AGANTRO
Tatuaxe: terapia e tendencia

Da marxinación á moda, o carácter simbólico e ritual da tatuaxe atópase actualmente erosionado polas dinámicas capitalistas. Nun contexto no que a dor se anestesia e a permanencia bórrase con láser, cales son as fronteiras da intervención tecnolóxica sobre o corpo?
25 mar 2025 05:30

A sociedade occidental tende a rexerse arredor de dualidades –luz e escuridade, éxito e fracaso, masculinidade e feminidade, materia e espírito, emoción e razón–. Estas dicotomías non resultan, en absoluto, alleas á concepción imperante ao redor do corpo. O capitalismo industrial, no seu afán por adaptar os corpos ao réxime fabril, fortaleceu a división cartesiana entre a mente e o corpo. Aínda que as dinámicas de dominación foron transformándose, a nosa comprensión do mundo continúa fraccionada. Pero que ocorre se empezamos a pensar fóra destes dualismos e imaxinamos a mente e o corpo como un todo indivisible?

O corpo, un mapa de emocións

A crecente preocupación en materia de saúde mental permitiu situar o corpo como o lugar onde se aloxan as emocións e se materializa o sentir. Conforme se investiga o impacto físico das afeccións psicolóxicas, a terapia somática vai gañando forza. É neste contexto no que a tatuaxe, como obxecto de consumo, cobra especial relevancia. Só no ámbito galego sitúanse máis de douscentos establecementos profesionais de tatuaxe, espallados pola totalidade do territorio –en maior medida en áreas urbanas, mais cunha presenza considerable en certos núcleos rurais–. A magnitude do fenómeno da tatuaxe reflíctese non só no ascendente número de estudos dedicados á súa práctica, senón tamén nas distintas actividades que se xeran ao seu redor. Nos últimos anos, observamos un incremento no número de eventos vinculados á tatuaxe, como convencións de alcance nacional e internacional, exposicións, revistas e comunidades dixitais especializadas. A tatuaxe funciona, por tanto, como catalizadora de ofertas socioculturais e mesmo turísticas dentro e fóra de Galicia.

O órgano máis grande do corpo, a pel, é o territorio onde se funden o individual e o social. Con ou sen tatuaxes, a biografía inscríbese na pel –en forma de marcas, engurras e cicatrices–. Considerando esta almacenaxe corporal, esta in-corporación de experiencias e recordos, a marcaxe da pel adquire un papel crucial como ferramenta de preservación da memoria e materialización das emocións. Para comprender as dinámicas de consumo multitudinarias arredor da tatuaxe, cabe preguntarse: que significa tatuarse actualmente? A tatuaxe pode posuír un carácter terapéutico?

Do corpo-mapa ao corpo-escaparate

Un elemento, en ocasións, polémico vinculado á tatuaxe ten que ver co uso terapéutico da dor. A retórica calvinista asociada á recompensa tralo aguante de soportar unha sesión de tatuaxe –ás veces longa e lenta, case sempre dolorosa– impulsa a moitas persoas a considerarse merecedoras de portar esa marca permanente nos seus corpos. O fetichismo da dor –temática amplamente estudada dende a escritura feminista– é un satélite que orbita constantemente derredor da cultura da modificación corporal. Dende unha visión estereotipada, a tatuaxe vinculouse á “brutalidade” de sociedades non occidentais e as súas violentas probas de valor, status, espiritualidade, masculinidade, fertilidade, etc. No noso contexto actual, a terapia somática a través da dor maniféstase de diversas formas, dende a interpretación do aguante como un rito de paso que lexitima a quen porta a tatuaxe, ata a realización de rituais como o play piercing ou as suspensións corporais. Polo tanto, a modificación corporal pode funcionar como un tipo de terapia somática, un medio de canalización e expresión de emocións que implica sufrimento. Pero isto é sempre así?

Play piercing
O play piercing é un tipo de acupuntura estética e recreativa baseada na realización de perforacións temporais co propósito de gozar da experiencia, en lugar de producir unha decoración corporal permanente. As agullas, ósos ou outras ferramentas utilizadas nas perforacións retíranse do corpo unha vez finalizado o proceso, cuxa finalidade pode ser expresiva, introspectiva, sexual, ritual ou lúdica.

As suspensións corporais
Consisten no acto de levantar o corpo humano no aire utilizando poleas e ganchos que atravesan a pel do individuo, permanecendo determinado tempo elevado ou realizando diversos actos desta forma.

Pois ben, o uso de cremas anestésicas ou mesmo anestesia xeral para realizar tatuaxes popularizouse, especialmente entre celebridades. Un dos casos máis soados é o de Ganga, un murciano afincado nos Ánxeles que tatuou a multitude de figuras públicas –entre as que destacan Vinícius Jr., Jordi Wild ou Arcángel– empregando anestesia xeral. Esta práctica, ilegal en España, permite realizar tatuaxes de gran tamaño nunha soa sesión e sen molestias significativas para a clientela. Nunha mesma tatuaxe poden participar ata seis artistas simultaneamente, proceso pouco soportable nun estado consciente debido á excesiva exposición a tensión física e psicolóxica. Esta nova modalidade de tatuaxe pon en cuestión o fetichismo da dor presente dentro da cultura da modificación corporal e a consideración do sufrimento, o aguante e a paciencia como partes esenciais do proceso da tatuaxe e do seu significado. Sumado a esta aparente perda de autenticidade e profundidade emocional, o recente falecemento do influencer Ricardo Godoi –aos seus 46 anos, tras someterse a anestesia xeral para tatuar as costas nun hospital privado do Brasil– suscitou certo debate sobre os riscos que pode supoñer o uso de anestesia na tatuaxe. Se atendemos á historia da modificación corporal, os rituais ancestrais de tatuaxe poden involucrar estados alterados de conciencia, euforia ou meditación profunda. Aínda que se utilicen mecanismos para aliviar a dor e facilitar a conexión espiritual –como o consumo de estupefacientes–, a súa finalidade non é a de privar ao suxeito da súa plena conciencia debido á carga simbólica concedida á tatuaxe nestes contextos rituais.

A henna
É un colorante natural de orixe vexetal empregado para tinguir a pel, o cabelo e outros tecidos.

Dende as calcomanías aloxadas en envoltorios de snacks ata a henna, a temporalidade é outra cuestión que atravesa á tatuaxe. A medida que o avance tecnolóxico expande horizontes, xera tamén novas industrias como a do láser, que pode implicar posibles efectos sobre a saúde, ademais de nutrirse das lóxicas consumistas actuais. Non é o láser unha ferramenta para mitigar o arrepentimento eliminando a permanencia da tatuaxe e alterando o seu significado? A industria do láser e os procedementos de tatuaxe indolora reflicten a relación da modificación corporal coa biotecnoloxía moderna e o sistema de consumo masivo. Así pois, transitamos dun corpo-mapa onde a tatuaxe se integra en circuítos rituais que reforzan a visión do corpo como un atlas emocional, a un corpo-escaparate no que prevalece a forma sobre o contido simbólico e ritual. Non obstante, a realización dunha tatuaxe por motivos puramente estéticos non exime do goce consciente do proceso e a valoración do seu simbolismo. Pola contra, os procedementos indoloros, baseados en someter o corpo a un estado de inconsciencia, representan unha interesante manifestación das lóxicas capitalistas ao priorizar o resultado final sobre o proceso en si mesmo. O fetichismo da dor tórnase nun fetichismo da mercadoría, posto que a tatuaxe se percibe igual ca un produto terminado, como o resultado optimizado –cómodo, inmediato– dun intercambio monetario, e non tanto como unha relación social entre tatuador/a e cliente/a.

Alén da tinta

Os suxeitos agrupámonos en base a códigos culturais –ideoloxías, identidades, estéticas– á vez que tratamos de diferenciarnos do resto. A tatuaxe é un medio de expresión persoal empregado como selo de pertenza e, ó mesmo tempo, como forma de distinción. Aínda que a tatuaxe experimente un auxe sen precedentes, seguen operando unha serie de ideas preconcibidas sobre o corpo e a súa expresividade, e é por iso polo que o status do corpo tatuado aínda oscila entre a fascinación e o rexeitamento.

O desenvolvemento técnico da tatuaxe vai dende as ferramentas manuais de inserción de tinta ata as máquinas eléctricas de tatuar ou os robots tatuadores, e dende o gravado de bosquexos en madeiras e peles ata a xeración de deseños mediante intelixencia artificial. Dado que a tatuaxe esfuma os límites entre o orgánico e o tecnolóxico, a reflexión ao redor da modificación corporal permite cuestionar o noso modelo dicotómico de pensamento.

Actualmente, certos métodos de tatuaxe reforzan a percepción do corpo como un lenzo maleable, máis que como un rexistro de vivencias e emocións. Con todo, a tatuaxe tamén pode interpretarse como unha forma de introspección e conexión entre o corpo e as emocións que alberga. A tatuaxe actúa como unha sorte de terapia somática, onde as marcas non só embelecen, senón que transforman e mesmo curan. Considerando as potencialidades da modificación corporal e a imparable evolución tecnolóxica, ata que límites seremos capaces de levar ao corpo?


Este artigo enmárcase na Tese Doutoral «Do ritualismo ancestral á ciberantropomorfia: unha análise antropolóxica dos usos da tecnoloxía e a modificación corporal» (2023-2027).
https://orcid.org/0009-0008-9401-4265

 

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Pensamiento
Pensamiento El amor, ¿una cuestión cultural?
Tal vez lo que mantenga unida a la pareja sea el miedo a la soledad o razones meramente económicas, pero también la resistencia de esa idea del amor como refugio y puerto seguro.
AGANTRO
Antropoloxía Progreso ou diversidade: desafíos no coidado dos bens comunais
Unha mirada biopolítica sobre o impacto das asimetrías no desenvolvemento de tecnoloxías emerxentes para as diferentes formas de vida no planeta.
El Salto Radio
El Salto Radio La tribu judicial, una tribu patriarcal
Entrevistamos a la antropóloga Caterina Canyelles: con ella conversaremos sobre su libro Machismo y poder judicial
Energía
Energía La ley marca permisos retributivos para situaciones como el apagón eléctrico
El Estatuto de los Trabajadores, en su artículo 37.3, protege a la plantilla cuando no es posible llegar a su puesto de trabajo o desarrollar con normalidad su tarea en situaciones como no tener electricidad durante horas.
Energía
Península ibérica Apagón masivo en toda España: “entre 6 y 10 horas” para restituir la energía en todo el territorio, según REE
El cero eléctrico de origen desconocido afecta a la España peninsular, Andorra y Portugal desde las 12.38 de este 28 de abril. Parte del Gobierno está reunido en la sede de Red Eléctrica. El Ejecutivo ha convocado el Consejo de Seguridad Nacional.
Opinión
Opinión La luz de lo público durante el gran apagón
El colapso del sistema energético ahonda en las grandes preocupaciones del siglo XXI. También en el diagnóstico fundamental de necesidad de refuerzo de los servicios públicos.
Genocidio
Genocidio Activistas crean la embajada de Palestina en Bruselas mientras Israel prosigue con su asedio en Gaza
Mientras los ataques de Israel sobre la Franja de Gaza ya han dejado más de 51.490 muertos, activistas han rociado de sangre un edificio que simula ser la embajada de Palestina, dejando un rastro de pintura roja hasta la embajada del Estado sionista.
Palestina
Genocidio Israel asesina a cien personas en Gaza durante las últimas 48 horas
Esta semana comienza una vista oral en la Corte Internacional de Justicia que examina la ilegalidad de la decisión israelí de cortar la cooperación con la agencia de derechos palestinos de la ONU, UNRWA.

Últimas

A Catapulta
A Catapulta O mapa afectivo conectado a través da poesía
O poeta, escritor e dinamizador Tiago Alves visita A Catapulta e reflexiona sobre as conexións na lusofonía
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Facultades cerradas en Madrid para denunciar la precarización y la infrafinanciación
Los piquetes están informando de la huelga en universidades como la Complutense y la Autónoma, en la que ha habido algunos incidentes con personal de seguridad y con la extrema derecha.
Comunidad de Madrid
Energía El apagón en Madrid, en imágenes
En Madrid, la gran urbe ha permanecido incrédula al pasar de las horas, entre rescates en el Metro, en el Cercanías y en ascensores, donde han quedado atrapadas algunas personas.
Laboral
Laboral Trabajar para vivir, morir por trabajar
El 28 de abril se conmemora el Día Mundial de la Seguridad y la Salud en el Trabajo con la necesidad de la implementación de medidas ante la siniestralidad laboral, que dejó en el país en 2024 la muerte de 796 personas.
Análisis
Análisis La izquierda donde rompe la ola
El crecimiento electoral de un amplio abanico de fuerzas de extrema derecha desde hace unos años complica la consecución de decisiones a nivel de la UE.
Más noticias
LGTBIAQ+
Juicio el 9 de mayo Lidia Falcón pide cinco años de cárcel a una mujer trans por un tuit de 2021 que no la menciona
La activista antiderechos Lidia Falcón denunció a Diana Juan Cano en 2021 por un tuit que apenas tuvo repercusión. La acusación pide una pena de cinco años de prisión y 50.000 euros de indemnización.
Sevilla
Sanidad Pública Profesionales de Atención Temprana advierten del colapso del servicio en Andalucía
El servicio que atiende a más de 32.000 niñas y niños de entre 0 y seis años se encuentra en una situación crítica, con profesionales precarizados y listas de espera que incumplen la Ley de Atención Temprana aprobada en 2023
Comunidad de Madrid
Paros 28 y 29 de abril Huelga total en la educación pública madrileña
Infantil, Primaria, Secundaria, FP, Educación Especial, Universidad. Las plantillas de todos los niveles de la educación madrileña pararán este lunes 28 de abril por la “infrafinanciación” que Ayuso mantiene en la enseñanza.
Ayuntamiento de Madrid
Paros en Madrid Fin de la huelga de basuras en Madrid
La plantilla ha votado a favor de la última propuesta, en un paro que comenzaba el pasado 21 de abril y con el que se demandaba la actualización de un convenio que se ha quedado obsoleto.
Medio ambiente
Medio ambiente Máis de 200 colectivos esixen transparencia sobre a mina Doade e piden a intervención do Parlamento Europeo
Organizacións de toda Europa, lideradas por SOS Suído-Seixo, esixen a Bruxelas acceso á documentación sobre a explotación prevista, denunciando opacidade, privilexios empresariais e risco ambiental en zonas protexidas de Galiza.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Galicia
Galicia Vigo, A Coruña e Ourense mercaron material policial a Israel por medio millón de euros en só catro anos
O alcalde ourensán, Gonzalo P. Jácome, adxudicou un contrato por 70.000 euros días despois do sete de outubro. Abel Caballero asinou outro de máis de 200.000 euros e a alcaldesa da Coruña seguiu a estela cun contrato de 170.000 euros.
Senegal
Migraciones El mito de la migración ordenada: la denegación de visados por el Consulado de España en Dakar
Maltrato institucional. Estas dos palabras son las más escuchadas cuando se pregunta a personas descontentas con el Consulado de España en Dakar. Cada vez más personas denuncian denegación de visados que no consideran justificados.