Chile
Catro voces narran a represión chilena

No momento do golpe de Estado de Pinochet, a violencia representou un mecanismo avasalador da sociedade. A estratexia, co ingrediente fundamental da represión militar, levada a cabo naquel entón era parte da aplicación da “doutrina do shock”. Tratábase de manter a sociedade aplacada, desarticulando as protestas e os actos de rebeldía das clases traballadoras e subversivas. Isto forma parte da historia que se construíu neste país a partir do golpe de Estado de Augusto Pinochet, e posterior ditadura militar. Sen embargo, este 2019, parece que a historia se volve repetir.

No ano 2018, por estas datas, a rutina chilena aparentaba normalidade. En plena rexión metropolitana os buses comezaban a marchar cheos de xente traballadora a partir das seis da mañá, e incluso dende antes. As seis liñas de metro existentes comezaban a funcionar co seu horario normal. En toda esta rutina palpábanse certos detalles de comportamento social, e a tensión da xente era o que se facía notar maioritariamente. Ao final todo obedece a un patrón de conduta, a un sistema, e no caso chileno era moi doado sucumbir a el. A mercantilización e a privatización da maioría de recursos e servizos chilenos, propio da doutrina económica neoliberal, ocasionou un proceso no que os buses e o metro deixaron de funcionar con normalidade, e comezou o que a cidadanía denominou ‘evasión masiva’, movemento iniciado por estudantes que se basea en non pagar o billete de metro como protesta, e que dexenerou na destrución de estacións de Metro.

DEMOCRATICAMENTE DIFERENTE

O 19 de outubro, o presidente da República de Chile, Sebastián Piñera, anunciou o estado de emerxencia, seguido da toma de medidas excepcionais: decrétase toque de queda e os militares, acompañados dos Carabineros de Chile, son mobilizados nas rúas para disolver toda posible manifestación pacífica. Nese momento comezan a se producir denuncias de múltiples vulneracións dos dereitos humanos.

Alexis Polo é estudante de último ano de Xornalismo. A súa nai estivo vinculada á resistencia do Frente Patriótico Manuel Rodríguez durante o pinochetismo, algo que favoreceu a conciencia crítica deste rapaz. Con 22 anos está a participar nas manifestacións diarias que percorren Chile dende o pasado 16 de outubro. Por exercer o seu dereito a manifestarse recibe tres perdigóns, dos cales, dous lle rozaron, e un lle impactou nunha perna. Alexis comenta que “a violencia estatal é desproporcionada nunhas manifestacións que participan activamente familias enteiras, dende menores a xente anciá”. O seguinte vídeo amosa a esencia de cada persoa de Chile, que agora mesmo está empurrando a liña da xustiza social.

A pesar de que se derrogou a subida do pasaxe de metro por mor da presión social, a resposta opresora do Estado chileno supuxo o xermolo dun movemento social fundamentado na unión e na solidariedade de todo chile. Pero se algo está claro é que a violencia chama a máis violencia. As seguintes palabras de Alexis Polo —ou Polo como as persoas o coñecen comunmente— reflexan a mentalidade que inunda ao país: “isto busca que sexamos protagonistas dunha correcta axenda social, e da petición da dimisión de Sebastián Piñera, que tristemente non vai chegar”. As peticións do pobo encamiñáronse cando os políticos despertaron e perfilaron un plebiscito paliativo desta convulsa situación para o vindeiro mes de abril de 2020. A pesar disto as manifestacións , a xente na rúa, e a represión das autoridades continúa.

Alexis non é o único que se opina desta maneira. Mariano Reyes —residente ao norte de Santiago, na comuna de Quilicura, xornalista e traballador en Radio Cooperativa— atópase nestes momentos nunha situación complexa: exercer de xornalista para un medio chileno, ademais de facer uso dos seus dereitos como cidadán. Ten que cubrir aquilo que a axenda do medio lle marca, pero a nivel persoal afirma que “nas manifestacións destes últimos días hai un sentimento de unión, de que todos queremos protestar, de que todos temos a mesma situación de indignación pero á vez de empoderamento, e eu son parte diso”. Mariano, agora máis ilusionado, tamén é testemuña directa desde o brote deste movemento, e cando pensa no caos e na represión inicial, faino utilizando a palabra “medo”. A súa ilusión nótase cando expresa que “agora as autoridades non saben como actuar”, e que, a pesar das carencias informativas do resto de medios de comunicación, el seguirá saíndo á rúa e facendo o seu traballo da mellor maneira posible.

Violación

A palabra “brígido” é un chilenismo que se utiliza para facer referencia a unha situación que xera impacto. Matías Montenegro, nestes momentos estudante de Xornalismo de último ano e graduado en Historia na Universidade de Santiago de Chile, utilízaa para describir o que hoxe en día asolaga Chile, e non ten inconveniente en ser claro: “Isto entendese coma unha revolución cunha participación masiva; xente que nunca saíra á rúa a manifestarse e que sempre tivera unha vida política bastante inactiva, saíu e apoiou este movemento pensando no futuro de Chile”. A maioría de xente que saíu á rúa fíxoo de xeito pacífico: familias enteiras utilizaron cazos, culleres de madeira e cánticos como principais armas. Sen embargo a violencia usouse de xeito abusivo por parte das forzas de seguridade; e a palabra clave que utilizou Matías para explicalo foi “brígido”.

Tanto Alexis Polo como Matías Montenegro coincidiron ao detallaren que, “nenos e nenas, xunto aos seus pais, tamén eran partícipes nestas marchas, as autoridades procederon a cubrir de lacrimóxenas a todo o mundo por igual, a disparar ao corpo, atropelar a xente, etc”. Pero a postura de Alexis e Matías non coincide por casualidade, senón porque é unha realidade, da cal Mariano Reyes comenta que o que viu realmente “foi unha represión diferente e máis forte das que estamos acostumados: manifestacións pacíficas inmediatamente dispersadas polas forzas especiais. A diferencia principal é que nesta ocasión, non houbo tanta crítica por parte da poboación cara os manifestantes, xa que é unha loita necesaria polo ben común; o estoupido social foi correspondido pola maior parte da poboación”.

Chegados a este punto é necesario amosar o balance realizado polo Instituto Nacional de Dereitos Humanos, onde se representan as cifras do que as anteriores testemuñas narran, e así mesmo, onde se deixa claro por que se trata dunha situación de violación dos dereitos humanos. Nunha democracia, non podería existir unha represión tan forte que chegara a secuestros, violencia sexual, disparos a manifestantes, etc., pero en Chile está sucedendo, e desta maneira o mostra o INDH:

Non houbo un só núcleo onde a xente se concentrara. As diferentes estacións de metro das comunas de Santiago de Chile –os lugares máis convulsos en manifestacións– e demais rúas estiveron ocupadas continuamente por persoas críticas coa axenda social do goberno de Piñera. Deste xeito a intervención das autoridades era complicada de levar a cabo. Por este motivo, Matías Montenegro explicou que “as forzas especiais de Carabineros alí onde ían cargaban con todo e contra todo, dando lugar a unha represión nunca antes vista na democracia chilena”.

Neste contexto é importante facer referencia a que esta violación dos dereitos humanos, non so foi motivada polo réxime militar ou polo toque de queda establecido; senón tamén pola ampla cantidade de agresións físicas feitas polas forzas de seguridade actuando con abuso de poder. En respaldo estas palabras, está a declaración de Alexis Polo, quen afirmou ver camións sen patente de onde baixaban Carabineros para deter xente, foi tamén testemuña de denuncias por tortura de xente que foi abandonada na rúa polas forzas de seguridade, berrando coa cara ensanguentada “torturáronme, os Carabineros acábanme de torturar” , ou mesmo ver a Carabineros vestidos de civil realizando detencións, algo completamente ilegal.

“Aquí non estamos vendo unha represión, senón unha constante violación dos dereitos humanos.”

Cambio de óptica

Laura Ledo e unha rapaza galega que o pasado mes de agosto comezou a súa andadura como estudante de convenio bilateral en Santiago de Chile. Laura estivo presente neste Chile frustrado coas políticas estatais e enfrontado coa represión. Ela ve a situación desde unha óptica diferente, desde a perspectiva dunha persoa estranxeira que non se esperaba que tal cousa pasara. Cando comezou o toque de queda, Laura viuno como “unha política impensable e esaxerada” . Así mesmo comparou o que estaba sucedendo cunha ditadura. A súa estancia en Chile estalle servindo para ver a fatiga da xente, cuestión que resultou ser un agravante decisivo: uns salarios moi baixos, cunhas malas condicións laborais, son o sustento principal da sociedade para un alto custo de vida.

Unha vez máis, como testemuña presencial desta situación, Laura comentou que “en realidade non me esperaba que isto chegase tan lonxe, posto que en España, sóbennos a luz, a auga, e o transporte entre outras, e non nos manifestamos por nada. Sen embargo neste movemento social implicouse todo Chile”. Esta rapaza galega, estudante do dobre grao de Xornalismo e Comunicación Audiovisual, a piques de finalizar, é tamén crítica coa actuación dos medios; mesmo afirmou que a desinformación e a manipulación son constantes dentro da axenda mediática de cada noticiario, pero non só en medios chilenos, senón tamén nos españois, que tratan este tema coma unha “protesta por unha subida nas pasaxes de metro, sen entender o máis importante desta revolta: o contexto do país e a fatiga da cidadanía”.