Corpos Incómodos
Dereito de autodeterminación de xénero ou a defensa do evidente

Escribo isto após a filtración (deliberada?) do argumentario do PSOE Argumentos contra las teorías que niegan la realidad de las mujeres. Un texto asinado polo Ministro de Transportes e Secretario de Organización do Partido e a Ministra de Presidencia, Vicepresidenta do Executivo e secretaria de Igualdade do PSOE. Escribo despois de ler un documento que sae á luz no mes do Orgullo, no ano previo á despatoloxización da transexualidade por parte da OMS.

E ningún dos datos que coloco nas liñas superiores é casual ou anecdótico, malia que poida semellalo. Mais neste artigo analizo outro factor que supón o máis preocupante de todo o ideario: a involución xurídico-social que supón o cuestionamento dun dereito fundamental xa existente e afianzado, o Dereito de Autodeterminación de Xénero e o respecto ás identidades sentidas.

A frase que busco desagregar neste espazo é, en concreto, esta: “El denominado “derecho a la libre determinación de la identidad sexual” o “derecho a la autodeterminación sexual” carece de racionalidad jurídica”.

E como facer unha análise sobre a “racionalidade xurídica” sen caer no tecnicismo? Como facela accesíbel? Opto polo contraste como vehículo discursivo: carece de racionalidade xurídica un dereito recoñecido no ordenamento xurídico español e en numerosas normas autonómicas, defendido por entidades sociais de xeito masivo, e recollido nos Principios de Yogyakarta?

Poderiamos rescatar, entre outras moitas mencións os artigos 2.2.d e 2.3.b da Lei Orgánica de Protección Xurídica do Menor, que recoñecen o dereito ao respecto da súa identidade. Como casa o PSOE o “interese superior” dxs menores coa negación da autodeterminación?

Podemos rescatar tamén a seguinte cita: “La libre autodeterminación del género de cada persona ha de ser afirmada como un derecho humano fundamental”, tirada da Lei andaluza 2/2014, de 8 de xullo, aprobada durante o mandato dun goberno socialista. Tamén podemos situar entre as entidades defensoras deste Dereito Humano Fundamental a entidades como a Plataforma Estatal Trans, Save the Children, Amnistía Internacional ou a Plataforma Galega LGTBI.

Por último, os Principios de Yogyakarta, apoiados polo noso Ordenamento, recollen no seu punto 3º: “A orientación sexual ou identidade de xénero que cada persoa defina para si, é esencial para a súa personalidade e constitúe un dos aspectos fundamentais da autodeterminación, a dignidade e a liberdade”.

Carece de racionalidade unha figura xurídica recoñecida e recollida en numerosas Resolucións das Institucións europeas e que funciona plenamente en varios países do noso entorno? Segundo o estudo “Trans and intersex equality rights in Europe – a comparative analysis”, elaborado a proposta da Comisión Europea, polo menos 7 países da Unión teñen sistemas baseados na autodeterminación de xénero. E o seu establecemento é unha tendencia en todo o territorio continental.

O Parlamento Europeo “pide aos Estados membros que recoñezan o cambio de xénero e faciliten o acceso a procedementos de recoñecemento legal de xénero rápidos, accesibles e transparentes, sen requerimentos médicos como a ciruxía, a esterilización ou o consentimento psiquiátrico”, recollía, entre moitas outras, a resolución de 1 de marzo de 2018, sobre a situación dos dereitos fundamentais na Unión en 2016. Non é sostíbel, nun nivel europeo, manifestar que o dereito á autodeterminación careza de peso específico.

Carece de racionalidade xurídica unha institución que existe desde os anos 80 na nosa xurisprudencia? Dicía entón o Tribunal Supremo: “es evidente que no habrá de ser el factor cromosómico el que predomine (…) sino el fenotípico que atiende al desarrollo corporal y, con mayor fuerza aún, al psicológico (…) los factores psíquicos los más nobles e importantes de la persona”.

É falso polo tanto, dicir que non hai racionalidade, se analizamos a cuestión cunha óptica centrada en resolucións xudiciais, pois son numerosas as que defenden este dereito e o conteñen como razonamento subxacente. Sirvan como exemplo as de Tribunal Supremo  e Tribunal Constitucional do ano pasado.

Carece de racionalidade xurídica unha institución que ten sólido reflexo na xurisprudencia do Tribunal Europeo de Dereitos Humanos? Xa antes, pero con maior forza desde os anos 90, con varios dictames: a sentenza “B contra Francia” ou os pronunciamentos nos casos “Christina Goodwin contra Reino Unido” ou recentemente no histórico “A.P. Garçon y Nicot contra Francia”. Neste caso, o máximo Tribunal Europeo liga a autodeterminación de xénero con Dereitos Fundamentais, especificamente co artigo 8 do Convenio de Roma (respecto da vida privada).

É falso, en perspectiva xurisprudencial europea, que este Dereito non exista nin teña substantividade. Como pode sosterse a falta de racionalidade? Non pode. E este dato é esencial.

Sinto sorpresa, estupor, indignación e shock intelectual ao ler aquel documento. O dereito á libre determinación do xénero é un Dereito Humano Fundamental, e leva anos séndoo. Mais presencio un partido de Goberno que manifesta en público que non é así, e sen achegar ningún tipo de argumento para sustentar esta manifestación.

Nun primeiro momento, o termo “backlash”, como expresivo dun deliberado retroceso en dereitos que pretende negar hoxe o que xa foi conquistado onte, veu á mente; e veu con intensidade. Agora non sinto iso, senón tristura. Tristura por ser testemuño do pouco respecto institucional que se ten polos dereitos das persoas, a escasa (ou nula) empatía que se recolle cara o sentir dunha parte esencial da cidadanía, e do pouco valor que o partido de Goberno no Estado da á liberdade e á diversidade.

Os dereitos, os intereses lexítimos, as liberdades... nin son sentimentos caprichosos, nin son “teorías”. Son a salvagarda do que somos e queremos ser, a barreira mínima imprescindíbel para participar en plenitude na sociedade. Se un Estado Democrático e de Dereito non quere protexer e garantir ese mínimo... alertémonos, compañeiras e compañeiros, porque alguén quere romper o contrato social.