Banca
A xente que non quere o caixeiro

Dende agosto do ano pasado, Paco de 76 anos e veciño de San Valentín (Fene), non pode acceder aos servizos de Abanca no seu barrio, entidade da que leva sendo cliente toda a vida. Pilar, farmacéutica da Baña, tampouco. Agora só lles queda un caixeiro automático no que non saben manexarse, ou desprazarse ao núcleo máis próximo onde aínda permaneza aberta unha oficina.

A finais de 2020, en Galiza había 487 sucursais de Abanca. En setembro de 2021 só quedaban 437, 50 menos. “O peche de sucursais foi moi rápido e intenso, sobre todo en zonais rurais. A diferenza das antigas caixas, os bancos de agora móvense por unha lóxica puramente empresarial. Se hai xente suficiente nun lugar, mantense a oficina, do contrario, non”, explica Alba Nogueira, catredrática en Dereito Administrativo.

Entrevistamos a Pilar fóra da súa farmacia da Baña. Cruzamos ata a beirarrúa de enfronte, aínda que podiamos ter conversado no medio da estrada, xa que no transcurso da entrevista só pasa un coche; o da súa filla, profesora, que vai dar clase a Santa Comba. “O peche de Abanca supuxo un desastre a todos os niveis, foi sacarlle un servizo esencial a unha vila que xa tiña poucas cousas. Antes, o que viña ao banco paraba a comprar os medicamentos, a mercar algo no súper, tomaba un café… Agora a xente vai cobrar a Negreira e xa non ven aquí a nada”, explica Pilar.

“A situación complícase para as persoas maiores, que non están adaptadas á rápida dixitalización do servizo”

A sucursal da Baña pechou as portas da oficina que tiñan en propiedade o pasado mes de setembro, non sen enfrontarse previamente ás protestas das veciñas. Rafael Vieito é o presidente de A Baña Emprende, unha asociación de comerciantes locais. O seu negocio de restauración está xusto pegado a unha oficina de Abanca que aínda conserva o logo, a pesar de que no interior non queda máis ca baleiro. “Quedou o caixeiro, pero só permite retirar diñeiro, non realizar ingresos e, ademais, falla moito. Unha vez estropeouse un sábado e non o arranxaron ata o martes. Estivemos todos eses días sen servizo”, explica. Dende A Baña tamén notan a baixada na afluencia de persoas ás feiras dos luns. “Hoxe os feirantes dicían que non sabían se ían aguantar pola falta de xente”, conta Pilar. Ela sempre operou en efectivo, non tivo tarxeta de crédito ata fai uns poucos meses “porque non me quedou outro remedio”. Puido aprender a facer transferencias e a manexarse “un mínimo”, pero a situación complícase para as persoas maiores, que non están adaptadas á rápida dixitalización do servizo e, en moitas ocasións, sen coche propio, se precisan efectivo non lles queda máis remedio que pagar un taxi a Negreira ou depender das fillas.

Ante o porqué do peche das sucursais e a problemática a que se enfrontan as persoas maiores, dende o departamento de comunicación de Abanca responden por correo electrónico: “Os peches realizados en 2021 sitúanse en localidades nas que a actividade non fai necesaria unha oficina porque presentan un volume de operacións moi reducido ou teñen outras oficinas de Abanca en municipios próximos. Nelas, Abanca presta servizo financeiro a través de caixeiros automáticos ou coa oficina móbil. Ademais, Abanca ten activo o plan de axuda para o uso de caixeiros para todas as persoas que o necesiten. Os caixeiros foron adaptados para facilitar o seu uso por parte das persoas maiores”. Cando trasladamos estas afirmacións a Pilar, ela explica que isto —o feito de que a xente maior precise sempre dunha explicación ou axuda por parte das fillas e netas— “fainos sentir tontos”.

No referente ás novas tecnoloxías, a xente maior non se pon as pilas porque non quere, non ten ganas, nin ten porque facelo”. É o que lle acontece a Isabel, unha veciña de San Valentín —barrio obreiro de Fene—  que é clienta de Abanca desde 1968: “No meu edificio só hai tres persoas que saben usar o caixeiro, e somos oito”. A banca electrónica tampouco representa unha opción accesible a moitas delas. Manolo, o marido de Isabel, explica que con 80 anos xa non está para aprender a usar o móbil, e Paco négase: “Teño un teléfono para que me chamen e nada maís”.

Alba Nogueira: “Abanca non vai renunciar á súa lóxica de negocio e a tendencia parece que se dirixe a que moitos concellos queden sen un banco cerca.”

Esther Rodríguez xa se enfrontou a esta problemática no 2017. Cando dende a entidade comunicaron que querían pechar a oficina de Parga (Guitiriz), a veciñanza protestou diante da sucursal. “Non é o mesmo poder vir aquí que ter que ir a Guitiriz, que está a 12 quilómetros, e onde tiñas que botar moito tempo agardando fóra, cunha cola de 20 persoas diante, con chuvia e frío”, explica Esther. Despois das protestas, a veciñanza de Parga conseguiu manter a oficina aberta, pero durante a pandemia, segundo relatan os veciños, dende a entidade comunicóuselle  que “por precaución polo coronavirus” abrirían só dous días á semana. Nunca se volveu a restaurar o horario habitual. No verán de 2021, as protestas contra os peches sucedéronse en ducias de localidades galegas, como A Baña, Vimianzo, Campo Lameiro, Zas ou Seixo. En San Valentín, lembra Manolo que “había manifestacións todos os xoves, e iamos todos”. Non obstante, Isabel recoñece, resignada, que “non valeu de nada”.

Segundo un informe publicado polo Banco de España, as provincias de A Coruña, Lugo e Ourense concentran case o 24% da poboación en zonas de vulnerabilidade media para a retirada de efectivo. Nas últimas semanas, e ante a repercusión da campaña No soy idiota, soy mayor para denunciar as políticas bancarias de rápida dixitalización que evidencian o estado de exclusión financeira no que viven moitos colectivos vulnerables, dende Abanca extenderon os horarios de atención ao público. Ata agora, as oficinas só atendían á clientela de 9 a 11 da mañá. A partir de agora, será ata as 2 da tarde. Con todo, os servizos non se restaurarán nas vilas nas que se pechou a sucursal. Alba Nogueira pensa  que “Abanca non vai renunciar á súa lóxica de negocio e a tendencia parece que se dirixe a que moitos concellos queden sen un banco cerca”.

A inicios dos anos 2000, comezaron as fusións das antigas caixas de aforros galegas que remataron na bancarización destas entidades. As persoas entrevistadas para esta reportaxe recordan un trato “máis amable e familiar” nas caixas. Esther lémbrase do traballador da antiga caixa da súa localidade que, segundo ela, levaba alí 20 anos: “Antes entrabas no banco e tiñas outro trato, explicaban as cousas con amabilidade. Coñecíame e sempre me botaba unha man no que fixera falta”. Paco atopa o mesmo problema na súa oficina: “Antigamente falabas co director ou con quen fora, agora os empregados xa non nos atenden como antes”. Pilar asegura que, cando a oficina da Baña aínda estaba aberta, había moita afluencia de persoas e que “os traballadores estaban baixo moita presión, nas caixas tiñamos un trato máis próximo, agora somos só numeros”. Dende que Abanca pechou a súa sucursal de A Baña, está pensando en cambiar de banco porque “se falla algo, aquí non tes nin con quen falar”. Rafael Vieito, tamén veciño de A Baña, coincide con ela: “Somos un número e agora o diñeiro non vale o que valía antes. Aquí hai poucas hipotecas, no rural prima o aforro e iso non xera tantos beneficios”.

Alba Nogueira explica que as caixas de aforros tiñan un obxectivo social e que a súa actividade ía dirixida tamén a facer un investimento no tecido empresarial produtivo máis próximo: “A concentración do negocio bancario actual alentou en parte a desaparición das propias caixas para ter conglomerados máis potentes que puideran ser competitivos nun mercado globalizado. Os bancos teñen un negocio especulativo global, dirixen a súa estratexia á captación de recursos e investimento”. Segundo esta experta, as fusións comezaron porque houbo “un proceso impulsando dende arriba, dende unha política que non é allea á vontade das entidades bancarias de dominar absolutamente todo o mercado”.

A fusión das caixas galegas

Ese proceso tamén afectou ás caixas galegas, Caixa Galicia e Caixanova, que comezarían o proceso para a súa fusión. A operación foi apoiada por unanimidade polos tres grupos parlamentarios e avalada segundo a Xunta por unha “auditoría externa” pola que pagou un millón de euros. A Consellería de Facenda insistiu durante ese ano: “A unión de Caixa Galicia e Caixanova é solvente, é a fórmula que garante a galeguidade e está avalada tecnicamente.“ E así se fixo. En 2010 nacía Novacaixagalicia.

Con todo, poucos meses despois, esta nova caixa tería que ser rescatada polo Estado con  máis de 8.000 millóns de euros. Co fin de facilitar a chegada do capital suficiente para operar, créase NCG Banco, e as caixas rematan sendo unha fundación sen ningunha responsabilidade nin control sobre os aforros das galegas. En 2013, trala perda das caixas e o rescate público, activouse no Parlamento a comisión de investigación da fusión das caixas.

Unha das cuestións que transcende da comisión é a “auditoría externa” que, segundo a Xunta, avalaba a fusión. A empresa que fixo o informe, KPMG, negou ese ano no Parlamento ter realizado tal auditoría, xa que o propio documento falaba dun “diagnóstico acelerado” que nin recomendaba nin deixaba de recomendar a fusión. Foi nese punto cando Antón Sánchez, membro da comisión de investigación, pediu máis documentacion sobre a fusión. En concreto, un informe dos técnicos de Facenda ao que fai referencia a Conselleira Currás e o acordo do Consello da Xunta autorizando a fusión: “Dicíannos que iso estaba na documentación que xa tiñamos, pero non. Pedina varias veces pero funo deixando porque o principio non me parecía posible que isto fose así. Ao final consulteino co avogado e recomendáronme ir ao contencioso por vulneración dos dereitos fundamentais”.

O Tribunal Superior de Xustiza de Galicia doulle a razón a Sánchez, condenando a Xunta a entregar a documentación, algo que fixo o máis tarde posible, en 2020: “O PP conseguiu retrasar todo este proceso, cando xa estaba privatizado, e cando xa fora silenciado polos grandes medios. Non o fixeron público porque tiñan moito que ocultar e non deron o informe ata o final”. Ese informe, segundo Sánchez, tampouco avalaba nin recomendaba a fusión: “Era só unha proposta de acordo onde a maioría era palla. Non hai argumentación dos técnicos de Facenda, nin se se valoraran varias alternativas... Basicamente, non había sustento técnico que avalase a decisión.”

En 2020, a Audiencia Nacional determinou que o rescate que rematou coas caixas veu motivada pola quebra financeira na que se atopaba Caixa Galicia antes da fusión promovida pola Xunta.

Para Sánchez, foi a “absoluta falta de control” do Goberno galego o que as levou a quebra: “Tiñan competencias para controlar como se xestionaban os aforros das galegas, pero non se fixo nada. As caixas investiron en ladrillo, por exemplo, e esas decisións fixeron que Caixa Galicia quebrase”. Para a catedrática en dereito administrativo Alba Nogueira, o actual goberno galego móvese baixo unha lóxica neoliberal: “Feijoo actúa sobre os intereses das grandes bancas e das grandes eléctricas. Isto é contrario con falar de políticas de recuperación e repoboación demográfica”.

“As alternativas serían que a administración tivera os seus propios servizos a través da banca pública ou o que na Unión Europea se coñecen como obrigas de servizo público universal”

A Xunta entregou 2,8 millóns de euros a diferentes entidades, entre elas Abanca, para que se instalen caixeiros nas localidades onde se pecharon sucursais. Por outra banda, o pasado 21 de febreiro, o Ministerio de Asuntos Económicos, O Banco de España e as tres patronais bancarias (AEB, CECA y Unacc) firmaron un protocolo co fin de abordar a exclusión financeira de colectivos en risco.  Un decálogo que aborda, entre outras cousas, a amplicación dos horarios, a educación financeira e dixital para as persoas que así o queiran, a reparación dos caixeiros fóra de servizo, etc. Con todo, Alba Nogueira cree que “os acordos aos que chegou a Ministra de Economía coa banca non van revertir a situación na que nos atopamos”.

Para ela, as alternativas ao funcionamento do modelo actual serían, por unha banda, “que a administración tivera os seus propios servizos a través da banca pública ou o que na Unión Europea se coñecen como obrigas de servizo público universal”. Estas obrigas funcionan como unha maneira de regular o sector, impoñendo unha serie de medidas que aseguren que toda a poboación poida acceder a certos servizos: “Isto xa se fai noutras empresas de carácter privado como as de telefonía, que teñen que garantir que se poña liña telefónica incluso nos puntos máis illados do territorio. Isto sería unha fórmula para obrigar a banca a dotar de certos servizos para asegurar unha atención xeográfica uniforme e cumprir coa atención a colectivos vulnerables”.

Alfonso Losada, impulsora das accións contra o peche en Parga, quere facer fincapé na responsabilidade dos gobernos: “Habería que regular cales son os servizos bancarios a garantir, pero non hai vontade. Para el, a “presión” que se fixo coas manifestacións e as protestas “fixo efecto, e vese con esta medida de Abanca de ampliar o horario para as persoas maiores ata as 14h”.  Ante a tendencia á dixitalizacion dos procesos bancarios e o peche de oficinas maioritariamente en zonas rurais, a xente parece que continuará protestando. Con todo, o futuro das sucursais que aínda se manteñen abertas é incerto.