Culturas
O teatro travesti que une xeracións e rompe estigmas no barrio obreiro galego por antonomasia

O ambiente no hall do auditorio non parece anteceder a unha obra de teatro canónica. Hai risos que non disimulan o seu ruído, bicos familiares e conversacións cotiás. É coma se a maioría de persoas esperasen atoparse alí. Non hai abrigos de pel nin gravatas nin tacóns. Polo menos entre o público. A maior parte, convén aclaralo, é feminino e peitea canas. E son precisamente elas as que parecen soster o espectáculo que están a piques de ver. A imaxe repítese unha e outra vez cada trinta días. O primeiro grupo de teatro travesti de Galiza e un dos primeiros do Estado engalánase para subir ao escenario unha vez ao mes e romper estigmas a través de comedias de enredos, cabarets e shows de variedades. Son Marinita y sus maromas e o lugar que as acolle, o barrio obreiro de Teis, en Vigo, que se abarrota sen excepción. Chova ou trone.

O que acontece enriba das súas táboas e fóra delas non é para menos. Leo Sangabriel, Roberto Casal, Carolin Sanders, Nico Elsker e Edu Domínguez, cuxos personaxes ilustran a imaxe desta reportaxe, prepáranse entre bambalinas. Purpurina nas barbas, barbas pintadas, masculinidades parodiadas e vestidos de gala. Tamén hai perrucas coloridas, maquillaxes sofisticadas e zapatos brillantes. “Marinita [Edu] anda mellor en tacóns do que andei eu nunca. É impresionante”, confesa ás portas do patio de butacas unha señora que fai varios lustros que vive xubilada. E en só unha frase, desde a súa subxectividade, unha espectadora anónima resume á perfección como, en algo máis dunha hora de función, un colectivo artístico consegue transgredir prexuízos e introducir identidades disidentes sen que ese sexa o fin en si mesmo.

Ata que apareceron como tal, co nome que lles representa, unhas e outros facían shows que se achegaban máis ao playback e ao drag ata que, polo ano de 2016, tornaron no grupo que ata hoxe non parou. “Comezamos a teatralizar máis, que era algo que sempre buscaramos pero que non callara e empezamos a incorporar escenas drag, aínda que preferimos falar de transformismo”, matiza Dominguez, Marinita nos escenarios e o máis veterano do grupo. De entrada é un matiz semántico, pero nel subxace tamén un de clase: “As drag queens que había aquí como referentes eran as do entroido canario, unha realidade moi allea a nós. O resto era e é transformismo. Antes imitaban ás folclóricas e agora expandiuse máis, coma nós”, desenvolve. “No noso contexto histórico, desde os anos sesenta, a travesti era un home transexual que quería ser muller e se travestía e a realidade era que o único que podía facer era prostituírse na marxinalidade”, engade.

Co paso á seguinte década, aquelas persoas empezaron a poder ocupar espazos artísticos e comezaron a ser identificadas como transformistas en detrimento dun termo que fora deostado socialmente. E en parte por esa historia e por unha non aliñación tan clara coa estética drag, reivindican o termo travesti: “No fondo, facemos ilusionismo de xénero. Segundo que país e que contexto desenvolvéronse uns trazos culturais e nós encaixámonos neste”, argumenta Nico Elsker, que non escatima esforzos en desenvolver a súa visión sobre o xénero, o circo social, o politicamente correcto e, sobre todo, a respecto da dignificación da arte que, conxuntamente, colocan sobre o escenario. Sen dúbida, unha desas táboas peculiares atopárona nun barrio paradigma do movemento obreiro en Galiza: “Desde que empezamos alí, ata hoxe, a acollida en Teis sempre foi tremenda”, concordan.

Un barrio vinculado á loita política e social

Casualidade ou non, Marinita y sus maromas triunfan por todo o alto nun barrio costeiro que desde comezos do século XX foi tomado pola presión da industria naval, algo que marcaría ata hoxe a súa identidade no contexto galego. Miles de traballadores vinculados a estaleiros como Vulcano ou Ascon foron tecendo sólidas redes sindicais que asumiron unha das grandes resistencias ao golpe de Estado de 1936, coa súa consecuente represión, pero cuxa organización mantivo viva unha conciencia de clase colectiva que persevera ata hoxe. Alí creáronse os Grupos de Resistencia Antifascista Primeiro de Outubro (GRAPO), tamén atesouraban poder popular sindicatos de clase que emanaban da organización dos traballadores do metal e viviu a súa mocidade política Moncho Reboiras, sindicalista e líder galeguista asasinado pola Brigada Político-Social e cuxo crime quedará impune tras o arquivo da que foi a primeira querela contra crimes do franquismo tras a chegada da nova lei de memoria.

Nesas mesmas rúas que hoxe son historia viva do movemento obreiro —foron centro neurálxico das folgas do 72, sinaladas por algúns historiadores como os primeiros desafíos que comezaron a desestabilizar o tardofranquismo— son hoxe presente das conquistas do movemento LGTBIQ+ en Galiza, neste caso, a través da cultura. “Ensaiabamos tres veces á semana no auditorio do barrio e fomos forxando un vínculo sólido”, prosegue Elsker. E ocorreu algo que non previran: deseguido empezaron a construír un público fiel, que aínda que cada vez é máis transversal, é maioritariamente feminino e maior. “Estamos afeitas escoitar de profesores de teatro esas ideas de que isto que facemos só é apto para determinados públicos máis cosmopolitas e novos”, apunta Carolin Sanders. “E é unha mentira absoluta”, interrómpea Dominguez. “Son as que non fallan nunca, tráennos agasallos, párannos pola rúa, xuntámonos nos bares, axúdannos con todo o que poden”, reivindica Elsker. E rompen os prexuízos edadistas de cada persoa coa que comparten butaca.

“Mira, notamos moita máis polémica nos círculos LGTBI con estas postas en escena que en calquera das nosas funcións en Teis. Non se escandalizan por nada, menos que calquera persoa nova”, recoñece rindo Edu Domínguez. “Desde o principio faciamos cheos. É un barrio activo, que quere moverse e nós achegámoslles isto que facemos”, amplía Roberto Casal. Nesta simbiose hai un factor tan fundamental como sorprendente: as persoas que están vinculadas á parroquia. A nai de Leo Sangabriel, moi vinculada a elas e ao labor social desta igrexa move os fíos entre veciñas e veciños: “En realidade converteuse na xefa de produción”, din todas brincando.

E a recepción, contra o esperado por todas, foi desde o principio inimaxinable. Axúdanlles a financiar proxectos como a primeira Gala Drag King de Galicia, interveñen desde o público rompendo as normas sen que a ninguén pareza importarlle ou fálanlles coma se aínda fosen os personaxes que interpretaron na última función: “Vennos vestidos de rúa e aínda así nos falan coma se fósemos o personaxe igual para rifarnos por algunha maldade que fixo a última vez que nos viron”, bromea Dominguez. Ademais, como nas súas historias de teatro apelan ao cotiá da vida, séntense aínda máis se cabe integradas.

Marinita y sus maromas xa decidiron integralo nas súas funcións ao ver, moitas veces, que o público só deixaba de intervir desde as butacas nos números musicais: “Agora baixamos entre elas, agarrámolas, facemos xogos e recíbeno moi ben, sempre desde o respecto”, explica Sangabriel. Elas responden tamén entrando ao xogo meténdose con algún dos seus vestidos ou as súas interpretacións: “Creo que nos consideran xa parte da súa familia”.