Balea Cultural
‘This is America’ e a necesidade de inmiscirse socialmente

Ao redor de 1832, Thomas D. Rice gañaba o pan como artista. De feito, rematou por converterse nun dos actores de teatro máis recoñecidos da súa época, sendo o seu xénero favorito o menestrel. O principal atractivo deste espectáculo, a día de hoxe, debería resultar, sen dúbida algunha, noxento: vestido con farrapos e sombreiro e zapatos rotos, pintaba a súa cara e as súas mans de negro, interpretando o personaxe que despois se convertería nun dos caracteres máis recoñecibles do espectáculo estadounidense do século XIX: Jim Crow. Os seus números distaban de poder ser definidos como respectuosos, pois na figura da personaxe materializáronse moitos dos estereotipos cara aos negros que os brancos estadounidenses foran acumulando dende os comezos do escravismo moderno nas Américas. Jim Crow era vago e estúpido. Menos que un ser humano. A idea da súa inserción na sociedade era, simplemente, irrisoria. Para 1838, o termo Jim Crow era utilizado con regularidade como termo ofensivo nas discusións coloquiais.

A cousa non quedou aí, pois a influencia que Daddy Rice e o seu espectáculo tiveron na sociedade estadounidense ramificáronse cara a todos os ámbitos desta. Leis estatais e locais estadounidenses relacionadas estritamente coa segregación racial en todo tipo de cuestións públicas, comezadas durante a Reconstrución estadounidense —finalizada a Guerra Civil—, foron chamadas coloquialmente como “Leis Jim Crow”. Así mesmo, e nun ámbito puramente cultural, sería imposible imaxinar que unha película coma O Nacemento Dunha Nación fose creada sen que existise un precedente como Jim Crow, pois nela téntase, dende unha perspectiva branca, e con actores brancos pintados con carbón, explicar que todos os males estadounidenses foron culpa dos negros e que a Reconstrución foi posible gracias ao Ku Klux Klan.

A principios deste 2018 anunciouse que Childish Gambino, así coma o seu selo discográfico, Wolf + Rothstein, firmaran un acordo para formar parte da familia de RCA, outro selo estadounidense que contaba xa no seu cadro de persoal con artistas como D’Angelo, Justin Timberlake, Miguel ou Sia e que, ademais, pertencía a Sony Music. O cambio —e o novo contrato, de maior cantidade económica seguro— supuña un recoñecemento indirecto do talento que o artista californiano mostrara no seu terceiro disco, Awaken, My Love!, onde deixara a un lado os seus intentos de ser un artista de hip hop famoso e substituíra trap e rap de dubidosa calidade por neosoul e psicodelia, e firmou temas tan positivamente criticados como Redbone ou Me and Your Mama.

Ademais disto, sabíase xa que Donald Glover, persoa detrás de dito alcume musical, formaría parte da familia de Star Wars interpretando a Lando Calrissian e que habería unha nova e segunda temporada da súa premiada serie, Atlanta, da que non só era actor principal, senón tamén guionista e director. Sen dúbida, a expectación polo que o artista podería facer agora estaba máis alta que nunca e, aproveitando a súa participación como invitado musical e presentador do emblemático programa estadounidense Saturday Night Live, estreou ao mesmo tempo que esta o videoclip do seu novo tema, e do que a estas alturas parece xa imposible non ter oído falar, This Is America.

Musicalmente, This Is America ten dúas partes fortemente marcadas entre elas. Ao comezar este escoitamos melodías pop e folk, que recordan ás apegadizas e inocentes composicións que Rostam Batmanglij levou ao son do grupo neoiorquino Vampire Weekend. Por detrás, un Young Thug cun autotune moito máis fino, agudo e melódico do habitual fai os coros. As letras chaman ao baile e á festa, igual que a gastar moitos cartos na evasión da realidade creada polos medios de comunicación. Por outra banda, Childish Gambino decide non quedar con esta versión edulcorada da realidade, senón que decide, a golpe de trap, criticar a sociedade en que vive. Tras os versos de alegría e baile, Donald Glover rompe a melodía da canción a grito de “This is America, don’t catch you slippin’ now” (Esto é América, que non te colla despistado) e, tras repetir isto no retrouso, continúa a cantar baixo a nova base do tema. Agora, co ton escuro, Childish Gambino fala de racismo, e contra o consumismo. Das súas verbas saen críticas á falta de recursos nas clases baixas, da dependencia ás drogas que se crea nos barrios máis pobres da sociedade estadounidense, e de como a delincuencia é unha das únicas saídas que moitos atopan para solucionar as súas vidas.

Childish Gambino decidiu aproveitar a súa posición privilexiada para lanzar unha mensaxe chea de contido político e ideoloxía, e dunha calidade técnica exemplar.

Para completar a súa crítica, Childish Gambino resucitou a figura de Jim Crow como unha das metáforas principais do videoclip deste tema e, xunto Hiro Murai, deron unha lección de como os videos promocionais dunha canción, tal e como defendiamos neste blogue fai unhas semanas, poden non só ser arte, senón que ademais poden mostrar unha ideoloxía claramente contra hexemónica. Así, trasládanos no vídeo a un almacén practicamente baleiro. Nunha cadeira, o guitarrista Calvin the Second comeza a tocar os primeiros acordes da canción. Tras el aparece Childish Gambino, sen camiseta, espeluxado e coa barba sen arranxar, coma unha versión moderna de Jim Crow. Déixase levar como un tolo sen raciocinio cara ao guitarrista e, cando estamos coas miradas nos seus extravagantes bailes, mételle un tiro na testa ao guitarrista, que agora está coa cara tapada.

Mentres seguimos confusos polo que acabamos de ver, a segunda parte da canción, xa comentada, entra a completar a escena xusto tras o disparo. Gambino segue a bailar de maneiras igual de ridículas que antes, coma se tentase evitar que o espectador puxese a mirada noutra cousa que non fosen as súas danzas. Ao pouco, catro estudantes únense a bailar con el. Polo camiño, seguindo isto, esquecémonos de dúas cousas: o primeiro, é que deixamos indirectamente de facer caso ás letras do seu tema, moitas veces animadas a isto polo propio Childish Gambino, que sarcasticamente nos anima a velo bailar. Por outra banda, ao centrar as nosas miradas no artista e o seu séquito, non vemos todo o que está a pasar detrás deles. Vehículos da policía ardendo, a morte personificada a cabalo, disturbios, xente sendo perseguida... Todo o que se tenta ocultar está aí, á vista, aínda que nos obriguen a mirar cara outro lado.

A que definimos como primeira parte da canción volve de novo tras o primeiro discurso de realidade de Childish Gambino. Agora, no mesmo almacén, un coro gospel de dez persoas —que ben poderían estar representando aos nove asasinados e ao ferido na masacre da igrexa de Charleston— canta alegremente, coordinando o seu baile. De novo seguindo a estela de Jim Crow, Donald Glover entra á escena e se lle contaxia a felicidade do orfeón. Móvese, sorrindo e bailando, ata o primeiro plano das pantallas e unha vez alí entréganlle unha AK-47 que utiliza para asasinar a todos os que están no seu fondo. Volve o trap, a dureza nas palabras, e o caos ao fondo da pantalla. Ao deixar a arma, e o mesmo pasou na primeira ocasión que disparou, esta é deixada con delicadeza sobre un pano de tea vermello, símbolo do respecto que Estados Unidos creou sobre as armas por riba dos negros. E se ben podemos entrar noutro debate respecto á tenencia das armas, entendemos o por que deste símil.

Hai outro detalle máis, e é que dentro do caos reinante na escena, vemos como un grupo de xente de color, vestidos igual que os que acompañan a Donald Glover, coa boca tapada e o móbil en man, observa dende unha posición de altura todo o que está a pasar. Aquí, Gambino e Murai sinalan coa maior claridade posible unha das mensaxes máis claras que podemos sacar do vídeo: todos, na sociedade, somos partícipes do que está a pasar. A nosa mobilización e participación activa nela é necesaria, pois é tarefa nosa que as cousas cambien a mellor.

This Is America foi a primeira canción que Childish Gambino lanzou dende que a súa fama se volveu verdadeiramente internacional, pois a fama de Atlanta e a súa elección como actor de Lando Calrissian chegaron despois de Awaken, My Love!. Tendo en conta que todos os ollos ían estar postos no seguinte traballo que lanzase, decidiu aproveitar a súa posición privilexiada para lanzar unha mensaxe chea de contido político e ideoloxía, e dunha calidade técnica exemplar. A día de hoxe, a súa mensaxe chegou a millóns de persoas. Sen dúbida, estamos ante unha das creacións audiovisuais máis espectaculares do 2018.