Culturas
Flores, ghuevos, rural: escribir e cantar as marxes do cotiá

Antía Otero e Su Garrido Pombo, voces gañadoras nos Premios Follas Novas do Libro Galego e nos Premios Martín Códax da Música, en diálogo.
25 jun 2023 07:00

Todo acontece na terraza da cafetería Espacio X do Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC), en Compostela. Sentamos conversando con cadanseu té e a emoción dos afectos nun espazo de luz. Antía Otero e Su Garrido Pombo naceron no mesmo ano, estudaron Historia da Arte na Universidade de Santiago de Compostela e ambas crean desde o cotiá e o doméstico, poñendo no centro o que ficou nas marxes.

Su Garrido Pombo resultou gañadora –por segunda vez, logo daquel 2019–, na 10ª edición dos Premios Martín Códax da Música, na sección Canción de autora, que se celebrou o 7 de xuño no Pazo da Cultura de Pontevedra. “O importante dun premio é sentirte querida, que a xente te queira”, admite. Barroco (Apiario, 2022), da autoría de Antía Otero, vén de gañar os galardóns nos Premios Follas Novas do Libro Galego 2023 nas categorías de Poesía –xa O cuarto das abellas (Xerais, 2016) fora escollido en 2017– e Obra editada na gala que se festexou o 22 de abril no Teatro Principal de Compostela. A creadora destaca que os premios son importantes porque significan un recoñecemento, e valora de maneira positiva que Barroco fose finalista canda as obras de dúas grandes autoras no panorama poético galego, como son Yolanda Castaño e Lupe Gómez, sendo editado, ademais, por unha editora independente que a poeta ten xunto á escritora Dores Tembrás. En palabras de Otero, este galardón é “un premio colectivo”.

Desde as marxes

Antía Otero sinala que o feito de ter acceso á biblioteca do CGAC –espazo arredor do cal acontece a entrevista– foi moi importante na súa formación universitaria, a través da que obtivo as ferramentas necesarias para artellar a súa propia busca. Nesa procura aparece o oco das mulleres artistas. No Cuarto das abellas, escribe: “Fomos / dedos de Rubens, Leonardo, Klimt, Velázquez, Seoane, / Picasso”. En Barroco dá un paso máis alá e dialoga coas artistas que descubriu tras a universidade, a quen lle dedica o libro: “A todas as Lavinias, Artemisias e Claras; tamén a Antonietta Gonsalvus 'Tognina'”, destaca na nota final. “Creo que sempre me interesou o que queda na marxe”, recoñece, lembrando que xa no seu primeiro poemario, O Son da Xordeira (Espiral Maior, 2003), “as protagonistas eran as costureiras de economía somerxida que cosían para grandes modistos”.

SuGarrido Antia Otero detalle planta
A cantante, compositora e música Susana Garrido Pombo sorrí mentres escoita a Antía Otero nun momento da conversa. Elena Martín

Doutro lado da mesa, Su Garrido Pombo explica que, cando con dezaoito anos lle preguntaron por que quería estudar Historia da Arte, ela respondeu que “quería entender que leva a unha persoa a converterse en artista, a tomar ese camiño que está fóra do sistema”. Nesa viaxe cada artista ten as súas razóns e “a min fascíname entendelas e estar en contacto coa xente”, afirma. Vén de gañar a 10ª edición dos Premios Martín Códax cun discurso emotivo e reivindicativo, no que puxo en valor as que fican na marxe: as coidadoras, esas mulleres que, como no caso das artistas ás que fai mención Otero, non están no centro. Su e Antía colócanas nas nosas mans e ouvidos, para que, ao fin, as escoitemos.

O privilexio de crear

Na caloriña do sol de xuño falamos do privilexio de escribir, de crear, de cantar, de ter tempo. Nun mundo no que todo é velocidade e rapidez, escribir e cantar convértese, como recolle o poeta Ismael Ramos en Lumes (Apiario, 2017) “nun acto de resistencia”. No caso de Barroco, o libro concíbese ao longo de catro anos, período no que as crianzas de Antía son moi pequenas. Dese xeito, podemos ler na Carta á nai: “Cando collo horas para escribir e delego / o coidado das crianzas ao comezo síntome mal, / como se impuxese un privilexio. Logo o pracer é tan grande / que me prometo facelo máis veces”.

En Barroco asistimos a un cadro de xénero onde, como en Patios de luz, préndese o foco do cotiá e da noción de prole

Garrido Pombo asinte, canda Otero, en que estamos nun tempo no que crear é un privilexio e o mesmo feito de ter tempo é un privilexio. “O meu proceso creativo é caótico, as letras poden aparecer antes que a melodía ou ao revés, ás veces todo nace simplemente cunha imaxe, tendo en conta que non vai ser algo para ser lido, senón para ser interpretado”, recoñece. Afondando en Patios de luz, confesa que a idea inicial xorde na imaxe das veciñas, na noción de comunidade, no invisible. “O Patio de luz é o que queda dentro, o íntimo, o doméstico, mentres que a fachada e o que vai ao mundo é dos homes”. “As que asistimos aos patios de luz normalmente somos emigrantes do campo á cidade, como vin eu, e case non se fala diso”, reivindica. Su Garrido procura os patios de luz, os lugares abertos, baixar do escenario, estarmos de ti a ti, as foliadas, onde non hai diferenza de clase nin ascensión vertical. “Para min, a barreira da clase social é moi importante, contar a historia desde dentro do doméstico, levar a música a ese espazo. Na foliada non hai palco, estamos todas de pé a pé e a min iso é o que me fascina”.

En Barroco asistimos a un cadro de xénero onde, como en Patios de luz, se prende o foco do cotiá e da noción de prole. “O que quixen facer con este libro foi subverter o concepto, o barroco está no tenebrismo da lareira de meus avós, sempre digo que é un Zurbarán, é algo plástico, é o traballo coa luz e o fulgor”, declara Antía Otero. E isto condénsase nos versos: “Devorar o dogma / para salvar o fulgor”.

Entre a poesía e a música, o fulgor

Conectando coa idea do fulgor, e entrando na relación entre música e poesía, Otero engade: “Adoro as persoas que fan música porque sinto que camiñan con ese fulgor”. Así é como camiña Garrido Pombo polo seu barrio, entre as súas veciñas, nos concertos en solitario e acompañando a poetas, como fixo con Antía hai uns meses na presentación de Barroco no Ateneo de Vigo. “Para min a poesía é a arte máis mal pagada que hai”, denuncia a cantautora, quen confesa que se foi rodeando de poetas amigas, amigos, a súa parella Keith, e quen salienta que se tivese que escoller entre cantar ou ler tería que pensalo.

SuGarrido Antia Otero aérea

Desde a outra beira da cadeira, Otero sorrí cómplice. O seu Barroco abre, entre outras citas, cun anaco dunha letra tradicional galega “anque me vou non me ausento / anque me vou non me ausento / anque me vou da palabra / non me vou do pensamento”. “Buscaba unha cita que conectase realmente co que non está escrito, barallaba algo que pertencese ao imaxinario colectivo e popular e foi precisamente aquí ao lado, no Museo do Pobo Galego, escoitando a Faia Díaz e a Benxamín Otero cantar esa peza no ciclo O que non se escribe, cando souben que ía ser a cita do libro”.

Antes cantaba todo o mundo, fixérao ben ou mal, agora son os propios medios de comunicación os que marcan o que é cantar ben

A creadora subliña que o silencio, a pausa e o ritmo pertencen tanto á música como á poesía, e comenta que se sente moi cómoda partillando espazo con persoas que fan música, defendendo que “o canto e a danza son disciplinas coas que todas nacemos con capacidades para facelo”. Nese senso, Su engade que “antes cantaba todo o mundo, fixérao ben ou mal, agora son os propios medios de comunicación os que marcan o que é cantar ben”. Pero hai un lugar onde iso non sucede: na foliada. Alí a resistencia, o canto, o baile. A admiración.

Domingo, doce caseiro, rural

As flores e os elementos vexetais están moi presentes en Patios de luz e en Barroco –tanto no interior como no exterior–. Su recorda que cando era nena ía con súa avoa á igrexa facer ramos. Sempre lle fascinaron aquelas flores. Un día preguntoulle por que non utilizaban as flores silvestres para facer os ramos e a avoa confesoulle algo que recordará para sempre: “As flores silvestres non valen para ramos, as que valen para o camposanto son as mercadas, as perfectas, as que valen diñeiro”. “Esas si que valen para as institucións, as outras para adornar as cunetas”, subliña a cantautora na terraza do Espacio X do CGAC. Falando de avoas, o xesto que recolle Antía Otero no verso “Has levar ghuevos, nena?”. “Nesas palabras da miña avoa estaba todo o seu coidado, todo o coidado aí nesa pregunta”.

Como non imos falar do rural se toda a nosa cosmoloxía provén dese lugar? Negalo sería como negar a conformación dunha mirada de estar no mundo

A imaxe do domingo está presente nas obra de Otero e Garrido Pombo –é o título dunhas das cancións de Patios de luz e alúdese a el en Barroco–. Pero non só coinciden no día. Ambas fan referencia ao doce caseiro: “Por unha ducia tantas culleradas / de azucre e fariña / un soprido de lévedo / rela de limón / o segredo é bater as claras / tanto que graviten ao virar o prato”, di a poeta. A cantautora escolle Doce caseiro como título dunha das súas pezas e conta que no seu caso é a torta da avoa, de chocolate, galleta e Sansón: “Un día alguén, con razón, dixo que non estaba ben que os nenos tomasen Sansón e desde aquela comezouse a facer sen el, e a todos os primos pareceunos algo terrible porque asociamos ese sabor a momentos moi felices, porque nas tortas penso que é onde as avoas e as nais e a xente que te quere amasan todo o amor que moitas veces non son capaces de dicir con palabras”, sinala Su, quen afirma que para ela o doce caseiro levará, sempre, Sansón.

Na mañá dun mércores conversamos sobre o rural nunha terraza de luz, recordámolo e reflexionamos arredor del. “Como non imos falar del se toda a nosa cosmoloxía provén dese lugar? Negalo sería como negar a conformación dunha mirada de estar no mundo”, declara Otero. As artistas poñen sobre a mesa o valor de repensarnos no rural. Estes versos de Barroco recollen a esencia: “Vimos dun territorio devastado que miramos arder / mentres poetizamos o fume”. Se cadra as flores, os ghuevos e os doces caseiros sexan o que permanece.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Música
Festivales Dignidad para la música extremeña
Crítica de Duende Josele a los festivales extremeños por no contar con grupos y músicos de la tierra en sus programaciones.
El Salto Radio
El Salto Radio 50 años sin Víctor Jara
El aniversario de la muerte del cantautor chileno coincide con la condena de la Corte Suprema de Chile a los militares que lo asesinaron
Música
Sara Hebe “Yo no soy una gran cantante como Mercedes Sosa, soy una perra punk”
A Sara Hebe nunca le ha llamado una discográfica. Esta rapera argentina asegura que su música no es amable. Sus canciones no suenan en la radio pero ha conseguido triunfar saltándose las reglas de la industria, a golpe de trabajo y carretera.
Arte
Narración oral Bea Campos: “Conto segredos para que o fascismo non volva”
O espectáculo de narración oral “Marcho que teño que marchar”, de Inventi Teatro, pechou o Festival Internacional de Cabaret de México.
Promociones
Comunidad El Salto Descubre la otra cara de la actualidad con El Salto
Suscríbete este mes y llévate de regalo el libro ‘Pescar el salmón’, de Yago Álvarez, “una herramienta al servicio de la gente que está harta de sentirse manipulada”.
Plurilingüismo
Opinión Estraños no karaoke
Escoitaron falar en galego e non tardaron en amosar o seu desprezo deixando os auriculares no escano de Pedro Sánchez, acción equiparable ao mecanismo de rematar o cubata dun grolo.
Catalunya
Catalunya Amnistía y referéndum, dos palabras inseparables en la celebración del sexto aniversario del 1 de Octubre
Òmnium contabiliza 1.432 personas amnistiables de los alrededor de 4.400 represaliados desde 2017 en el Procés. La Plataforma Antirrepressiva de Ponent defiende una amnistía total, extensible a todos los presos políticos del Estado español.
Política
XV Legislatura Lo que la investidura fallida nos dejó
Feijóo se consagró como líder opositor y logró el foco durante una semana, aunque quedó plasmada su alianza con la ultraderecha. Sánchez volvió a apostar fuerte y se prepara para un mes de tiranteces entre la derecha y el soberanismo catalán.
Política
Ione Belarra Ione Belarra: “Entiendo las líneas rojas que EH Bildu y ERC pusieron en la negociación de la Ley Mordaza”
La ministra de Agenda 2030 y secretaria general de Podemos, Ione Belarra, valora las posibilidades de repetición electoral o repetición del Gobierno de coalición.
La vida y ya
La vida y ya Cometas
Jugar es una necesidad que va intrínsecamente ligada a nuestra naturaleza, igual que a la de otros mamíferos.
Especulación inmobiliaria
Especulación en Barcelona Sindicatos de vivienda denuncian macrodesahucios vinculados a una inversora de The District
Elena Hernández de Cabanyes gestiona la inmobiliaria Second Home y forma parte de Renta Corporación, participante en el polémico congreso de fondos de inversión.

Últimas

Iglesia-Estado
Estado laico A Subdelegación do Goberno convida a unha misa polo Día da Policía a decenas de concelleiros pontevedreses
A subdelegada en Pontevedra, María Isabel Alonso e o comisario xefe da Policía Nacional da comisaría Vigo-Redondela, Ramiro José Gómez, envían unha carta na que convidan a asistir a “santa misa en honor de los Santos Ángeles Custodios”.
Cumbre Social Granada
Cumbre Social Granada 3.000 personas reclaman una Europa feminista, antirracista, ecologista y anticapitalista desde Granada
La manifestación 'Otra Europa es posible' congrega a 3.000 asistentes en Granada. Defender a quien Defiende y Stop Represión Granada han denunciado la vulneración de derechos durante la concentración por parte de la policía.
Análisis
Economía Decrecimiento y Teoría Monetaria Moderna: una simbiosis necesaria
El decrecimiento es necesario para salvar al mundo. Pero requiere, obligatoriamente, compensar a todos aquellos que se verán afectados negativamente
Vejez
Cine Sí es país para viejos
Dedicamos el Día Internacional de las Personas de Edad a los festivales de cine que las ponen en el centro
Afrodescendientes
Memoria Afro Lucía Mbomío: “A las personas que migran siempre se las tiene por recién llegadas”
Un proyecto audiovisual y fotográfico recoge en la exposición “Afromayores. Alcorcón y periferias” la memoria y genealogía de personas afro de la tercera edad en España.
Urbanismo
Tala de árboles Alicante, la ciudad como descampado
El Ayuntamiento de la ciudad ha talado más de 2.000 árboles y 30.000 plantas en los dos últimos años.

Recomendadas

Urbanismo
Urbanismo La Vall del Pop y la lucha interminable por paralizar el PAI de Llíber
Un proyecto de 488 chalés unifamiliares en la Marina Alta (Alacant) que ocuparían una superficie de más de 400.000 metros cuadrados en la montaña encuentra la oposición social y ecologista y una batalla judicial.
Cine
Estreno de ‘Orlando’ Paul B. Preciado: “El relato de la transición de género se quiere despolitizar haciéndolo individual”
‘Orlando, mi biografía política’, se estrena el 11 de octubre en España. El filósofo Paul B. Preciado dirige esta interpretación de la novela de Virginia Woolf que es política porque es colectiva.
Memoria histórica
Memoria histórica Retrato de un fusilamiento: falangistas a caballo, una corbata roja y nueve republicanos desaparecidos
Apenas un mes después de la sublevación militar, y reducida a escombros la Casa del Pueblo, nueve trabajadores fueron fusilados y otros muchos encarcelados. Aún cuesta recomponer esta historia y más duele hacer memoria. Uno de ellos era mi bisabuelo.
Medio ambiente
Medio ambiente El ecologismo menorquín vuelve a unirse para defender el Camí de Cavalls
El Consell Insular ha anunciado que modificará la ley que protege el recorrido, pero usuarios y asociaciones aseguran que no hacen falta más servicios.