Tecnología
“A industria tecnolóxica ten a tendencia de crear solucións á procura de problemas”

Conversamos con Sofía Prósper, activista galega a prol da privacidade en Internet desde a asociación Trackula, sobre o desenvolvemento tecnolóxico e os dereitos dixitais na era do capitalismo da vixilancia.
Prósper Lugo
Sofía Prósper, activista galega a prol da privacidade en Internet, na cidade de Lugo. Alma López Figueiras
4 jun 2023 06:01

A galega Sofía Prósper (@sofipros) vive como nómade dixital. Actualmente traballa desde Porto (Portugal) nunha empresa coruñesa do sector tecnolóxico, pero non abandona o seu activismo a prol da privacidade en Internet desde Trackula, asociación da que é cofundadora. Coincidimos hai uns meses nun club de lectura de non ficción na libraría Lectocosmos de Lugo, desentrañando os capítulos de “Estados Unidos de Amazon. La historia del futuro que nos espera”, de Alec MacGillis. Esta crónica sobre a expansión do xa monstruoso xigante do comercio electrónico e a influencia dos seus tentáculos na vida das cidades estadounidenses e dos seus habitantes propiciou unha conversa pesimista dentro do grupo. Naquel intre de resignación colectiva, Sofía tomou a palabra e avogou polos dereitos dixitais e o pensamento crítico no desenvolvemento tecnolóxico. 

Recomendou os libros de Marta Peirano, unha das súas referencias xunto a Paloma Llaneza, Evgeny Morozov e Shoshana Zuboff, e comentou que non podería asistir á próxima cita do club de lectura porque ese mesmo día estaría participando nunha mesa de debate sobre tecnoloxía humanista para o futuro, precisamente con Peirano e Ana Buitrago, directora de Servizos Xurídicos de Amazon para o Sur de Europa, no marco dun evento do programa “Tech & Society”, organizado por Fundación Telefónica e Aspen Institute España. O seu discurso crítico co capitalismo da vixilancia pareceume inspirador, sobre todo porque non era absolutamente derrotista. Logo descubrín que Sofía era arquitecta de formación e compartía ilustracións de estilo xaponés na rede. O seu pensamento amosaba a visión espacial e a creatividade destas dúas disciplinas. Meses despois daquel faladoiro, antes de que ela cambiase de latitude como nómade dixital, quedamos en Lugo para conversar sobre a privacidade en Internet e outros problemas do ecosistema dixital que merecen a nosa atención.

Sofía, teño entendido que ti es graduada en Arquitectura e tamén ilustradora afeccionada. Como te iniciaches no activismo a prol da privacidade en Internet?
Sempre tiven unha visión crítica sobre a tecnoloxía, pero a miña andaina activista comezou en 2017, cando creamos Trackula. Xunto a Santiago Saavedra, que é enxeñeiro informático, promovín o desenvolvemento desta extensión para Firefox que permitía ver o noso propio historial de navegación e todos os datos que ían recollendo os trackers en tempo real. Presentamos o proxecto a unha convocatoria do Medialab Prado sobre migracións, poñendo o foco no fenómeno da migración de datos. Por este proxecto recibimos un accésit no Premio de Investigación en Protección de Datos Persoais “Emilio Aced”. Logo comezaron a chamarnos para dar charlas sobre privacidade en Internet, dereitos dixitais e soberanía tecnolóxica, e convertemos Trackula nunha asociación.

Ademais de concienciar sobre o uso da tecnoloxía a través da asociación Trackula, estiveches detrás dunha start-up chamada IUVIA que xerou moita expectación no seu momento pero non chegou a despegar. Como foi esa experiencia?
Cando creamos Trackula pasara un ano desde o escándalo de Cambridge Analytica (de 2016), pero a xente non era tan consciente de que nos espiaban, de que a nosa privacidade estaba en perigo. Naquelas primeiras charlas sorprendíanse, pero tamén preguntaban que se podía facer contra isto. A realidade é que non hai tantas alternativas que non esixan un mínimo dominio técnico. É por iso que decidimos complementar o noso activismo co emprendemento para crear unha alternativa comercial. En 2019 presentamos un proxecto de innovación dixital chamado IUVIA ao mecanismo de financiamento en cascada da Comisión Europea para novas empresas. Con ese financiamento inicial comezamos a desenvolver unha nube persoal nun dispositivo físico onde poder gardar e protexer os teus propios datos na casa, desde fotos e arquivos persoais ata contactos e servidor de correo electrónico, que son os datos máis sensibles. Mais coa pandemia chegou unha crise de subministración de chips que nos obrigou a suspender este desenvolvemento porque non eramos capaces de fabricar.

Prósper Tech and Society
Sofía Prósper nun evento do programa "Tech & Society" celebrado en Madrid en decembro de 2022. Foto de Irene Medina (cortesía de Fundación Telefónica).

Actualmente traballas noutra start-up galega con sede na Coruña, xestionando comunidades tecnolóxicas e en contacto directo coas developers. Que visión tes do desenvolvemento tecnolóxico desde esa posición?
A empresa onde traballo está especializada na creación de formularios de rexistro para empresas. A día de hoxe, traballar nalgunha empresa que colabore co capitalismo da vixilancia suporíame un conflito ético. Con todo, penso que o problema das grandes tecnolóxicas como Google ou Meta é o seu alcance. Son tan grandes que calquera decisión ten unha influencia global. Ademais, a industria tecnolóxica é perversa no deseño de conceptos. A nube é un exemplo. Visualizamos a nube como algo etéreo, limpo, sen impacto; mais a nube tecnolóxica non é así: son cables, son servidores, son edificacións enormes que precisan potentes sistemas de refrixeración e impactan na súa contorna. A nube é un concepto de márketing moi bo, pero tamén moi perverso. E agora vexo que está pasando o mesmo coa intelixencia artificial.

En que sentido?
Nos últimos anos buscouse un desenvolvemento da tecnoloxía de blockchain, dos NFT ou do metaverso, pero actualmente é a intelixencia artificial a que esperta unha maior expectación. É un concepto igual de confuso que o da nube, xa que nin é intelixencia nin é artificial, vén dos anos 60 do século pasado ou incluso antes. A industria tecnolóxica ten a tendencia de crear solucións á procura de problemas que solucionar, en vez de partir dos problemas xa existentes. Isto, sumado á sensación xeralizada de que os desenvolvementos tecnolóxicos son inevitables e non os podemos parar, de que simplemente vai acontecer, fai que desde as propias institucións estean buscando onde encaixar a intelixencia artificial.

A industria tecnolóxica é perversa no deseño de conceptos. A nube é un exemplo"

Ultimamente escóitanse advertencias mesmo apocalípticas sobre o futuro desenvolvemento da intelixencia artificial. Compartes este enfoque?
Realmente precisamos máis pensamento crítico arredor do desenvolvemento tecnolóxico. No sector estamos sempre á procura da seguinte xenialidade, the next big thing, sen pararnos a pensar para que estamos desenvolvendo esa suposta solución. A intelixencia artificial ten un serio problema de opacidade, nin sequera as persoas que a están desenvolvendo entenden ben cales poden ser os seus resultados. O preocupante non é o uso de ChatGPT ou doutras aplicacións baseadas nesta tecnoloxía, senón a integración indetectable da mesma nos mecanismos automáticos de toma de decisións ou noutras tecnoloxías máis complexas.

A intelixencia artificial ten un serio problema de opacidade, nin sequera as persoas que a están desenvolvendo entenden ben cales poden ser os seus resultados"

Que responsabilidade teñen as propias profesionais do desenvolvemento tecnolóxico nesta dinámica? Son elas as que toman as decisións ou simplemente manos executoras? 
Non percibo que haxa pensamento crítico detrás das decisións que se toman en tecnoloxía. Primeiro está o negocio arredor da innovación, sen ter en conta as consecuencias que esta pode ter. Xa o dicía Mark Zuckerberg, move fast and break things (móvete rápido e rompe cousas). Existe unha necesidade de innovación continua, independentemente do resultado. Moitos developers son manos executoras, mais o perfil de emprendedor e fundador de empresa tecnolóxica está bastante relacionado coa enxeñería informática. Nos plans formativos, nos bootcamps de programación, practicamente non se fala de filosofía nin te ética. Sería importante que estes debates entrasen na educación. Cada vez é máis difícil entender como se relaciona a tecnoloxía cos problemas que nos está solucionando.

Non sei se liches o libro “Valle inquietante”, de Anna Wiener, pero nesta obra de non ficción móstrase esa tóxica cultura corporativa da industria tecnolóxica que agromou en Silicon Valley. Que visión tes desde Galiza?
Penso que esta cultura está relacionada co camiño do heroe do home branco, co soño americano de triunfar e deixar pegada. As mulleres que me teño atopado no mundo da tecnoloxía son máis críticas. Realmente son necesarias voces discordantes, e non só de mulleres, senón tamén de persoas racializadas. Nos grupos homoxéneos de homes brancos da mesma orixe, clase social,... que están traballando no desenvolvemento tecnolóxico pensarán igual, non serán capaces de imaxinar as necesidades das persoas que están fóra dese grupo e ofrecer solucións que non respondan soamente ás súas propias necesidades. Teño observado que apenas hai voces que pregunten 'e isto para que?', 'que consecuencias pode ter?' ou 'como respondemos ás necesidades destas persoas?' nos momentos críticos. Eu, que non veño da enxeñería informática e teño outros referentes, aporto esa nota discordante nos equipos onde traballo. Con todo, observo que nun mundo tan endogámico e masculino ás veces non apetece ter xente que faga preguntas incómodas.

Son necesarias voces discordantes, e non só de mulleres, senón tamén de persoas racializadas. Nos grupos homoxéneos de homes brancos pénsase igual e non hai capacidade de imaxinar necesidades de persoas que están fóra do grupo"

Con Trackula estades visibilizando o denominado capitalismo da vixilancia. En que medida nos afecta?
Está a capa superficial, a máis comercial, cando somos bombardeados con anuncios personalizados en función do que buscamos ou falamos en Internet; mais esta non é a capa máis preocupante para a democracia. Existen ferramentas capaces de influír na intención de voto e empresas dedicadas a crear campañas a partir da extracción de datos. Viuse claramente en 2016, nas vitorias de Trump en Estados Unidos e do 'Brexit' no Reino Unido; logo tamén con Bolsonaro no Brasil. Sempre houbo capacidade política para influír na intención de voto, pero agora o problema radica no alcance desa influencia. Paralelamente está xurdindo unha poderosa industria do trol, do meme, que actúa con bots e está deseñada para crear confusión, para manipular e xerar posverdade, que non haxa certezas sobre nada, que xa non teña lexitimidade falar de datos, senón soamente de sensacións. Neste ecosistema dixital, os individuos están dentro de cámaras de eco e se penaliza o cambio de opinión, a propia evolución persoal. Estamos incapacitados para saírmos da nosa cámara de eco, e se cambiamos de opinión publicamente somos duramente xulgados. 

Como podemos conciliar o uso das redes sociais coa protección da privacidade?
É inxusto responsabilizar ao individuo do uso que fai das únicas tecnoloxías que ten ao seu alcance. Podemos falar de dous tipos de responsabilidades: a responsabilidade individual, do que unha persoa comparte voluntariamente nas redes sociais, e a responsabilidade da industria tecnolóxica, dos datos que se extraen dunha persoa involuntariamente. Non se pode eludir a responsabilidade individual, pero tampouco podemos culpar o individuo por unha industria que está deseñada para explotar ao máximo o seu comportamento en redes sociais. Alén do contexto europeo, non hai leis claras que protexan o usuario da explotación dos seus datos persoais. Cómpre ir con coidado, tratar de saír da cámara de eco na que estamos metidos. Penso que non é un batalla perdida, pero supón un esforzo moi grande que transcende o plano individual. Co capitalismo da vixilancia ocorre como co cambio climático. Cando os problemas son tan abstractos, tan diversificados e semellan inabarcables temos a impresión de que está todo perdido, mais deixalo pasar ten unhas consecuencias.

E neste contexto que estás describindo, sabemos que as propias institucións galegas e españolas subcontratan servizos de grandes tecnolóxicas para a xestión administrativa, comprometendo os datos persoais da poboación. Son cómplices deste capitalismo da vixilancia?
Efectivamente. En Galiza sabemos que o Sergas ten externalizado o sistema de información e que hai empresas xestionando datos de pacientes. A nivel estatal subcontratáronse servizos de Amazon Web Services (AWS) para a Administración Pública. É contraditorio que se promovan leis para protexer a privacidade e outros aspectos da vida das persoas en relación coa tecnoloxía, e que ao mesmo tempo se empreguen servidores externos de grandes empresas do capitalismo da vixilancia. Os gobernos toman estas decisións políticas e teñen moita responsabilidade. Non me explico por que se prefire o software privativo cando temos a alternativa do software libre. 

É contraditorio que se promovan leis para protexer a privacidade e outros aspectos da vida das persoas en relación coa tecnoloxía, e que ao mesmo tempo se empreguen servidores externos de grandes empresas do capitalismo da vixilancia"

É unha cuestión de eficiencia económica ou de presión por parte das grandes empresas do sector?
A presión do lobby tecnolóxico obviamente existe. Hai unha tendencia clara a externalizar servizos, no canto de desenvolver infraestruturas propias. Contratar persoas que creen servizos propios con software libre sería doado e máis económico. Non se dependería de terceiros e se podería controlar e auditar a xestión dunha información moi sensible. Nestas decisións políticas hai moito de desleixo. Está en xogo a soberanía tecnolóxica.

Hai esperanza nun cambio de temón no desenvolvemento tecnolóxico?
É unha loita contra xigantes, pero cada vez escoitamos máis voces críticas detrás dos desenvolvementos tecnolóxicos. O escándalo de Cambridge Analytica espertou conciencias. Igual que en consumo responsable se fala de reducir, reutilizar e reciclar, no capitalismo da vixilancia debemos comezar por reducir a xeración de datos persoais. Unha vez creado o dato é moi difícil, casi imposible a día de hoxe, evitar que sexa vendido a terceiros cunha finalidade comercial ou utilizado sen nós sabelo no adestramento de intelixencias artificiais. É necesaria máis educación e compromiso ético.

Carta de Dereitos Dixitais
Sofía Prósper, como activista a prol da privacidade en Internet desde a asociación Tráckula, participou a través de enmendas no proceso de elaboración da Carta de Dereitos Dixitais, a cargo do grupo de expertas constituído pola Secretaría de Estado de Dixitalización e Intelixencia Artificial (SEDIA) do Ministerio de Asuntos Económicos e Transformación Dixital.
Tal e como foi presentada polo Goberno estatal a mediados de 2021, a Carta de Dereitos Dixitais pretendía salvagardar os dereitos da cidadanía no novo e incerto ecosistema dixital, describindo, anticipando e suxerindo contextos, escenarios e actuacións. Con todo, a elaboración deste simbólico texto, legalmente non vinculante, coincidiu no tempo coa contratación estatal dos servizos de Amazon Web Services (AWS) para a Administración Pública.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Libertad de información
Catalunya Dos periodistas demandan a dos ‘mossos’ por dar falso testimonio en un juicio e interponer una denuncia falsa
Han interpuesto la querella arropados por el Grup de periodistes Ramon Barnils, Mèdia.cat y el apoyo de la asociación europea Free Press Unlimited. El objetivo es abrir un debate sobre la credibilidad ciega del relato policial.
Libertad de información
Detención El arresto de una periodista de investigación simboliza el deterioro de la libertad de prensa en Francia
La detención de la reportera de investigación Arianne Lavrilleux ha generado indignación en Francia, donde han aumentado los ataques a la libertad de informar durante la presidencia de Macron.
AGANTRO
Agantro Ficcións reais: adatad@s, inadatados, inap(data)dos
O interese cotiá na política de partidos e nunha visibilidade producida pola televisión e as redes sociais volveuse obsesiva. É unha parálise xornalística que coincide coa maior crise das democracias representativas nas terras de sol esmorecente.
Arte
Narración oral Bea Campos: “Conto segredos para que o fascismo non volva”
O espectáculo de narración oral “Marcho que teño que marchar”, de Inventi Teatro, pechou o Festival Internacional de Cabaret de México.
Plurilingüismo
Opinión Estraños no karaoke
Escoitaron falar en galego e non tardaron en amosar o seu desprezo deixando os auriculares no escano de Pedro Sánchez, acción equiparable ao mecanismo de rematar o cubata dun grolo.
Catalunya
Catalunya Amnistía y referéndum, dos palabras inseparables en la celebración del sexto aniversario del 1 de Octubre
Òmnium contabiliza 1.432 personas amnistiables de los alrededor de 4.400 represaliados desde 2017 en el Procés. La Plataforma Antirrepressiva de Ponent defiende una amnistía total, extensible a todos los presos políticos del Estado español.
Cine
Estreno de ‘Orlando’ Paul B. Preciado: “El relato de la transición de género se quiere despolitizar haciéndolo individual”
‘Orlando, mi biografía política’, se estrena el 11 de octubre en España. El filósofo Paul B. Preciado dirige esta interpretación de la novela de Virginia Woolf que es política porque es colectiva.
Promociones
Comunidad El Salto Descubre la otra cara de la actualidad con El Salto
Suscríbete este mes y llévate de regalo el libro ‘Pescar el salmón’, de Yago Álvarez, “una herramienta al servicio de la gente que está harta de sentirse manipulada”.
Memoria histórica
Memoria histórica Retrato de un fusilamiento: falangistas a caballo, una corbata roja y nueve republicanos desaparecidos
Apenas un mes después de la sublevación militar, y reducida a escombros la Casa del Pueblo, nueve trabajadores fueron fusilados y otros muchos encarcelados. Aún cuesta recomponer esta historia y más duele hacer memoria. Uno de ellos era mi bisabuelo.
Medio ambiente
Medio ambiente El ecologismo menorquín vuelve a unirse para defender el Camí de Cavalls
El Consell Insular ha anunciado que modificará la ley que protege el recorrido, pero usuarios y asociaciones aseguran que no hacen falta más servicios.

Últimas

Iglesia-Estado
Estado laico A Subdelegación do Goberno convida a unha misa polo Día da Policía a decenas de concelleiros pontevedreses
A subdelegada en Pontevedra, María Isabel Alonso e o comisario xefe da Policía Nacional da comisaría Vigo-Redondela, Ramiro José Gómez, envían unha carta na que convidan a asistir a “santa misa en honor de los Santos Ángeles Custodios”.
Afrodescendientes
Memoria Afro Lucía Mbomío: “A las personas que migran siempre se las tiene por recién llegadas”
Un proyecto audiovisual y fotográfico recoge en la exposición “Afromayores. Alcorcón y periferias” la memoria y genealogía de personas afro de la tercera edad en España.
Más noticias
Urbanismo
Tala de árboles Alicante, la ciudad como descampado
El Ayuntamiento de la ciudad ha talado más de 2.000 árboles y 30.000 plantas en los dos últimos años.
Inflación
IPC La inflación interanual sube hasta el 3,5% en septiembre
El aumento se debe principalmente al incremento de los precios de electricidad comparado con septiembre de 2022
Derechos reproductivos
Despenalización del aborto Así se articuló el movimiento feminista para despenalizar el aborto en México
Una sentencia de la Suprema Corte de Justicia despenaliza el aborto en México al considerar inconstitucional el artículo que lo criminaliza. El amparo presentado en el estado de Coahuila marcó el camino de la vía judicial en 2021.

Recomendadas

Literatura
Diego Sánchez Aguilar “Continuamente se vende la idea de que en el futuro habrá sitio solo para unos pocos elegidos”
Con su segunda novela ‘Los que escuchan’, Diego Sánchez Aguilar explora las distintas formas en las que la ansiedad permea unas vidas agitadas por “pequeños presentes apocalípticos”.
Actualidad árabe (y más)
Actualidad árabe (y más) Los supervivientes en Libia señalan a los “responsables políticos”
La negligencia y el autoritarismo continúan costando vidas en Oriente Medio; Libia protesta tras la catástrofe, MbS condena un tuitero a muerte; Líbano deporta miles de sirios y grupos israelíes crean el nuevo Pegasus.
Bolivia
Bolivia La guerra contra la coca en Bolivia: entre el mito y la realidad
La consideración de la planta de coca como un estupefaciente ha perjudicado históricamente a las poblaciones productoras, mientras alimenta la problemática del narcotráfico con todo lo que este conlleva para los territorios.
Laboral
Laboral Smoking Paper se fuma el convenio colectivo
La plantilla de producción y control de calidad de la planta del Besòs del Grupo Miquel y Costas lleva diez jornadas de huelga defendiendo que las nuevas contrataciones tengan la misma retribución que los veteranos.