Ecologismo
O Burla Verde afianza o seu papel como espazo de confluencia ecolóxica en Galiza

O pasado 27 de setembro, Vilanova dos Infantes (Celanova) converteuse no epicentro dun encontro festivo e reivindicativo: o III Burla Verde pola defensa da Terra e da vida. Centos de persoas participaron nunha xornada chea de palestras, obradoiros, música, teatro e actividades para todas as idades. O evento, que xa pasou en anteriores edicións por O Courel e Sabucedo, afianzouse como un espazo de confluencia para colectivos e persoas que loitan fronte á depredación do territorio e pola construción de alternativas.

“Foi un proceso complexo pola cantidade de actividades e loitas que abarca este encontro, así como pola proposta de descentralizar os espazos e extender as actividades por todas as ruas e prazas de Vilanova dos Infantes”, explican desde a organización, que traballou durante meses en rede co tecido asociativo da comarca.

O Burla Verde foi unha grande oportunidade para moitas persoas de informarse e conectar coas loitas ambientais que afectan ao país. Así o recoñece Melany Barrera, unha das asistentes ao evento: “Motivoume coñecer cales son as loitas en Galicia respecto ao dano ambiental, saber de forma máis específica que territorios están a ser afectados polas eólicas ou a realidade pos incendios”.

O contexto dos lumes forestais deste verán estivo moi presente: “Non é casualidade, é causalidade”, recollía o manifesto co que comezou a xornada, que identifica o lume como síntoma dun modelo de explotación da terra que expulsa ás comunidades. Mais tamén houbo espazo para a esperanza: “No medio do duro deste mundo, este encontro é unha escusa preciosa para vivir o fermoso, para lembrarnos de que loitar tamén é coidar e gozar”.

Espazo de pensamento crítico e aprendizaxe colectiva

O programa incluíu faladoiros e palestras que abordaron os principais retos ambientais e sociais do presente.“Este ano quixemos darlle un peso importante ás palestras, para informar e aprender colectivamente sobre as grandes ameazas -como os vertidos das macrogranxas, os impactos dos eólicos ou a vaga de lumes- mais tamén sobre alternativas reais e outros xeitos de habitar o territorio onde presentamos proxectos en marcha de agroecoloxía ou propostas sobre cómo impulsar comunidades enerxéticas”, sinalaron as organizadoras.

No primeiro faladoiro, Impacto sobre a Biodiversidade, Ledicia Santos (Asociación de Morcegos de Galicia), Sandra Goded (Quercus Sonora) e o biólogo Pedro Alonso advertiron sobre os efectos da minaría, a silvicultura intensiva ou as macrogranxas e a consecuente perda de hábitats. Goded lembrou que “destrúese unha paisaxe, non é que se cambie”, e que o avance do eucalipto “ten efectos na biodiversidade, pero tamén na cultura galega, na propia identidade galega”. Como explicou, “cando se cambia unha paisaxe tradicional, o que se está facendo é arrincar a cultura e a identidade dunha zona”. Pola súa banda, Pedro Alonso insistiu en que “aquí nada é casual, hai que falar de causalidade”, pois os actuais modelos produtivos responden “a unha intencionalidade moi estudada, que busca destruír a posibilidade de resistencia e aproveitarse do abandono do rural”.

Noutra das palestras púxose o foco nos Impactos sobre o Territorio. O biólogo Eduardo Costas alertou de que “o embalse das Conchas está cheo de cianobacterias (polas elevadas concentracións de nitratos debido, maiormente, ás granxas de porcos e aves) que producen unha das toxinas máis tóxicas que se coñecen” e que “nestas comarcas hai un 15% máis de cancros dixestivos”. Nery Díaz, de Ecoloxistas Galiza Atlántica, afirmou que “a única forma de parar estes proxectos é organizándose e opoñerse dende o principio. Non hai outro camiño que as accións xudiciais”. Pola súa banda, o forestal Xosé Santos, fundador de Amigas das Árbores, confesou: “Eu, emocionalmente, estou desfeito. Esquecidos, baleirados e agora calcinados.” E advertiu: “Hai unha lexislación en relación á prevención e defensa contra incendios, o problema é que non se cumpre. Non podemos ser territorio de sacrificio con políticas extractivistas.”

O terceiro faladoiro, Habitar a terra doutros xeitos, abriu unha xanela a alternativas sustentables e comunitarias. A enxeñeira Aitziber Uriagereka subliñou que “o primeiro que hai que facer é romper o modelo actual de produción enerxética e de consumo”, apostando por comunidades enerxéticas que permitan “xerar e consumir a propia enerxía mediante un proceso participativo”. Manuel García, produtor ecolóxico, advertiu que “a produción intensiva a gran escala din que é o futuro, pero soamente quedan 17.000 persoas vivindo da terra”, fronte ás 50.000 que había nos anos 80. E o veterinario Óscar Rivas (Rede Galega de Custodia do Territorio), lembrou que “a custodia do territorio é unha estratexia baseada na implicación de propietarios e usuarios na conservación da natureza”, unha ferramenta flexible para xestionar e preservar a biodiversidade desde o rural.

Cultura, festa e infancia: a loita tamén se celebra

O Burla Verde non foi só palabra e análise. A cultura ocupou un lugar central, cun espazo poético-sonoro con artistas como Belém de Andrade, Jon Castaño, Palmira Vicente, JVictor, Bioagradables e Malas Herbas. Non faltaron tampouco propostas tradicionais e simbólicas como os títeres de cachiporra de Trécola e o espectáculo de lume “O ritual que trocará o curso do mundo”, da compañía Nemetón, que a pesar da choiva puxeron broche á xornada xunto cos concertos de Kreze, Galkan e Luix Kaf.

Outra das propostas artísticas para a transformación foi o teatro-foro “Que veñan ou que non veñan?” sobre os procesos veciñais fronte ás macroeólicas, da Asociación Metacomunica e a Plataforma Salvemos a Serra Martiñá. Melany destaca esta obra como un das actividades máis relevantes do encontro: “Gustoume que foi participativa e aberta ás ideas do público. Nesta obra puiden entender con máis detalle as consecuencias das eólicas nos territorios habitados e como operan para convencer á xente de que significa progreso verde”.

Tamén se apostou por actividades de coidado integral. Xa que para a organización do Burla Verde, outra das prioridades e tamén desafíos, foi integrar diferentes sensibilidades, non quedarse só no plano racional coas palestras, senón tamén abrir espazos para o corpo e as emocións. “Intentamos traer outras formas, a través dos obradoiros de ioga na natureza e biodanza para a rexeneración ecosocial, coas que atender ao universo que somos, xa que estes procesos de confrontar o expolio da terra desgástannos, pasan polo corpo, doen e é importante coidarnos nisto. Por iso intentamos traer estas ferramentas para escoitar a dor que vivimos nos propios corpos, que ao final é unha dor do mundo, da terra... e así ir buscando estratexias para mimarnos e coidar da comunidade que somos”.

As crianzas tiveron o seu propio programa: a educadora ambiental e contadora de historias, Inma Soto, levou o seu proxecto Xela, para espertar sensibilidades e achegar o amor pola natureza do noso territorio ás infancias. Tamén o espectáculo da narradora Iseo a Moura con “Se as árbores falasen”, que espertou a curiosidade e interese das crianzas que asistiron á actividade no antigo lavadoiro da aldea. Ademais contaron cun espazo de xogos tradicionais, música e movemento, e obradoiros creativos como a construción de tiracroios.

Un encontro feito de raíz colectiva

A idea de “micelio” foi un fío condutor da organización, baseándose en que no fondo somos unha rede rizomática que da vida e que se nutre de lugares e formas de facer diferentes. Para elas, a chave é aprender a crear colectivamente acollendo a maior diversidade posible: “O que se pretendeu dende un inicio foi implicar a maior variedade de persoas, colectivos e lugares. Convidando así a participar a persoas que habitan en distintos territorios do sur ourensán, para tentar ter visións diferentes, e xuntar formas de facer e estratexias dentro de cada unha das loitas, cara o expolio e a depredación que se está dando en xeral no territorio galego”.

Tamén houbo unha aposta clara pola accesibilidade e a inclusión: todas as actividades foron acompañadas de pictogramas, elaboráronse materiais en lectura fácil e púxose en marcha un conxunto de protocolos contra violencias. Habilitouse unha zona tranquila libre de estímulos, e promoveron iniciativas para reflexionar sobre masculinidades e coidados. Ademais, impulsouse a campaña “Terra sen toxicidade”, que convidaba a pensar nos produtos químicos que empregamos no corpo ou na roupa, co obxectivo de crear un espazo seguro para persoas con sensibilidade química múltiple. “As compañeiras encargadas fixeron todo o que estaba na súa man por facer un Burla Verde o máis inclusivo posible ou, polo menos, deixar unha semente e darlle visibilidade”.

Galiza viva, terra en pé

O Burla non só serviu para visibilizar problemáticas, senón tamén para fortalecer redes: “Queremos reforzar vínculos entre colectivos, non só no traballo duro das alegacións e mobilizacións, senón tamén compartindo coidados e amizades. A saúde comunitaria é esencial para soster resistencias longas”, remarcan desde a organización. Entidades asistentes tamén subliñaron este valor político: “Estes eventos son importantes porque permiten relacionarnos entre diferentes colectivos que están a aguantar as novas causas pola defensa da terra. Compartimos experiencias e unímonos fronte as ameazas que son moi intensas e difíciles. No rural vivimos dispersión e illamento, e encontros como este axudan a coller forza”, sinalaron Angel do Río (Amigas da Terra) e Sergio (revista Soberanía Alimentaria).

Para a organización, estes eventos e o feito de que os esforzos das loitas locais e dos colectivos que actúan na zona se fagan visibles tamén serve, entre outras cousas, para que a veciñanza, empresas e institucións vexan que hai presenza e resistencia fronte ás ameazas do territorio. Algo que, dende a organización cren que “probablemente, faga que nos tomen máis en serio.”

De cara ao futuro, o Burla Verde pretende manter a súa esencia itinerante. “Que siga facéndose mentres sexa necesario. O seguinte pode que sexa na Coruña, porque xa se fixo en Pontevedra, Lugo e Ourense. Que continúe mantendo esta esencia de encontro itinerante nos territorios que o precisen, e onde haxa enerxías para levalo a cabo.” Así, un ano máis, este encontro reafirmouse como un espazo onde a festa e a resistencia camiñan xuntas, sementando redes e alternativas para un futuro no que Galicia poida habitar a súa terra con dignidade e liberdade. Porque defender a terra é defender a vida.