Opinión
Cando o mercado laboral produce pobreza

A pobreza non se asome como un problema político, sistémico e estrutural, alongado no tempo. O relato mediático e o seu imaxinario social navega en paralelo á deficiente abordaxe que se lle dá historicamente no conxunto do Estado. Non se remata coa pobreza nas sociedades opulentas occidentais nin sequera en épocas de bonanza, cando os Estados europeos do Benestar se anunciaban como sólidas estructuras de igualdade.
Coa modernidade capitalista o emprego convértese en fonte de identidade e subxectividade social. O productivo en termos económicos pasa a marcar o baremo do valioso. O punto de vista capitalista entende a produtividade humana dentro do mercado como a virtude moral por excelencia. A grandes rasgos, o traballo asalariado vólvese ética para os homes como o fogar e os fillos para a muller. Ese papel alicerza sistema. Máis tarde amplía a homes e mulleres a ética e o rigor do traballo asalariado (mentres soña que os fillos e os maiores se coidan sós ou destina ás mulleres con menos recursos económicos a tarefa, tanto propia como allea).

A EAPNes (European Antipoverty Network España) vén de presentar no Senado o seu oitavo informe sobre pobreza e exclusión social no Estado español. Sostén que a recuperación macroeconómica proclamada nos últimos años está moi lonxe de lle chegar ás persoas. A taxa de empregabilidade aumenta desde 2012 e os beneficios empresariais medran desde entón até un 200%.

Hai máis traballo, pero hai menos renda. Todos os grupos sociais perden renda real, co engadido de que as diferenzas entre grupos son grandes e de que os pobres son máis pobres aínda. Os maiores de 65 anos deixan de percibir un 3,8% da súa renda media, as persoas que viven en fogares monoparentais un 4,7%, as mulleres case un 11% (a brecha de xénero abrangue todas as idades e trae un dos peores pronósticos do informe), as persoas en desemprego perto dun 26% e os que teñen un traballo asalariado un 13,2%.

Coa modernidade capitalista o emprego convértese en fonte de identidade e subxectividade social. O productivo en termos económicos pasa a marcar o baremo do valioso

A pobreza segue a se retratar en boa medida como unha foto na distancia de estereotipos baixo un estigma culpabilizador. Pero a grande maioría dos cidadáns e cidadás pobres son españois (81%), ten un nivel educativo medio (56%) ou superior (13,8%) e un traballo remunerado (máis de tres de cada dez).

É sesgado analizar a pobreza, a precariedade e a desigualdade como elementos illados porque están atravesados por variables fundamentais. Algunhas tan obvias como o prezo da vivienda, a fabricación dunha nova burbulla do ladrillo, o descontrol na suba dos alugueiros atravesada pola xentrificación e a turistificación, neoloxismos que retratan o ocaso dalgúns barrios, en especial os centros das cidades, como lugares habitábeis para a población que non está de paso.

Outros factores son tan evidentes como obstinadamente ignorados: o feito de que ter fillos se demostre como un factor fundamental de risco de pobreza. Os fogares con menores obteñen peores resultados nos catro principais indicadores do informe: unha taxa Arope un 28% máis alta, o dobre de pobreza severa, un 29% máis de privación material severa e un risco de pobreza un 56% máis elevado.

Case un cuarto das persoas que viven en familias nucleares está en risco de pobreza, cifra que se eleva ao 40,6% dos que conforman os fogares monoparentais (nun 83% monomarentais)

Case tres de cada dez menores de dezaoito anos vive en risco de exclusión social e un de cada dez padece pobreza severa. Case un cuarto das persoas que viven en familias nucleares está en risco de pobreza, cifra que se eleva ao 40,6% dos que conforman os fogares monoparentais (nun 83% monomarentais). Non entran aínda nestas análises as problemáticas específicas dos varios núcleos que interveñen nas familias reconstituidas ou ensambladas.
Outro factor esencial vén determinado polo sistema laboral. É importante sinalar que máis do 14% das persoas que acoden cada día a un posto de traballo está en situación de pobreza, unha cifra idéntica a 2016. O emprego segue a ser de tan baixa calidade que non garante unha vida digna. Para mostra o feito vergoñento de que son máis as persoas pobres maiores de 16 anos cun traballo remunerado (33%) que desempregadas (26,5%).

Ningún debate arredor do incremento do salario mínimo interprofesional a 900 euros -que debe ser aprobado por un real decreto antes de que finalice 2018- debe prescindir desta radiografía da pobreza vencella ao fracaso do mercado laboral. Afecta a moitos campos, incluída a subcontratación pública. Non será a panacea, pero axuda a poñer sobre a mesa as necesidade dun cambio laboral profundo e a tira por terra a caricatura da pobreza.