Una mirada cognitiva al espejo caribeño, o sobre cómo nuestro cerebro percibe las realidades políticas

Quien más, quien menos, tiende a justificar el sistema socioeconómico en el que vive, no siempre de forma premeditada. El porqué es simple: no hacerlo da miedo.
Asesinatos y persecución de líderes campesinos en el Bajo Aguán (Honduras) - 1
Edu León Casas agrícolas en medio de cultivos de palma, que es lo que más se produce en esta zona del país.
20 jul 2025 05:30

Hablemos de cierto país caribeño. En el país del que hablo, nos encontramos altos índices de pobreza, el 12,6% de la gente percibe menos del equivalente a 2,15 dólares diarios. Casi el 6% no tiene acceso a agua en condiciones mínimas de salubridad. Este es uno de los países más peligrosos del mundo para los periodistas y la libertad de expresión se encuentra profusamente limitada. Por dar algún detalle más, los defensores de los derechos humanos y los disidentes políticos son habitualmente amenazados, acosados e incluso, en casos extremos, asesinados. 

Estoy seguro de que muchas de las personas leyendo este artículo están pensando en un país en concreto. Como decía aquel, pongamos que hablo de Cuba. Pero, el caso es que no estoy hablando de Cuba. Efectivamente, la República de Cuba sufre también de ciertas problemáticas similares a las del país mencionado al inicio, que, por cierto, es Honduras. La isla sufre un severo déficit de recursos básicos como alimentos y electricidad y existen restricciones a la libertad de expresión y arrestos arbitrarios, entre otros. Los dos países, pues, parecen compartir ciertas penurias al mismo tiempo que, por supuesto, los diferencian aún muchas más cosas.

Este artículo no trata, sin embargo, de diferencias entre dos países acuciados por problemas similares, ni busca tampoco arrojar luz sobre las causas de los mismos. Pese a todo, aunque mi objetivo en estas líneas no pasa por tratar las causas de los problemas de Honduras y Cuba, sí tiene que ver con ellas. Más concretamente, con qué causas que a menudo se asocian y discuten (o no) en el debate público acerca de qué ha llevado a estos países a su situación. También con la finalidad cognitiva que este diagnóstico tiene para gran parte de la población y quienes lo promueven. O por qué muchas personas en nuestro país, ante el primer párrafo de este texto, pensarán en Cuba. Y, por último, con lo poco que ciertas sociedades nos miramos al espejo.

Entre las muchas diferencias que existen entre Honduras y Cuba hay una de gran calado, que protagoniza, para una sí, para otra no, la discusión sobre casi todo lo que a estos países concierne: Cuba es una república socialista. Aquí es donde las discusiones sobre las penurias de Cuba y Honduras toman rumbos completamente diferentes. Para muchos, todos los males de Cuba derivan de su condición como adalid del socialismo. Para casi nadie, los problemas de Honduras, o para el caso de cualquier país capitalista, residen precisamente en eso, en su sistema socioeconómico. El porqué detrás de esta asociación pertinaz, lo encontramos en una teoría psicosocial conocida como Teoría de Justificación del Sistema.

La teoría, nacida a finales del siglo pasado, plantea que todas, quien más, quien menos, tiende a justificar el sistema socioeconómico en el que vive, no siempre de forma premeditada. El porqué es simple: no hacerlo da miedo. Da miedo porque a nadie le gusta vivir en un sistema injusto, porque eso significaría que le puede pasar algo malo en cualquier momento. Porque vivir en un sistema injusto lo vuelve más impredecible e incontrolable. Porque no justificar el sistema hace más difícil compartir una visión del mundo con la mayoría y la soledad asusta. 

Por supuesto esta narrativa se promueve desde las esferas sociopolíticas de los países capitalistas, capitaneadas por el máximo representante del imperio socio-económico-cultural: el Tío Sam. Aquí, Cuba y el socialismo, juegan el papel del hombre del saco, el utilísimo recurso del lugar en el que todo es peor y lo es porque es diferente, porque no siguen nuestras normas. Los problemas siempre parecen menos problemas cuando nos comparamos con el vecino pobre y todas parecemos mejores cuando nos comparamos con los monstruos de la ficción o la historia. Pero, además, el sistema, y por extensión las personas que mejor viven dentro de él (es decir, los que toman las decisiones y los ultrarricos que se gastan su dinero persuadiendo para que se haga lo que quieren) necesitan que todo siga business as usual. Por eso es necesario dilapidar cualquier cosa que se pueda antojar en cualquier imaginación o imaginario como mejor o más humana. Aquí, Cuba es el objetivo ideal, ya que otros estados socialistas tienden a ser, o demasiado poco socialistas (China), o demasiado déspotas (Corea del Norte). 

Y, por último, queda un fleco cognitivo más. Justificar el propio sistema denigrando a otros, y atribuirles problemáticas tan graves como la pobreza o la violación de los derechos humanos, da lugar a lo que en psicología conocemos como razonamiento estereotípico. Así, si Cuba, que es socialista, sufre estos problemas porque es socialista, entonces —por fuerza de asociación— dichos problemas pasan a representar colectivamente lo que entendemos por socialismo (por eso muchas personas han podido pensar en Cuba en el primer párrafo). Bajo esta lógica, aquí, al no ser socialistas, estaríamos a salvo de esas calamidades. ¡Afortunados los capitalistas entonces! A pesar de que la desigualdad sea un problema mundial (9). A pesar de que también vulneremos derechos humanos. A pesar de apoyar pasiva o activamente a criminales de guerra. O a pesar de que, como en el caso de los Estados Unidos de América, llevemos décadas estrangulando económicamente a un país pequeñito del “tercer mundo” porque decidió controlar su destino y darse, democráticamente, un sistema socioeconómico distinto al nuestro.

El espejo caribeño es, pues, un instrumento muy conveniente para el capitalista, que se mira y sólo ve bondades de su lado y penurias en cualquier otro lugar. El problema es que es un instrumento perverso, que nos distancia del que siempre debería ser nuestro objetivo como sociedad, ser mejores, más libres, más solidarias. Del mismo modo que la transición hacia una sociedad mejor y más tolerante pasa por reconocer el privilegio personal del que cada, en mi caso uno, disfrutamos; este esfuerzo pasa también por la autocrítica a nuestro sistema. Menos dar lecciones de democracia y más defenderla y demandarla a todos los niveles, que nunca sobra. Y un poquito más de entender las circunstancias y la libertad de otros pueblos para decidir su destino, y que Viva Cuba, y Viva Honduras.
Sobre o blog
El blog de luchas sociales a lo largo del planeta, conflictos internacionales y propuestas desde abajo para cambiar el mundo. Un espacio abierto a la participación. El Salto no comparte necesariamente las opiniones volcadas en los blogs.
Ver listado completo
Cargando valoraciones...
Comentar
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Cargando relacionadas...
Sobre o blog
El blog de luchas sociales a lo largo del planeta, conflictos internacionales y propuestas desde abajo para cambiar el mundo. Un espacio abierto a la participación. El Salto no comparte necesariamente las opiniones volcadas en los blogs.
Ver listado completo

Ourense
As embarazadas de Ourense esixen dar a luz con seguridade mentres a Xunta manobra para trasladar o paridoiro
Demandan que se deteña o traslado á ubicación temporal e que o Sergas teña en conta as súas demandas.
Danza
Todo o que podería ser o xénero e como desfacelo dende o escenario
A compañía Disiden.cia rompe os moldes da identidade con 'Bipedestrución' na Mostra Internacional de Teatro de Ribadavia, que cumpre 41 edicións cunha aposta radical pola diversidade, a memoria e o pensamento crítico.
CRTVG - Corporación Radio y Televisión de Galicia
A Xunta do PP remata o seu plan de control sobre a CRTVG tras escoller á súa nova directora en solitario
A xornalista Concepción Pombo substituirá, co único aval do Partido Popular, a Alfonso Sánchez Izquierdo. O Goberno de Alfonso Rueda modificou a lei de medios para que os votos do seu partido fosen suficientes para elixila.
Altri
A Plataforma Ulloa Viva cambia a súa directiva para os vindeiros anos de loita contra Altri
A veciñanza da comarca máis afectada escolleu entre dúas listas logo de non chegar a un consenso. A gañadora tratará de ampliar a súa base de socias e socios por toda Galiza e abrirá máis as portas ás grandes organizacións do país, como a CIG.
AGANTRO
O desprazamento forzoso en Chiapas: metáfora da vida núa
Conversamos coa investigadora América Navarro sobre o desprazamento forzoso en Chiapas.

Últimas

Altri
Galiza elixe o rumbo da loita contra Altri nas eleccións á directiva da plataforma Ulloa Viva
A veciñanza da comarca máis afectada presenta dúas listas separadas logo de non chegar a unha proposta de consenso. Por unha banda, concorre unha candidatura continuísta e, pola outra, unha alternativa que se achega máis o nacionalismo institucional.
El Salto n.79
Galicia dice 'no' al capitalismo verde y en el último número de la Revista El Salto te lo contamos
Ya está disponible el número 79 de nuestra revista, en el que destacamos la investigación y el rechazo social que encuentra el proyecto de macrocelulosa de la multinacional Altri.
O Teleclube
'O Teleclube' alucina no deserto con Óliver Laxe e 'Sirat'
Laxe leva o seu cuarto premio de Cannes, esta vez en competitición, polo seu novo filme que explosiona na gran pantalla.
A Catapulta
O tempo, o espazo e a poesía de Estíbaliz Espinosa
A poeta visita A Catapulta para conversar sobre o seu traballo e a súa traxectoria literaria
Orgullo
O Orgullo Crítico enche de diversidade e de humanismo Galiza: “Transfeministas con Palestina”
Crónica visual de como unha enorme multitude encheu de diversidade o centro da cidade de Vigo.

Recomendadas

Medio rural
A esperanza da xestión colectiva fronte ao espolio: os comuneiros de Tameiga contra o Celta
Mentres varios proxectos industriais tentan privatizar e destruír os ecosistemas galegos, algúns grupos de veciños e veciñas organizadas fan oposición social construíndo alternativas comunitarias. Ás veces, tamén gañan ao xigante.
Feminismos
Dous anos sen reparación tras sufrir lesbofobia nun Rexistro Civil de Pontevedra cando ían inscribir a seu fillo
Un funcionario negouse a inscribir ao fillo de Antía e a súa parella. Un erro de redacción na lei trans está detrás dos argumentos que o funcionario esgrime para defender a súa actuación.
Migración
A veciñanza mobilízase para acoller migrantes tras o peche de centros de Rescate Internacional en Galiza
Tras o progresivo desmantelamento de varios dispositivos de acollida, moitos refuxiados foron trasladados a outros puntos do Estado sen aviso previo. Outros son simplemente desaloxados trala denegación da súa solicitude de asilo.
Ourense
Ourense organízase para loitar contra patrullas de extrema dereita nos barrios máis empobrecidos da cidade
A veciñanza e os movementos sociais responden ao discurso do medo promovido por Frente Obrero e sinalan a súa estratexia de criminalizar a pobreza e sementar odio en contextos de exclusión e abandono institucional.
Comentarios

Para comentar en este artículo tienes que estar registrado. Si ya tienes una cuenta, inicia sesión. Si todavía no la tienes, puedes crear una aquí en dos minutos sin coste ni números de cuenta.

Si eres socio/a puedes comentar sin moderación previa y valorar comentarios. El resto de comentarios son moderados y aprobados por la Redacción de El Salto. Para comentar sin moderación, ¡suscríbete!

Cargando comentarios...