Educación
Marta Casal: “O noso sistema educativo é segregador coa diferenza”

Marta Casal (A Coruña, 1973) preside a ATELGA, a Asociación de familiares e amigas das persoas con Trastorno Específico da Linguaxe (TEL) de Galicia, e nai dun pícaro de seis anos con diagnose de TEL que vai entrar en setembro na Ensinanza Primaria. Co novo curso escolar a piques de comezar, Marta e outras nais reúnense para falar do futuro das súas crianzas e socializar a incerteza do que lles ten preparado o noso sistema educativo para os próximos anos.

Que incidencia de TEL hai? É coherente coa súa difusión e recoñecemento?
O TEL é un dos trastornos do neuro-desenvolvemento máis frecuentes, malia o seu descoñecemento. Os estudos apuntan ata un 7% dos nenos e nenas con esta condición, pero hai moitísimos casos que están diagnosticados dentro doutras etiquetas —como trastornos do comportamento, de conduta ou do espectro autista—, e polo seu descoñecemento está pouco investigado. Á parte, hai unha tolerancia médica e social altísima a que as nenas e os nenos non falen, ou falen mal, polo que as valoracións chegan moi tarde. Para nós, a frase “xa falará” significa desesperación.

Como debemos abordar esta realidade? O propio nome “trastorno específico da linguaxe” que significa, por que específico?
O TEL afecta todas ou varias compoñentes da adquisición da linguaxe, como son a pronunciación e o uso da sintaxe, pero tamén a comprensión, a capacidade de planificar, a capacidade de uso social da comunicación, etc. Chámase “específico” da linguaxe porque a causa desas outras dificultades de aprendizaxe é concretamente a linguaxe, unha vez descartados os trastornos do espectro autista (TEA) e outras condicións físicas que afectan a fala, como a xordeira ou unha parálise cerebral. O TEL diagnostícase cando todos os demais factores non se aplican.

“Precisamos unha vontade política que crea realmente que a diversidade é un dereito”

As familias demandan respostas razoadas sobre as perspectivas de futuro dos seus fillos. Por que esta demanda?
Hai moi poucos estudos específicos a longo prazo sobre o TEL, precisamos investigación e seguimento. Moitas familias non saben que novas necesidades van aparecer na adolescencia. Isto pasa porque o TEL está invisible baixo outras diagnoses: os trastornos da linguaxe e da fala non entran na lista de categorías do Ministerio [de Educación] para recibir bolsas de apoio ás necesidades educativas especiais, e non sempre se recoñecen co 33% de discapacidade que –tacitamente– o Ministerio require para a concesión das bolsas. Por iso as familias intentan conseguir unha valoración en categorías máis recoñecidas como a conduta ou a hiperactividade. Pero o TEL é unha condición grave e persistente, que non desaparece nunca, é evolutiva: en cada etapa do desenvolvemento presenta dificultades diferentes que empeoran sen terapias e acompañamento constante.

Que precisamos a nivel educativo para dar resposta ás necesidades do TEL? Xa existen programas de intervención aplicables nestes casos?
En maio deste ano, o Comité de Defensa das Persoas con Discapacidade das Nacións Unidas denunciou nun informe como o Estado español viola grave e sistematicamente os dereitos das nenas e dos nenos con discapacidade na educación porque o noso sistema educativo é segregador coa diferenza. Existen protocolos de intervención que quedan en papel mollado porque non hai recursos. O que precisamos é unha vontade política que crea que a diversidade é un dereito, para que o sistema educativo sexa realmente inclusivo. Canto máis marco normativo e xurídico exista, mellor, pero iso non é garantía de nada.