Música
A luthería galega, referente internacional

A construción de instrumentos musicais en Galiza é hoxe un oficio con diversidade e proxección exterior. Ten, ademais, un pasado medieval moi importante no Reino de Galiza e posterior.
Instrumento Luthier
Laúde Raphael Mest do luthier César Árias.
@Margatojo
19 may 2023 12:00

Trátase dun oficio complexo e moi especializado. Require destreza manual, coñecementos técnicos e teóricos, e formación musical. Non existe apoio institucional definido, máis ben descoñecemento e desatención. Tampouco formación regrada, nin recoñecemento académico. A maioría aprende co mecenado doutros luthiers e de xeito autodidacta. E, malia isto, hai unha realidade bastante ignorada: a luthería galega é, a día de hoxe, un gremio diverso de moita proxección internacional.

Este é o resultado dunha conversa con integrantes de Labra, a recén formada Asociación Profesional de Luthiers de Galicia, no marco do seu primeiro encontro aberto a todos os públicos, esta fin de semana, no claustro do Colexio Maior Santo Agostiño de Compostela.

“Como autocrítica, somos un oficio solitario”, relata César Arias, luthier de instrumentos antigos de corda pulsada afincado en Padrón e vocal da asociación. “Decidimos facer un esforzo como grupo e unirnos para ter máis forza. Queremos que se coñeza a construción de instrumentos musicais galega, porque a calidade actual é enorme. A lista de luthiers e de familias instrumentais resulta profusa, tanto en música antiga, en corda frotada e pulsada, e en vento metal, como en violíns e guitarra clásica, eléctrica e acústica, ou, por suposto, na música tradicional de gaitas, zanfonas, percusión… Na maioría dos casos acoden como clientes intérpretes de todo o mundo”.

Asociación Luthiers Galiza
De de esquerda a dereita: Suso Gestal, Francisco Luengo, César Arias, Tony Esparís e Ana Fariña. Marga Tojo

Agroman datos e escenarios converxentes nas biografías profesionais: paso por talleres alleos onde aprender técnicas, gosto pola experimentación, afán de compartir coñecementos e creación de estilos propios.

Arias estuda guitarra clásica en Barcelona cando entra en contacto cun luthier francés afincado na cidade e descobre con paixón o oficio. Interesado nos traballos de Francisco Luengo sobre a reconstrucción dos instrumentos do Pórtico da Gloria volta a Galiza, onde se converteu nun recoñecido construtor de modelos baseados en orixinais dos séculos XVI a XIX.

O fito da reconstrución dos instrumentos do Pórtico

A reconstrución dos instrumentos do Pórtico da Gloria considérase un fito. Parte dun convenio de 1991 coa Fundación Barrié de la Maza impulsado polos catedráticos de Música da Universidade de Santiago de Compostela (USC), Carlos Villanueva e José López-Calo. Falecido no 2020, o Colexio Maior Santo Agostiño conserva a biblioteca de textos sobre música de López-Calo, a máis importante de España, coa custodia da USC. De aí a relación co gremio.

Dos 21 instrumentos que aparecen no tímpano central do Pórtico fabrícanse 19. A cargo das violas ovais está Luengo, construtor de instrumentos de corda frotada de épocas anteriores ao XIX. Como a maioría, faise músico antes de iniciarse na luthería e, como moitos, das dificultades para acceder a determinada instrumentación prende, aínda adolescente, a decisión de empezar a construíla.

Non existen datos co nivel dos que ofrece o Pórtico da Gloria. Constitúe o documento románico -protogótico- máis importante en representación de instrumentos

Non hai outros países con proxectos do alcance da reconstrución dos instrumentos tallados no obradoiro do Mestre Mateo, e sobre todo, non existen datos co nivel dos que ofrece o Pórtico da Gloria. Constitúe o documento románico -protogótico- máis importante en representación de instrumentos. “Pola calidade, o detalle nos elementos, fundamentais para a comprensión de como funcionaban e de que era o que esperaba un músico do século XII do seu instrumento”, explica Luengo.

En Galiza aparece representación de instrumentación moi abundante desde o século XII, coincidente co esplendor da lírica medieval trobadoresca. Atópase na Catedral de Santiago, no Pazo de Xelmírez (tamén reconstruída), en Carboeiro, en Portomarín… “As nosas investigación”, continúa, “fannos concluír que estamos ante unha escola medieval de construción de instrumentos moi importante no Reino de Galiza e posterior. Asemade, atopamos representación un século antes aquí que no resto de Europa. Son pioneiros e ten sentido: a lírica e a música van da man”.

Estamos ante unha escola medieval de construción de instrumentos moi importante no Reino de Galiza e posterior. Asemade, atopamos representación un século antes aquí que no resto de Europa

“No lutherismo de instrumentos antigos, Galiza é unha potencia. Ás veces pénsase en Cremona, pero Galiza é referente”. Fala Tony Esparís, vocal de Labra. “Acontece algo parecido con outros, como as guitarras e Granada, cando en Galiza hai tamén excelentes construtores, con moita proxección”, engade Arias.

Esparís fabrica instrumentos de vento metal especializados na música antiga. Apaixoado da experimentación manual, comeza na luthería tamén pola dificultade de acceso á instrumentación. Pola falta de tradición galega na construción de trompetas e trombóns fórmase traballando de balde no taller dun luthier holandés e logo de xeito autodidacta. Subliña a solidariedade gremial: “Sen o apoio de compañeiros do sector como Luengo ou Arias, non me sería posíbel chegar tan lonxe”.

A longa tradición das gaitas

Segundo estudos do luthier Pablo Carpintero, no sur peninsular, da provincia de Pontevedra a Portugal, hai gaitas que se empregan desde a Idade Media, como a que pertence ao pontevedrés Xan de Campañó, para a que calcula unha datación de entre 550 e 600 anos. Das coñecidas, a máis antiga do mundo. E existe tamén iconografía de gaitas, por exemplo, nas Cantigas de Santa María, do século XIII.

Suso Gestal, secretario de Labra, fabrica instrumentos musicais de vento, principalmente gaitas e frautas traveseiras. Como a maioría dos luthiers, é músico antes que construtor. Iníciase na luthería na Escola de Artes e Oficios de Vigo e perfecciona o oficio de maneira autodidacta. “Habitualmente comezas construíndo instrumentos replicados doutros que che gustan, vas collendo influencias e, coa experiencia, comezas a prototipar os propios, que che permiten ter a túa personalidade á hora de construir”, conta. Gestal aboga por un mellor acceso á formación, cohesión e profesionalización.

Axudar a mudar a fenda de xénero na luthería

A luthería é un oficio onde se percibe a fenda de xénero. Axudar a mudar esta cuestión está na listaxe de obxectivos de Labra. Medrar en Compostela posibilítalle a Ana Fariña, vicepresidenta da asociación, ter presente o proxecto do Pórtico. Iníciase no obradoiro de luthería antiga da Escola de Artes e Oficios de Vigo, de aí pasa ao taller de Arias e despois á London Metropolitan University.

“Hai unha fenda enorme no mundo da música tradicional. É algo que precisa reflexión, mais pode ser debido aos oficios de madeira seren tradicionalmente masculinos” sinala Fariña

Fariña constrúe, repara e restaura instrumentos de corda fretada, principalmente violín e cellos. “No que eu fago a paridade é superior, mais hai unha fenda enorme no mundo da música tradicional. É algo que precisa reflexión, mais pode ser debido aos oficios de madeira seren tradicionalmente masculinos”. E contra isto, propón iniciativas como as que se fan ao abeiro de Women in lutherie, unha rede que recoñece os traballos e impulsa o mecenado entre construtoras.

Enlazar na investigación co pasado medieval

“No noso caso”, explica Luengo, “estamos na seguinte fase dos traballos de reprodución de instrumentación: a interpretación. Cómpre un gran equipo de intérpretes que descubran todas as capacidades musicais, e, no posíbel, coa música dos trobadores galegos, e as Cantigas de Santa María, que son o repertorio axeitado. É decir, en Galiza temos un completo: a música, os instrumentos e os construtores. Hai que poñelo en valor e aproveitalo”.

Malia o declive político e a merma do peso cultural medieval, a construción de instrumentos nunca se ve interrompida en Galiza, grazas á música popular. Para Arias, “ese pasado glorioso, que é único e que pertence a Galiza, ten un paralelismo no presente, no sentido de que ambos os dous son pouco coñecidos e merecen maior divulgación e apoio”.

Que é LABRA?

Labra é a Asociación Profesional de Luthiers Galegos. Unha labra é unha viruta da madeira, do traballo coa gubia ou co cepillo. Labra fala tamén de traballar a madeira, de labrala.

O sector da construción de instrumentos musicais engádelle valor á industria cultural de Galiza e tamén á cadea produtiva da madeira galega. Neste sendido, LABRA pretende crear unha rede viva entre as persoas que se adican á construción, reparación e restauración de instrumentos musicais. Ten como un dos obxectivos ser un punto de referencia e de información para calquera persoa e institución interesada. Pretende promover a conciencia ecolóxica e o crecemento económico do gremio, ademais de traballar activamente pola regulación laboral e protexer a profesionalización do sector, ofrecendo asesoramento laboral, fiscal e técnico para os membros. Así mesmo, a asociación está implicada no fomento da igualdade de xénero no sector.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Memoria histórica
Memoria y monumentos Un cuerpo recubierto de cemento, los ojos de metal
Un acercamiento a la compleja relación entre la memoria histórica y las instituciones tomando como punto de partida la escultura “Eclíptica” de la artista Blanca Otero, creada como homenaje a las víctimas de la Guerra Civil en Badajoz.
Patrimonio cultural
La amenaza minera Una ciudad Patrimonio de la Humanidad no es el lugar de una mina de litio
Argumentos, desde la defensa del patrimonio histórico y monumental, contra la mina de litio de Valdeflores, proyectada al lado del casco urbano de la ciudad de Cáceres.
Cine
Cine Cien años de Luis Cortés, una oda al cine ‘amateur’
En la obra cinematográfica y fotográfica de Luis Cortés se observa su profundo carácter humanista, su amor por la naturaleza y respeto por los animales, por la historia y las tradiciones populares, por el patrimonio arquitectónico y la literatura.
Valencia
Dina A Xunta encarga un mapa de zonas inundables por 266.436 euros seis días despois da catástrofe en València
O Goberno de Alfonso Rueda encarga no medio do desastre da dina unha actualización da cartografía da demarcación Galiza Costa a pesar de que existen modelos a 500 anos vista.
Medio ambiente
Medio ambiente Montes comunais en Galiza: á procura de relevo xeracional e dun novo paradigma
Máis de 30 persoas participan nunha xornada interxeracional no Ecolectivo de Vigo para abordar a construcción de comunidades máis inclusivas e adoptar unha visión máis rexenerativa dos montes.
Estados Unidos
Elecciones Pensilvania y otros seis Estados definen unas elecciones que Trump y Harris disputan al milímetro
El expresidente y el multimillonario Elon Musk ya han movilizado la maquinaria de X para difundir rumores de que podría haber fraude en los Estados clave.
O Teleclube
O teleclube 'O Teleclube' visita 'A Habitación do Lado' de Pedro Almodóvar
O director manchego traslada o seu estilo emblemático a Nova York con dúas grandes actrices para falar sobre a morte digna.
Valencia
dana El voluntariado convocado por la Generalitat denuncia caos y descoordinación
Unas 1.000 personas estuvieron paradas en la localidad de Chiva sin poder ayudar, ante la falta de coordinación entre la alcaldía y la Generalitat, según denuncian desde una de las brigadas de voluntarios.
Valencia
València El impacto psicológico de la dana: cómo recuperar la salud mental clínica y comunitariamente
Entre el 20 y 25% de la población de la zona cero destruida sufrirá diferentes formas de estrés postraumático. Un abordaje comunitario minimiza el impacto, al cubrir proactivamente las necesidades de cada persona afectada por la gota fría.

Últimas

Partidos políticos
Partidos políticos El Gobierno de coalición, ante la misión (casi) imposible de sacar los presupuestos
El pacto del PSOE con Junts y PNV a espaldas de los socios de la izquierda por los impuestos a la banca y energéticas complica las negociaciones, con un clima marcado por la DANA y el caso Errejón.
Barcelona
Derecho a la vivienda Intentan desahuciar a una familia con un menor en plena alerta meteorológica en Barcelona
Los sindicatos de vivienda han resistido en la puerta hasta la suspensión del lanzamiento, al que han acudido una decena de furgones policiales.
Valencia
València Paiporta lanza barro al Rey y recibe a Carlos Mazón al grito de “¡asesino, asesino!”
También han interpelado a la reina consorte, Letizia Ortiz, al grito de “a ti no te falta agua”, y al presidente del Gobierno español, Pedro Sánchez, a quien llamaban “perro”.
Cómic
Cómic Cristóbal T. sigue durmiendo: el regreso de ‘El prolongado sueño del Sr. T.’, la obra clave de Max
La Cúpula reedita una novela gráfica anterior a que el término se pusiese de moda en España, el viaje onírico de un hombre reprimido y en coma que sirvió de bisagra a la obra de uno de los autores fundamentales del tebeo español contemporáneo, Max.
Literatura
Sarah Babiker “En los barrios están las semillas de cualquier revolución posible”
‘Café Abismo’ y ‘La nada fértil’ son dos libros recientemente publicados por Sarah Babiker. Novela y ensayo que caminan por los problemas de la época contemporánea y lanzan salvavidas en forma de ideas.
Ganadería
Ganadería Cinco meses compartiendo chozo y pastoreando ovejas
María González Lalueza y Susana de Benito han pasado cinco meses de este año juntas en una cabaña del pueblo leonés de Salamón.

Recomendadas

Medio ambiente
Ecoloxismo Así gañou un pobo á expansión eólica: A Groba contra as multinacionais enerxéticas
Activistas do Instituto de Estudos Miñoráns e da asociación SOS Serra da Groba reflexionan sobre as súas recentes vitorias xudiciais fronte as empresas promotoras de parques eólicos na zona do Val Miñor (Pontevedra)
Feminismos
Política De Nevenka al caso Errejón: cuando el feminismo exige de derecha a izquierda
Denunciar en comisaría, anónimamente, individual o colectivamente genera la misma reacción: odio contra las mujeres, independientemente del signo político donde ocurre la violencia.
Fronteras
Fronteras Cientos de personas refugiadas, incluidas menores, duermen al raso en la isla griega de Rodas
Organizaciones humanitarias denuncian que unas 350 personas refugiadas, algunas de ellas procedentes de Líbano, están durmiendo a la intemperie sin comida, sin agua, sin baños y sufriendo la violencia de las fuerzas de seguridad en Rodas.