Culturas
Rodrigo Cuevas: “A ultradereita dá morbo, é como cando alguén se saca un grano. Non podes evitar mirar”

Co seu Manual de cortejo deixou de ser un privilexio reservado para as non moitas persoas que o coñecían. Levou muiñeiras e xiringüelus moito máis alá dos Picos de Europa e conseguiu que centos de miles de ouvintes puxeran atención. Rodrigo Cuevas (Uviéu, 1985) fai parte da nova onda do folclore contemporáneo que abraia en terra propia e allea. Un músico excepcional que hibrida a música popular máis nova coa tradición que para el é “o común”.

Cun Premio Nacional de Músicas Actuais 2023 aínda fresco na estantería, Cuevas vén de estrear Manual de romería, onde afasta o intimismo que o precede para “facer á xente bailar”. Irreverente nas palabras e vangardista na voz, o asturiano antende ao Salto unha hora antes de subir ao escenario do Teatro García Barbón (Vigo) cun dispositivo policial arredor propio dunha alerta terrorista de máximo nivel. 

Parece que escollestes o día para vir tocar. Temos a 50 metros o centro neurálxico das luces de Nadal de Galiza que se van acender en media hora. Ti que sabes disto, ti que escribiches un manual, isto é unha romería ou que é?
É unha romaría kitsch. Hortera na súa máxima potencia. No concerto de onte deume moito xogo. É un chiste. Converterse nun meme, pero a costa de contaminar e consumir unha cantidade de recursos tremenda. E facer gala diso. Pero como a xente só pensa nos cartos, pois é o que temos. Todo pola ventá. Champán polas tetas. Pero bueno, Vigo por sorte non é isto é un lugar marabilloso menos nestes meses.

Pode ser que esa hibridación entre o tradicional e o contemporáneo que fas na túa música tamén estea condicionado por esta vida que levas? Pasar de vivir nunha aldea remota a meterte en espazos urbanos máis hostís para tocar.
Pois creo que esa dualidade pode que non sexa tan certa. Si que quizais acontece que, dende as cidades máis grandes como Madrid, o rural pareza algo máis estereotipado, máis de conto. Pero para as persoas que vivimos máis preto do mundo rural ou pretos das cidades pequenas iso está máis naturalizado. Quen non ten a casa da familia na aldea? Neses casos, non vexo tanta dualidade entre o rural e o urbano que ás veces dende fóra se propón.

Como inflúen eses mundos que habitas nos teus traballos de investigación, nos teus procesos creativos? Que papel xogan as túas linguas, especialmente o asturianu?
Un papel protagonista. Fundamental. Neste disco, no Manual de romería, case todo o tempo se fala desas vivencias, das travesuras que vivimos na miña aldea, que está moi lonxe desa imaxinaría bucólica e pastoril que se ten da vida alí. En Galicia tamén vivín na aldea e si que é certo que existe esa parte bucólica porque a paisaxe é fermosa e a paisanaxe, rural. Ten ese punto, pero é moito máis excéntrico e moito máis tolo do que se pensa dende as cidades. Moito máis outsider. Non teño dúbidas de que a vida nas cidades é moito máis normativa que nas aldeas. Entón, todo isto inspírame moito e é fundamentalmente do que falo.

Lin nunha entrevista que fixeches con La Marea que as persoas e as causas que están nas marxes teñen que apoiarse. O movemento queer, as defensoras do asturianu, do galego, o ecoloxismo... A iso tamén lle cantas?
Claro. Creo que defendendo unhas causas e desprezando outras o único que lle fas é un favor ao heteropatriarcado, que é o que manda ao final. Tódalas violencias veñen dun mesmo sentido. Se non somos quen de velo, o que facemos é facilitarlle as cousas a quen está oprimindo.

O gay ten o rol na sociedade de poder chamar a atención de todo o mundo. A bollera nin sequera. Está na invisibilidade da invisibilidade"

Este disco é moito máis festeiro que o anterior. Nótase esa intención. Pero aínda así hai certos momentos nos que retornas á infancia. Dime, ramo verde é unha canción que conmove nesa volta ao pasado. Xa sabías que estabas nas marxes sendo tan novo?
Non o teño claro. Tes unha consciencia de que non es como os demais. Que algo pasa. Non sabes o que é porque non o sabes verbalizar. Ninguén cho explica. Pero si que te decatas de que hai cousas que aos demais válelles e a ti non. Que precisas doutras cousas ou vas por outros camiños. O máis característico, o que marca os patios do colexio, é o tema do fútbol. É o que marca quen está dentro da norma e quen non.

Ti xogabas ao fútbol?
Non (ri). Minto. Durante un tempo si que xoguei porque tiña unha moi boa amiga (que evidentemente lle chamaban marimacho) que xogaba moi ben e, nesa altura, si. Pero non xogabamos á altura á que os que dominaban o patio esixían. Só cando era unha pachanga (ri).

Con todos eses cambios que se van notando en cada novo traballo, que partes de ti cres que che quedan por explorar coa túa música?
Quero explorar máis partes, isto téñoo claro. Pero sabes que pasa? Que esas partes que teño que explorar, son partes que aínda non coñezo de min. Se non, xa estaría nelas. Coa idade vas cambiando e iso vaite levando a facer outras cousas. Agardo facer moitas cousas máis porque aínda vou cambiar moito na vida.

Isto vai saír publicado mañá, que é 25N. Vou por aí. É máis doado transgredir sendo marica que sendo bollera no mundo da arte?
Seguro que si, porque sendo gay tes un foco por ser home que non ten unha muller. É a invisibilidade total. O gay ten ese rol na sociedade que pode chamar a atención de todo o mundo. A bollera nin sequera ten esa facilidade. Eu creo que teño o privilexio de poder usar a sexualidade e a sensualidade dende o escenario como ferramenta. Creo que elas non teñen esa facilidade. Están na invisibilidade da invisibilidade.

Vexo que en X (antes, Twitter) non che custa nada meterte en tódolos charcos da actualidade social e política. Nun deles, defendías á nova ministra de Igualdade, Ana Redondo, ante as críticas que recibía dende a esquerda por unha foto cun traxe rexional diante dunha virxe.
Entendeuse mal e remateino dicindo “pecho comentarios porque non teño tempo para bloquearvos e se me remexe o estómago. Posdata, non xulguedes a ninguén polas súas crenzas ou pola roupa que leve” (ri). Claro, é que chegamos a uns puntos... Non se pode ser feminista e relixiosa? Dicimos que as mulleres musulmás poden ser feministas, pero unha muller católica non pode entón? Crémonos que por ser de esquerdas xa temos un pensamento crítico e creo que é moito máis complexo que rebotar todo o que aparenta ser de esquerdas. Para min iso é ser de esquerdas. Traballar no pensamento crítico. Na comprensión. Na complexidade das persoas. Nas incoherencias das persoas e nas contradicións. Nas súas riquezas. Sobre todo, sen prexulgar. Iso é de primeiro de antifascismo. Non se xulga a ninguén polo seu pensamento nin crenzas nin cor de pel nin orixe.

E como estás vivindo as romarías ultras da rúa Ferraz dende a túa aldea?
Dáme tanta mágoa que se lle dea tanto foco. Caemos na súa provocación. O día que máis houbo alí eran 9.000 persoas. Canta xente houbo o outro día en Bilbao na manifestación contra o fascismo? Non o sei porque nin sequera o lin porque a sacan do foco. Canta xente está día a día manifestándose contra o Goberno de Israel? Hai moitas máis cousas realmente interesantes e construtivas ás que non lle poñemos a atención que merecen. Dámoslle o foco porque dá moito morbo a ultradereita. É xente que vai en contra da súa propia existencia porque vai en contra da existencia do ser humano e do desenvolvemento da historia. Están condenados a desaparecer igual que desapareceu o feudalismo. Á ultradereita pásalles o mesmo. É como ver a alguén sacándose grans. É desagradable, pero é imposible non mirar.

A ti a ultradereita xa che tentou ameazar coa censura.
Estando Vox na concellería de Festexos de Xixón dixeron claramente que ninguén que defendera o asturianu ía actuar alí. Pero xa os largaron. Tarde, pero os largaron.

O fascismo combátese con cultura. É o que une un extremo co outro"

Cres que no norte estamos máis protexidos dese españolismo exacerbado ou é un espellismo?
Eu tamén cría que en España estabamos a salvo da ultradereita. Parece que ese partido leva toda a vida, pero non. En Francia xa levan moitos anos con Marine Le Pen e en Polonia e Hungría. Esa presenza leva moitos anos noutros lugares e ata hai menos dunha década parecía que aquí nos librábamos. Que eramos máis serenos, que non ía pasar. E aquí está. Non nos podemos confiar. Coidado nas eleccións, Galicia!

O fascismo fréase cantando?
O fascismo combátese con cultura. Estou convencido. Por riba de calquera outra cousa. A cultura é a argamasa da sociedade. A cultura popular compartímola todos. O que está máis no extremo da dereita como ao que está no outro lado. Dicía Lauren Postigo, presentando a Concha Piquer no programa Cantares: “Por una orilla del río de la guerra cantaba Concha Piquer Ojos verdes, mientras que por la otra orilla del río de la guerra Miguel de Molina cantaba la misma canción”. Cantaban a mesma canción. Creo que é o única que nos pode recordar que compartimos moitísimas cousas como persoas que somos. Soa naif, pero é así. Son moitas máis cousas as que compartimos e só temos que vivir no respecto, que creo que non abunda. A min dende o escenario gústame defender todo iso. Darlle ao público acervo popular. A cultura é a que nos vincula coas cousas que son inertes. Se non, non son nada. Ti atopas esta butaca nunha casa na que vas vivir e podes queimala. Pero se é o asento no que teu avó cantabache as nanas de neno, xa non o queimas. A materia é a mesma, non cambia, pero a través da cultura nós dámoslle ese valor. Aos territorios, aos montes, á paisaxe. É moi valioso, é moi antifascista.