Elecciones
O voto desde o estranxeiro e outras claves das eleccións galegas

Este domingo, 18 de febreiro, celébranse eleccións autonómicas en Galiza. O PP enfróntase á posibilidade de perder a maioría absoluta que mantén desde 2009, e isto permitiría a formación dun goberno de esquerdas. Neste artigo analizamos os resultados electorais da historia recente de Galiza, especialmente os últimos de 2020, para comprender o comportamento da poboación nas urnas segundo diferentes variables: como afecta a renda no voto, cales son as diferenzas entre o voto rural e o urbano, ou de que xeito se transfiren votos entre partidos. O obxectivo, máis que realizar unha predición electoral, é entender as fortalezas e as debilidades de cada formación política no territorio.

Para esta fin, revisamos os resultados electorais recentes recompilados no SEA Database polo Grupo de Investigación en Procesos Electorais e Opinión Pública (GIPEyOP) da Universitat de València, así como datos demográficos procedentes do Instituto Nacional de Estatística (INE), cruzando información de voto e outras variables a nivel de concello, distrito e sección censal. O procedemento de análise, centrado en agrupar a poboación en decís de menor a maior renda, densidade demográfica, etc. e ver se estes grupos comparten características, foi semellante ao xa realizado noutros artigos publicados en El Salto.

Todos os mapas e gráficos son interactivos, polo que é recomendable premer sobre os diferentes elementos para destacar información, ver datos ou ampliar mapas.

Desde comezos de século, Galiza leva experimentando un aumento constante da abstención. Con todo, é frecuente que a presentación dos datos sobre eleccións exclúa este fenómeno. Os partidos, tanto de esquerda como de dereita, perden votos en cada novo proceso electoral. Aínda que o PP sexa o partido dominante, ten perdido votos ao igual que as demais forzas políticas. Nas últimas eleccións, a abstención chegou ao 50 %.

Cabe preguntarse tamén se ten habido transferencia de apoio nas urnas entre o BNG e as Mareas/Anova. Se observamos a perda de votos por distrito, os datos indican que entre 2016 e 2020 houbo unha recuperación do BNG despois dos votos perdidos en favor das Mareas/Anova en 2012. Neses catro anos, a perda de votos de En Marea en favor do BNG prodúcese en todos os distritos. Ademais, aprécianse coincidencias entre estes ao seren agrupados segundo o apoio recibido por En Marea en 2016.

É difícil prognosticar se os votos restantes que recibiu Galicia en Común en 2020 continuarán en Sumar ou pasarán a outras formacións. Tendo en conta que a transferencia de voto analizada é tan perfecta, non é doado ter certezas nisto.

Se agrupamos o voto nos comicios de 2020 segundo a renda das seccións electorais, atopamos un resultado rechamante en comparación con outros territorios da xeografía estatal xa estudados. O voto cara á dereita non medra coa renda, senón que parece indiferente a esta variable (exceptuando as rendas máis altas, que si prefiren a dereita con diferenza). Respecto da esquerda, pola contra, o voto si medra coa renda e a abstención tende a diminuír, aínda que esta é unha relación máis ben sutil. Se consideramos a densidade de poboación, non obstante, observamos tendencias máis claras.

En termos xerais, a esquerda galega medra máis nas áreas con niveis medios de densidade poboacional no caso do BNG, e altos no caso do PSdG-PSOE, mentres que o PP ten máis apoio en zonas predominantemente rurais.

De feito, en 2020 foron as áreas metropolitanas do país –Vigo-Pontevedra e Ferrol sobre todo, con notable contribución dalgúns distritos da Coruña e Compostela– as que concentraron o apoio á esquerda. Así pois, a representación do PP no mapa pode levar a engano, xa que o voto progresista está concentrado nuns poucos distritos urbanos e o apoio conservador é máis disperso e rural.

Se dividimos os distritos galegos por grupos de renda, podemos apreciar que varias das cidades que dan o seu voto á esquerda son de renda alta. Así e todo, se se preme nestes distritos para ver os datos queda constatado que esa renda alta só o é no contexto de Galiza, xa que o seu nivel de renda é inferior ao estatal. Deste xeito, as rendas medio-altas galegas poden considerarse medio-baixas en termos de renda media española. Este factor explica a proximidade de voto entre os decís fóra dos extremos de renda.

A estratexia vitoriosa para a esquerda depende necesariamente da súa capacidade para reforzar esas áreas urbanas, gañar presenza nas rurais ou unha combinación de ambas. Con todo, outra cuestión a ter en conta é o voto desde o estranxeiro.

Nos últimos comicios autonómicos, máis de 450.000 electores e electoras, aproximadamente un 20 % do censo, residían fóra de Galiza. Os datos, con todo, indican que só unhas 5.000 desas persoas exerceron o seu dereito a voto. As causas son diversas, pero os resultados históricos amosan que a participación desde colectivo non sempre foi tan baixa: antes de 2012, o voto desde o estranxeiro variaba entre o 25 % e o 35 %, segundo o ano.

Entre as eleccións de 2009 e 2012, a introdución do sistema de voto rogado dificultou a participación do electorado galego no estranxeiro. Coa retirada do voto rogado en 2022, as deste domingo serán as primeiras eleccións galegas desde 2009 sen este requerimento. Agárdase un incremento da participación electoral desde o estranxeiro, así que partidos como o PP estenderon a súa campaña alén das fronteiras. Arxentina, que concentra preto dun terzo do censo electoral galego fóra do país, foi o principal destino desta campaña de captación de votos.

O efecto da retirada do voto rogado non é doado de prognosticar. Pensábase que esta reforma, promovida polo PP a nivel estatal, prexudicaría á esquerda pola penalización da poboación emigrada a consecuencia da crise económica de 2008, que se percibía como progresista. Mais nas eleccións xerais de 2023, o voto en Galiza aumentou en comparación coas xerais previas (lixeiramente, ata un 6%) e foi máis favorable á dereita.

O resultado nas xerais, con todo, non sempre é representativo do resultado nas autonómicas: de feito, non coincide desde hai anos, como se pode observar no gráfico anterior. Así e todo, nun contexto de máximo equilibrio de forzas entre os bloques de dereita e esquerda, o voto desde o estranxeiro pode marcar a diferenza. A tendencia cara á dereita dese voto, aínda que sexa minoritario, pode ter un efecto radical.