Literatura
Heroísmos de libro

A elegancia revélase de múltiples formas. En tempos de flappers e traxes forrados de seda, Leandro Carré Alvarellos e Ánxel Casal tiveron a elegancia de fundar a Editorial Lar. Un fito histórico que consistiu en publicar novelas curtas, con prezos axustados, para os lectores en galego de 1924, en plena ditadura de Primo de Rivera. Nos salóns nobres de media Europa celebraban que Thomas Mann estivese rematando A montaña máxica, Scott Fitzgerald O gran Gatsby e Virginia Woolf A señora Dalloway. Pero na Coruña, para non quedaren atrás en elegancia, unha editora con sede na rúa Real dedicaba os seus esforzos a facilitar a entrada de Vicente Risco ou Otero Pedrayo nas casas por trinta céntimos, e con capas deseñadas por Camilo Díaz Baliño. Unha apostura cultural de primeira orde. Unha fazaña moi fina: popularizar a literatura galega contra as dificultades. Distinción de alto nivel, leal a un idioma, que se mantería en pé durante catro anos.

Porque a elegancia resiste. Especialmente a de espírito, que resiste moi ben ao óxido da derrota. A consigna máis elegante da edición en lingua galega ocorréuselle a Xosé María Álvarez Blázquez: Libros do pobo pra o pobo. Unha salvagarda popular coa que durante unha década triunfou a Colección Moucho de Edicións Castrelos, nacida en 1967 nun local da rúa viguesa Pi i Margall. Por primeira vez na nosa historia, as tiraxes alcanzaban os tres mil ou catro mil exemplares. E tanta elegancia a trinta pesetas chegaba non só ás librarías e aos quioscos, senón tamén a estancos, ferraxarías, tendas de ultramarinos. Unha expresión de moita clase, esa de levar libros aos mostradores obreiros, que permitía a un traballador marchar para a casa con algo máis ca un paquete de tabaco, unhas follas de bacallau e un utensilio de labranza. Tamén cun exemplar de Retorno a Tagen Ata, ese produto básico de Xosé Luís Méndez Ferrín.

O vindeiro ano cúmprese un século do nacemento da Editorial Lar, e a algúns xa nos está entrando gana de lucir as nosas mellores galas para celebrar tanta fineza histórica. Se cadra nunha gran velada en homenaxe a un heroísmo de libro cuxos festexos piden emular, como mínimo, o vestiario de Cary Grant e Audrey Hepburn en Charada. Deberiamos ter a elegancia de lembrar de novo o traballo de Ánxel Casal, asasinado polo fascismo en 1936, e dun Leandro Carré Alvarellos ao que a memoria do país aloxou nun lugar un chisco máis apartado, na sombra. A distinción de conmemorar a súa humanidade, esa operación tan refinada de poñer a funcionar unha editora en galego como a ritmo de charlestón, medio embruxados pola última danza de Josephine Baker. Fronte á excentricidade do oficio de escribir, Roberto Bolaño insitía na xentileza da actividade lectora: “Escribir non é normal. O normal é ler, o pracenteiro é ler. Mesmo o elegante é ler”. Nada que obxectar a iso. Pero engadimos aquí outra elegancia que consiste en editar libros fermosos e baratos, libres de solemnidade, para que asalten todas as casas.