. Ella y otras madres han decidido organizarse para pedir medidas que frenen los arrancamientos.
Madrid
Madrid Sareb amenaza con desahuciar el centro social La Animosa, en Hortaleza
Los colectivos que participan del centro social okupado, y que han dado vida a este espacio durante los últimos cuatro años, convocan a defender su permanencia aunque se ha retrasado la fecha de desalojo hasta el 26 de mayo.
Opinión
Opinión España ya roza el 2,5% en gasto militar
Según el autor, investigador del Centre Delàs, el gasto militar real del Estado español será de 40.457 millones de euros y representará respecto al PIB el 2,48%. A esto se sumarán las inversiones comprometidas en programas de armamento.
Comunidad de Madrid
Universidad pública El alumnado de la UNED denuncia el “modelo antipedagógico” tras la supresión de tutorías presenciales
El proceso de eliminación de clases se remonta a 2008, aunque ha sido este año, con el nombramiento Claudia Sevilla como directora de centros asociados de Madrid, cuando el gobierno de Ayuso “ha pisado el acelerador”.
Opinión
Opinión El rentismo es racismo
La posición de las personas migrantes y racializadas en el conflicto del alquiler nos coloca como sujetos esenciales e imprescindibles en la lucha por la vivienda.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.