LGTBIAQ+
Unha casualidade, unha resposta masiva e un debate incómodo: a sentenza de Samuel Luiz en contexto

O pasado 22 de maio, o Tribunal Superior de Xustiza de Galiza (TSXG) ditaminou a decisión xudicial máis recente sobre o asasinato de Samuel Luiz, de 24 anos, ocorrido na Coruña na madrugada do 3 de xullo de 2021. A sentenza fixou penas de entre 20 e 24 anos para os tres acusados polo asasinato: Diego M.M., Alejandro F.G. e Kaio A.S.C. Ademais, absolveu ao mozo que fora condenado en primeira instancia como cómplice.

A clave da sentenza do Superior foi a ratificación do veredicto do xurado popular en primeira instancia, que recoñecía o asasinato de Samuel Luiz como un crime motivado por LGTBIfobia. Esta consideración fora respaldada tamén polo Ministerio Fiscal, que atribuíu aos acusados unha “crueldade extrema” e subliñou que a resposta foi “moito máis virulenta” porque a vítima “era homosexual”. Porén, a condena como cómplice a un cuarto acusado, inicialmente sentenciado a dez anos de prisión, foi modificada, xa que o tribunal entendeu que non existían probas da súa participación directa no crime.

Aínda que os colectivos LGTBIQA+ celebraban o respaldo do TSXG ao reconocemento do carácter homófobo do crime, a absolución do cuarto acusado foi percibida como un revés.

Os feitos

O 3 de xullo de 2021, Samuel Luiz foi increpado preto dunha discoteca na Coruña mentres realizaba unha videochamada. Tras unha agresión inicial, o seu agresor regresou cun grupo de persoas que lle propinou unha brutal palliza. Samuel foi trasladado ao hospital, onde faleceu a causa das feridas.

O crime, que tivo lugar en plena Semana do Orgullo LGTB, provocou unha reacción masiva. As manifestacións multiplicáronse rapidamente en municipios de toda Galiza e tamén miles de persoas manifestáronse fóra en protesta polo asasinato de Samuel e contra a LGTBfobia.

O xuízo contra os cinco acusados maiores de idade, catro homes e unha muller, celebrou a súa vista oral en novembro de 2024. O xurado popular atopou culpables a cuatro dos procesados e absolveu á muller. En xaneiro de 2025, a xuíza encargada do caso condenou a tres dos acusados a penas de prisión, aplicando a agravante de homofobia a unha das sentenzas, e considerou a un cuarto como cómplice.

Pero, que significou este caso no plano xudicial? Que relevancia social tivo? Preguntamos ao avogado da acusación popular Mario Pozzo-Citro, á presidenta de Alas A Coruña Ana G. Fernández, ao activista de Avante LGBT+ Xandre Garrido e ao escritor Ramón Martínez.

Un cambio da agravante de odio

“O crime de Samuel foi un crime homófobo e, dunha forma máis técnica, é un crime con tintes homófobos”, explica Mario Pozzo-Citro, avogado da acusación popular no xuízo polo crime de Samuel Luiz. “É dicir, non van directamente a Samuel pola súa suposta orientación sexual porque non se coñecían, senón que o crime xerouse pola animadversión que unha persoa tiña cara ao colectivo, e de aí a agravante”, continúa.

No ordenamento xurídico español os delitos de odio introdúcense en 1995 de dúas formas: mediante a aplicación dunha circunstancia agravante que prescribe a imposición do arco superior de penas cando un delito sexa cometido por motivos discriminatorios e mediante o artigo 510 que castiga a incitación ao odio. No aspecto técnico, a cualificación do asasinato de Samuel Luiz como un crime homófobo baséase na aplicación da circunstancia agravante do artigo 22.4 do Código Penal a un dos condenados, o que iniciou a palliza. Esta agravante —que está no Código Penal desde 1995 e que desde 2004 inclúe entre os motivos discriminatorios a identidade ou orientación sexual— establece unha pena maior cando o delito sexa cometido “por motivos racistas, antisemitas ou outra clase de discriminación referente á ideoloxía, relixión ou crenzas da vítima, a etnia, raza ou nación á que pertenza, a identidade de xénero, a orientación sexual, a discapacidade ou a identidade de xénero, con independencia de que tales condicións ou circunstancias concorran efectivamente na persoa sobre a que recaia a conduta”.

Pozzo destaca esa última parte do texto, “con independencia de que tales condicións ou circunstancias concorran”, porque implica que a redacción do artigo 22.4 pon o foco na motivación do acusado e non na condición da vítima. En termos xurídicos, “non importa se se pertence ou non ao grupo, importa o que o agresor cre que é, esa gran reforma do Código Penal”, explica.

“En ningún momento nos interesou a orientación de Samuel, o que interesa é que maten a alguén ao grito de 'maricón'... interesa o que grita o que mata á persoa”, di o avogado da acusación popular Mario Pozzo-Citro

A reforma á que se refire entrou en vigor o 2 de xullo de 2021, é dicir, un día antes do asasinato do mozo coruñés, e consiste precisamente nesa adición (“con independencia de que tales condicións ou circunstancias concorran efectivamente na persoa sobre a que recaia a conduta”). Isto, di Pozzo, é importante porque saca o foco da vítima —para quen podería ser revitimizante explicar se pertence ou non ao grupo— e ponno na intención do agresor. “En ningún momento nos interesou a orientación de Samuel, o que interesa é que maten a alguén ao grito de 'maricón'... interesa o que grita o que mata á persoa”, explica.

A sentenza recolle que “polos xestos, forma de vestir, ton de voz e aparencia física”, un dos condenados interpretou que era homosexual, chegando a dicirlle 'deixa de gravar a ver se te vou matar maricón', este feito o que “desencadeou a reacción totalmente agresiva pola súa animadversión cara á condición sexual que lle atribuíu”. Unha vez aclarado que a vítima non estaba gravando, Diego M.M. “mantivo a súa agresividade ao apreciar a condición sexual do mozo e iniciou a agresión por ese motivo, algo que se explicita coa frase 'voute matar, maricón'”, recolle a sentenza. Posteriormente, cando están reunidos nun parque, reitera 'quen lle mandou ao maricón de merda', reflectindo así a súa animadversión ao colectivo".

Malia que se fale popularmente do asasinato de Samuel Luiz como un asasinato homofóbico, a agravante aplicouse soamente a un dos condenados

Malia que se fale popularmente do asasinato de Samuel Luiz como un asasinato homófobo a agravante aplicouse soamente a Diego M.M. e de aí que a pena neste caso sexa de 24 anos de prisión. A Kaio A.S.C. aplícaselle unha condena de 20 anos e medio de cárcere, por ser autor tamén dun delito de roubo con violencia por subtraerlle o móbil á vítima mentres que para Alejandro F.G. a pena é de 20 anos de prisión.

Pozzo afirma que se trata da primeira aplicación directa e concisa da modificación da agravante do 22.4, algo que considera relevante porque “é parte das liberdades fundamentais non contar a condición”.

O papel da acusación

Ana G. Fernández, presidenta de Alas A Coruña, valora a sentenza do TSXG que absolve ao condenado como cómplice como “un palo” e lamenta “a dor e a frustración da familia e as amizades de Samuel”. Con todo, recoñece que esta sentenza ratifica que “non hai dúbida” da motivación homófoba do crime, xa que “a agravante foi recoñecida por unanimidade en primeira instancia, e segue sendo”.

Alas A Coruña sumouse á demanda como acusación popular “por impulso e sen moita meditación previa”. Grazas a contar con Pozzo como letrado voluntario, a organización, a pesar de ser pequena, puido sosterse economicamente durante catro anos acompañando o caso “por convicción, porque son dereitos humanos e son os nosos dereitos”.

O papel de Alas foi, sobre todo, insistir no recoñecemento da agravante de homofobia. “Houbo moitísimo debate sobre isto e desde moitos sitios díxosenos que fósemos cautas, que a ver se nos estabamos pasando de frenada”, explica Fernández, quen considera que “nestes catro anos quedou claro como a sociedade foi avanzando, gañou moitísimo máis conciencia”.

Para Ana G. Fernández, presidenta de Alas A Coruña, a mobilización xerada por este caso non ten precedentes e, aínda que a forza diluíuse co tempo, a repercusión foi grande

Para a presidenta de Alas, a mobilización xerada por este caso non ten precedentes, e aínda que a forza diluíuse co tempo, a repercusión foi grande. É a primeira vez que esta organización se presenta como acusación popular, e o custo foi alto debido á constante presenza do caso durante catro anos e o reto de xestionar un caso tan mediático. A pesar do custo, Fernández cre que mereceu a pena e que o caso contribuíu a visibilizar como os discursos de odio, documentados por observatorios como o de Alas A Coruña, “ao final teñen como consecuencia a violencia nas rúas”.

O Observatorio Coruñés contra a LGTBIfobia, posto en marcha en 2017, realizou en 2023 un total de 352 atencións vinculadas a 227 casos en Galicia. Nos doce meses analizados polo informe, rexistráronse 48 incidentes de odio, dos cales 43 poden ser considerados como agresións cara á comunidade LGTBI+ galega. A vía pública foi o principal escenario da LGTBIfobia, seguida de cerca polos incidentes ocorridos no fogar.

Ana G. Fernández destaca que, aínda que o último informe mostra un lixeiro descenso nos incidentes rexistrados, obsérvase un aumento no nivel de violencia que os caracteriza. “Vemos que cada vez os incidentes teñen un compoñente máis violento, porque a xente estase vendo lexitimada para cometer estas agresións”, afirma.

Activismo queer e o sistema xudicial

Preguntado pola sentenza do TSXG, Xandre Garrido López, militante de Avante LGBT+, formula algunhas cuestións incómodas. “A relación do activismo queer co sistema xudicial é complexa”, introduce. A pesar de que o recoñecemento da motivación homófoba do asasinato de Samuel Luiz supón unha vitoria histórica para o colectivo, indica, “tamén é fundamental concienciar á sociedade de que o punitivismo non é a solución á LGTBfobia, e que ter a máis xente na cárcere ou máis policía nas rúas non nos fai estar máis seguras”. E razoa: “Ese sentimento de revanchismo, que nunca ve suficientemente longa unha pena de prisión por moitos anos que caian, é inherentemente reaccionario e politicamente moi perigoso”.

Xandre Garrido (Avante LGTB+): “O recoñecemento da motivación homófoba do asasinato de Samuel Luiz supón unha vitoria histórica pero tamén é fundamental concienciar á sociedade de que o punitivismo non é a solución”

O que Garrido pon en valor sen ambages é a resposta social “insólita, masiva e unánime”, unha resposta que “nunca vin nada igual no noso contexto xeográfico”, conta a El Salto. “Habendo pasado máis dunha década desde o último asasinato homófobo en Galiza, a noticia pillounos sen estar preparadas, así que nos apoiamos nas compañeiras feministas e seguimos un proceso semellante”, di, en referencia ao protocolo do movemento feminista galego fronte aos feminicidios, que establece a convocatoria automática de concentracións ao día seguinte da publicación en prensa. Aínda que nos últimos anos floreceu un rico tecido asociativo LGBT+ en Galiza, a implantación de organizacións fóra das sete cidades aínda é limitada.

“Por sorte, non estabamos soas, e en canto sacamos o primeiro cartel coas convocatorias que puidemos organizar nós, chegou unha marea de mensaxes e chamadas pedindo incluír novas localidades no listado”, explica. O vínculo co movemento feminista foi clave e todos os municipios con organizacións feministas convocaron concentracións e, onde non puideron, convocaban asociacións de veciños, ecoloxistas ou agrupacións culturais, lembra: “Chegado o día o cartel recollía 74 convocatorias distribuídas por toda a xeografía galega, e estou seguro de que se organizaron moitas outras que non chegamos a coñecer”.

Pero Garrido tamén destaca como, a pesar da forte mobilización que o caso supuxo no territorio e un alcance tal que Beyoncé chegou a facer unha publicación solidarizándose con Samuel, “nas televisións deuse máis visibilidade ás concentracións en Madrid ou Barcelona que ás que inundaron toda Galiza”. Algo que considera especialmente grave no caso da TVG, cuxos traballadores levan xa 367 semanas denunciando a manipulación á que os somete o Partido Popular.

Sobre o contexto estatal, o escritor e activista Ramón Martínez describe a mobilización como “ampla e vehemente”, aínda que cre que “por desgraza, non respondemos con toda a forza da que somos capaces”. Con todo, destaca a forza dos movementos galegos e, en concreto, o papel de Alas: “Sen a súa participación no proceso e a súa extrema cautela para formular unha estratexia reivindicativa que servise de reforzo á estratexia da acusación, a sentenza fose outra”.

Ramón Martínez, autor de Lo nuestro sí que es mundial: Introducción a la historia del movimiento LGTB en España e de Maricones de antaño, entre outras obras, considera que esta sentenza pode considerarse un fito histórico. Non obstante, teme que “non servirá como verdadeiro punto de inflexión para un movemento social como o noso, que desde hai anos ten serios problemas na uniformidade do seu discurso, na súa capacidade para facelo chegar á cidadanía e na súa habilidade para deseñar unha axenda reivindicativa estratéxica que alcance máis alá da aprobación dunha lei tan limitada e tan mellorable como é a Lei 4/2023”.

“Cando estamos vivas”

“Estamos nun momento no que, no lugar de 'dato mata relato', trátase de que 'relato mate dato'”, di, en referencia a como se utilizan os datos para minimizar a violencia LGTBfóbica. E é que os observatorios mostran que os datos foron estabilizándose, pero “mantémonos nun nivel parecido a nivel de cantidade total de incidentes, pero que está subindo ese compoñente violento”. Por iso, “os movementos sociais seguiremos traballando, traballando e traballando para sensibilizar á poboación de que a violencia evidentemente non ten sentido na nosa sociedade, non ten cabida”.

“Temos que traballar para que a sociedade demuestre o mesmo nivel de apoio ao colectivo e repudio á violencia cando estamos vivas que cando nos matan”, conclúe Xandre Garrido, unha reflexión que fai tamén Ramón Martínez: “Temos que seguir traballando, máis aínda que de costume para evitar que volvamos atoparmos coa terrible noticia dun asasinato”.

Para Garrido, o asasinato de Samuel supuxo en Galiza “saír dun espellismo de seguridade”. “De golpe reabriuse a ferida que nos deixou en 2006 o asasinato de Isaac Pérez e Julio Anderson en Vigo… Estes crimes non só afectan á vítima, senón que a súa consecuencia é que todas as que compartimos identidade con ela sintámonos menos a salvo”. “Témo que a deriva da extrema dereita, que nos deshumaniza co seu discurso antiLGTBI+, pon en serio perigo as nosas vidas”, engade Martínez: “Máis que celebrar a sentenza, que tamén, eu preguntaríame se despois do asasinato de Samuel alteramos dalgunha maneira a nosa axenda reivindicativa… Se non é así, témo que non nos preparamos o suficiente para afrontar un novo contexto social máis difícil, coa extrema dereita campando ás súas anchas e cuestionando todos os nosos avances”.