Colonialismo
Germán Labrador: “Galiza, como espazo cultural, foi obxecto de colonización durante a época do franquismo”

Agochan moito máis que sinxelas coleccións do patrimonio material e inmaterial das sociedades. Non son só salvagardas de tradicións e costumismo, pois detrás de todo aquilo que exhiben nas súas salas atópase a construción dun relato concreto que, na gran maior parte dos casos, arroupa ás persoas vencedoras e omite –e polo tanto borra da historia– a todas aquelas que foron perseguidas e discriminadas. Tras a “cara B” dos museos revélanse as pantasmas coloniais que artellaron a historia que mellor conviña aos diferentes imperios, pero construída sobre os cimentos de violencias estruturais, tales como o racismo ou o machismo. E a comunidade galega non é allea a esta realidade.

O pasado mes de maio, o catedrático do Departamento de Español e Portugués da Universidade de Princeton en excedencia e actual director de Actividades Públicas do Museo Reina Sofía, Germán Labrador, visitou Pontevedra no marco da conferencia Galicia e as pantasmas coloniais. Unha conversa pendente sobre museos, memoria e democracia, organizada pola Deputación de Pontevedra. Para Labrador, a descolonización dos museos constitúe na actualidade “unha tendencia imparable” e “unha obriga da época” tras séculos dando as costas aos que foron considerados uns ninguéns na historia. Afirma que de non ser levado a cabo o proceso democrático de reparación da memoria dentro das propias institucións museísticas, serán as propias sociedades as que o acaben impoñendo.

O legado colonial continúa presente na gran maioría das institucións museísticas, por que na actualidade segue constituíndo a gran cuestión pendente?
Entran en xogo varias cuestións. Atopamos que os museos son espazos de relatos da Modernidade e que eses mesmos relatos nacionais ocultaron os seus intereses e a súa “cara B”, é dicir, todo aquilo que nos cuestionaba, ameazaba e, especialmente, todo aquilo que se relacionaba con violencias estruturais que estaban detrás deses proxectos; violencias que se refiren a todo o avance do capitalismo dende a súa fundación á configuración dunha sociedade baseada no que Aníbal Quijano definiu como colonialidade do poder e do sistema mundo, é dicir, o artellamento de grandes zonas de fluxo de extracción e de configuración de mundos a partir dese mesmo xesto de borrado e centralización. E esta é unha dinámica global, unha dinámica que afecta á Modernidade, na cal o propio dispositivo museo está situado no centro e é, por dicilo dalgunha maneira, un escaparate da mesma, constituíndo á súa vez un lugar onde esa forza do relato toma forma, amósase e serve para educar e nomear o mundo.

A colonialidade do poder é unha dinámica global, na cal o propio dispositivo museo está situado no centro; é un escaparate da mesma

Comenta que o museo é un dispositivo que se atopa no centro desas dinámicas, pode concretar o papel que xogan á hora de sostelas?
O museo é unha das tecnoloxías culturais centrais desta mesma Modernidade e, polo tanto, a colonialidade do poder está no seu mesmo corazón e con isto mesmo é co que teñen que ver eses borrados e esas violencias que non soamente son territoriais, senón que tamén son patriarcais, de clase e, sobre todo, raciais; teñen que ver con modos de entender o mundo e de organizalo. Aquí é importante sinalar que non é o mesmo como se constrúen os museos no interior dos grandes imperios dos séculos XIX e XX, como pode ser o do imperio inglés, americano ou alemán, a como se constrúen en lugares que, sendo centrais na primeira configuración da Modernidade nos séculos XV, XVI e XVII, como é o caso do Imperio Español, chegado o século XIX atópanse nunha zona ata certo punto periférica, de maneira que a configuración destes museos nestas tradicións atrasadas ou desprazadas é distinta. A configuración nestes casos é distinta máis aínda se temos en conta o proceso de constitución dun relato cultural, un relato nacional ou comunitario, e que as institucións museográficas en territorios como Galiza, que teñen aínda unha dobre relación de desprazamento respecto desa Modernidade, son á vez centros e periferias da mesma, polo tanto, a propia dinámica de configuración deses espazos e de borrados e inclusións que conteñen é diferente. Á hora de pensar a descolonización aquí, hai que facelo dende esa mesma particularidade.

As violencias que agochan os museos non soamente son territoriais, senón que tamén son patriarcais, de clase e, sobre todo, raciais

O franquismo relaciónase culturalmente co espazo cultural galego, coas súas tradicións eos seus mundos, en chave colonial

Descolonizar significa traer de volta aquilo que falta en gran medida, incorporar ahistoria dos vencidos, a historia dos borrados, a historia daqueles corpos e vidas que nonteñen teoría e historia

Descolonizar el museo: el arte de devolver lo robado

Jose Durán Rodríguez

Instituciones culturales

Instituciones culturales Descolonizar el museo: el arte de devolver lo robado

Jose Durán Rodríguez

La iniciativa para que los museos españoles revisen su relación con el colonialismo pasado y presente no prospera, pese a los movimientos ciudadanos que así lo exigen desde fuera de sus salas.

Á hora de levar a cabo o proceso de descolonización, que medidas cómpre adoptar? Están aplicándose nalgunha institución?
Si, eu creo que esta é unha tendencia imparable, froito de varias determinacións, por unha banda, da necesidade de democratizar as institucións culturais, cuxa función xa non é máis soster o discurso dunhas elites, senón de incorporar a unha cidadanía na súa configuración. E esta necesidade de democratizar os relatos, facelos plurais, facelos inclusivos, radicalízase nun presente marcado pola multiculturalidade e a globalización. As sociedades occidentais son cada vez máis complexas en termos de multiculturalidade e iso obríganos a revisar os discursos de exclusión e os discursos de monoidentidade, que son os que configuraron en gran medida os relatos nacionais, sobre todo os relatos nacionais hexemónicos. Nese sentido, a pregunta sobre as múltiples pertenzas, os tránsitos, as meztizaxes, a subalternidade… é unha obriga na nosa época e ningunha institución vai poder estar á marxe da mesma. Dunha forma ou doutra, se as institucións non afrontan este traballo pendente, un traballo que en moitos casos xa está en marcha, será a cidadanía a que o realice e acabe impoñéndo. Esta realidade é semellante á que vimos nos últimos anos noutros contextos cunha urxencia máis forte. Os relatos unilaterais que borran ao outro da historia son inaceptables e o que estamos a ver é o legado de todos os herdeiros desa zona de sombra, de todos os herdeiros deses borrados, que reclaman hoxe o seu lugar na historia e o seu lugar nos espazos. É o signo da época. En moitas ocasións a sociedade asocia os museos a espazos estáticos, algo que vén mudando nos últimos tempos. Porén, nalgunhas cidades semella que aínda custa que a poboación se achegue a estas institucións.

Estamos a democratizar as institucións culturais, cuxa función xa non é máis soster o discurso dunhas elites, senón de incorporar á cidadanía na súa configuración