Medio ambiente
Envelenarse bebendo auga da billa: a contaminación que non cesa na zona cero das macrogranxas en Galiza

O último informe da Rede Cidadá organizada por Greenpeace sinala que o 97,5% de acuíferos analizados na Limia conteñen nitratos en proporcións alarmantes
a limia 1
Macroesterqueira de polos no concello de Sandiás | SGHN

A chaira da Limia é unha das zonas máis asolagables de Galiza. Nesta comarca ourensá, as chuvias do inverno e do outono adoitan anegar varios miles de metros cadrados de terreos de cultivo e vivendas baixas. Os humidais, como as lagoas, atópanse entre os ecosistemas máis produtivos e biodiversos do planeta. Tamén nesta zona de Ourense. No entanto, moitos estanse a transformar en vehículos para outros usos. Nomeadamente, para a vertedura dunha inxente cantidade de xurros provinte da gandaría industrial e intensiva da zona. Dende finais dos anos noventa, a presión gandeira das agora popularizadas como macrogranxas está a levar, entre outras cuestións, a unha intensa presión sobre os ciclos de auga de carbono e nitróxeno, un aumento das emisións de gases de efecto invernadoiro e unha compactación e afundimento do terreo. O estrés medioambiental ten unha grande envergadura. Disto dá conta o último informe da Rede Cidadá de Medición organizada por Greenpeace. Publicado co gallo do Día da Auga, o documento sinala que o 97,5% de augas subterráneas analizadas nesta rexión conteñen nitratos “en proporcións alarmantes” e moi por enriba do máximo permitido pola lei.

“O dano é tal que houbo momentos nos que a auga de subministro local chegou a non ser potable”

A situación é de emerxencia, pero non é unha novidade. Ademais de ser unha referencia en edafoloxía no Centro Superior de Investigacións Científicas (CSIC), Serafín González é presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN) dende hai 28 anos: “Levamos máis de medio cento de escritos de alegación avisando á Xunta con argumentos científicos de que aquí temos un problema grave. Quince anos sen que ninguén con responsabilidade faga nada”. Aínda que a actividade de control na Limia dos científicos da SGHN comezou en 2008, os primeiros avisos do que podía acontecer alí chegaron en 1998: “Naquela altura construíuse o grande complexo gandeiro de Coren na Pedra Alta. Avisamos entón de que era unha tolemia instalar granxas industriais en zonas asolagables”. Co paso do tempo, a Xunta de Galiza seguiu dando luz verde a instalación de máis explotacións industriais e, paralelamente, os niveis de nitratos nas augas da chaira seguiron subindo sen deterse. “O dano é tal que houbo momentos nos que a auga de subministro local chegou a non ser potable por este motivo en Sandiás e Trasmiras”, recorda. Mais o problema tamén chegou de forma frontal aos pozos privados, moito máis complexos de controlar e cun risco moito maior para a poboación.

a limia 2
Camións baleirando xurros na Limia | MEL

A sociedade civil organizada e a universidade

A Rede Cidadá de Medición de Nitratos á que dá pulo Greenpeace conseguiu mobilizar, de xeito desinteresado, a máis de cen persoas por todo o Estado español para realizar as medicións que volven acreditar a dimensión do desastre. “Atopámonos cunha desidia histórica, de décadas, por parte da Xunta e da Confederación Hidrográfica Miño-Sil e unha carga gandeira insostible. É o punto vermello en Galiza. Alí está o grande acuífero do país e está contaminado tanto en augas superficiais como subterráneas”, expón Manoel Santos, coordinador de Greenpeace en Galiza. “A meirande parte da contaminación da auga por nitratos provén da gandaría industrial. E refírome a esas máis de 400 explotacións, fundamentalmente de porcos, polos e pavos, apertados en naves que foron principalmente potenciadas pola integradora da zona que é Coren”, engade. E recalca: “Produce xurros como se fora unha cidade de millón e medio de habitantes sendo unha comarca de menos de 20.000”.
a limia 4
Cianose no encoro das Conchas producida pola xestión dos residuos gandeiros | MEL

As montañas de esterco e xurros ocupan parcelas enteiras en zonas onde a auga non ten barreira. Vense a simple vista, feden e, ante unha falta de xestión adecuada, contaminan. Prodúcenas os centos de miles de animais que viven amoreados nesas naves e, aínda que poderían ser fertilizantes da terra cunha dosificación adecuada, a cantidade é tan grande que non existe, por moito, unha base territorial que a poda absorber. E esta contaminación non só a miden cidadáns desinteresados con ferramentas sinxelas. Os investigadores do CSIC e das universidades galegas tamén o fan con máis precisión e análises de laboratorio sofisticadas. Unha investigación do grupo de química analítica da Universidade de Vigo, publicada na prestixiosa revista Agriculture, Ecosystems & Environment, constatou o problema: “Tomáronse mostras de auga de 76 pozos privados e 26 fontes naturais da rexión. Máis da metade dos pozos analizados e tres fontes naturais presentaron contaminación por nitratos e algunhas mostras excederon o límite permitido pola lexislación para outros elementos e compostos. Podería inferirse que esta contaminación do acuífero superficial podería atribuírse á agricultura e gandaría intensivas”.

Aínda que os xurros poderían ser fertilizantes da terra, a cantidade é tan grande que non existe unha base territorial que a poda absorber

“Temos atopado ata seis veces máis cantidades de nitrato nas augas de pozos privados da permitida”, recalca Serafín González, biólogo do CSIC. Nesas mesmas zonas onde a cantidade de nitratos non para de medrar producindo problemas de abastecemento, explica González, seguen a autorizarse novas granxas e a ampliación das que xa existen. “Todo diante da pasividade da Consellería de Medioambiente e tamén da Fiscalía de Medioambiente de Ourense”, denuncia. Non é que a Fiscalía non actúe de oficio, senón que parece facer caso omiso a tódolos traballos e investigacións científicas que a propia Sociedade Galega de Historia Natural lles puxo enriba da mesa. “A xente estase a envelenar bebendo auga da billa e temos que ser as persoas que estamos ao tanto da situación quen avisamos aos veciños”, proclama Manuel García, agricultor ecolóxico que vive de preto e na súa terra o descontrol da xestión de residuos da gandaría industrial. Segue: “O problema é que a Xunta non ten constancia destes pozos e o que pasa cando llo comunicas ao Seprona ou á Confederación Hidrográfica é que os sancionan por non estar rexistrados”.

“Non vai acabar o 2023 sen que se xudicialice o que aconteceu no encoro das Conchas”

Aínda que un potencial percorrido xudicial parece complexo, Montse Valencia, asesora xurídica ambiental e membro de Ecoloxistas en Acción, está esperanzada: “Hai unha cousa bastante clara. Temos constancia destes perxuízos medioambientais dende o 1992 e a Xunta non moveu un dedo”. Por iso, adianta a'O Salto que “non vai acabar o 2023 sen que se xudicialice o que aconteceu no encoro das Conchas”. “Nós entendemos que estamos diante dunha omisión delitiva”, engade. Isto é, a Xunta de Galicia estaría absténdose de actuar conforme á lei xa que está no seu deber velar pola saúde medioambiental do territorio.

Enfrontarse a un xigante

O agricultor Manuel García saltou á fama hai catro anos por unha aparición televisiva na que amosaba como un camión dunha “granxa propia de Coren” regaba con xurro unha veiga. Naquela exposición, argumentaba como estas regas con xurros sen tratar levan antibióticos e moitos produtos químicos que se filtran ás augas subterráneas contaminando tamén augas superficiais, como as do encoros da zona, algo que está confirmado polos datos da propia Administración e diversos informes científicos. Cinco meses despois daquela exposición pública, García recibiu un burofax dos servizos xurídicos do Grupo Coren reclamándolle un millón de euros en danos e prexuízos por aquelas declaracións. As presións que sufriu foron contrarrestadas, entón, cunha solidariedade desbordante por parte de ducias de colectivos ecoloxistas. A repercusión mediática fixo que o xigante da gandaría industrial rebaixara o ton. Porén, a xestión dos xurros segue a mesma liña.
a limia 3
Manuel García no seu cultivo | Greenpeace, Pedro Armestro

Existen solucións a curto prazo?

Segundo o propio testemuño do científico do CSIC e máis unha densa bibliografía que lle dá sustento, o dano que se leva producido no chan da chaira da Limia “non é reversible”  no curto prazo. “A moratoria á instalación e ampliación de granxas xa chegaría tarde, xa non é suficiente agora, pero é que xamais se fixo”, denuncia Serafín González. “Hai que buscar con urxencia un mecanismo para unha redución desa carga gandeira do xeito menos traumático posible”, engade. O que reflicten os mapas do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico é que hai moitos puntos onde non se agarda que a situación mellore nin sequera en vinte anos. “Vai tardar moito en resolverse. Nas augas subterráneas non hai os mecanismo de autodepuración natural. Nas superficiais, a actividade microbiana e a vexetación axuda a reducir os niveis de nitratos”, argumenta. Polo de agora, nas augas fondas a única maneira de que se baixen eses niveis de contaminación é que vaia entrando auga limpa que a disolva, mais é un proceso moito máis longo. “Isto vai levar anos e anos, pero canto antes tardemos en empezar, máis tardaremos en ver resultados”, remata o presidente da Sociedade Galega de Historia Natural.


Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

AGANTRO
Antropoloxía Non hai fronteiras? Cara ao XVI Congreso Internacional de Antropoloxía
Agantro está organizando o XVI Congreso Internacional de Antropoloxía, que terá lugar a principios de setembro na Coruña.
A Catapulta
Poesía Galega Edicións Malafera, o vindeiro luns en “A Catapulta”
O programa póderase seguir en directo o luns 12 de xuño ás 19.30. Estará conducido polo poeta Samuel L. París e conta tamén con versión en podcast.
Culturas
Opinión Unha noite atraquei un banco
A rúa, estreita e sen asfaltar, permitía a colocación das cadeiras coma nun fermoso cine de verán. Non pasaban coches impedindo o espectáculo.

Destacadas

Culturas
Opinión Unha noite atraquei un banco
A rúa, estreita e sen asfaltar, permitía a colocación das cadeiras coma nun fermoso cine de verán. Non pasaban coches impedindo o espectáculo.
Laboral
Laboral Una trabajadora de Decathlon denuncia represión sindical tras haberse presentado como delegada de CC OO
De los 170 centros de Decathlon en España, 42 tienen comité de empresa. De ellos, 18 tienen delegados sindicales de CC OO, UGT, USO o CGT. La mayoría sindical la ostenta SGCID, el sindicato independiente auspiciado por la empresa.
Iraq
Arte en Iraq “El arte florece en época de paz”: los artistas de Irak tratan de dejar atrás décadas de conflicto
De las galerías más tradicionales hasta nuevos espacios alternativos, la capital iraquí es escaparate de numerosas exhibiciones artísticas. En una época de relativa estabilidad, los artistas intentan mirar más allá de una vida marcada por la guerra.
Elecciones
Elecciones 23J Sumar alcanza un acuerdo agridulce que deja heridas abiertas
El acuerdo de confluencia ya es un hecho. Podemos es el gran damnificado respecto a los números de 2019 y puede obtener un máximo de siete diputados.
A Catapulta
Poesía Galega Edicións Malafera, o vindeiro luns en “A Catapulta”
O programa póderase seguir en directo o luns 12 de xuño ás 19.30. Estará conducido polo poeta Samuel L. París e conta tamén con versión en podcast.

Últimas

Entrevista La Poderío
Entrevista La Poderío “Las limpiadoras somos un sector maltratado y ¿quién nos ayuda? Nadie”
Ángeles Márquez Naranjo es trabajadora de la limpieza, uno de los sectores más feminizados y precarizados. La suya es la historia de la eterna luchadora, con una vida laboral dura. Ángeles se queja, sí, pero también denuncia y a veces, gana.
Opinión
Opinión Sagardui, implícate y abre vías de negociación
VV.AA.
Ante los conflictos laborales en general, y los que afectan a los servicios públicos en particular, el partido que dirige el Gobierno vasco se pone de perfil, mira para otro lado o se posiciona del lado de la patronal.
Ecología
Océanos As catro mil leguas de viaxe oceánica dunha fotógrafa galega para loitar contra a pesca ilegal
A fotógrafa e videógrafa pontevedresa Helena Constela leva máis de 11.700 millas a bordo de diferentes barcos de Sea Shepherd, unha ONG internacional que traballa na defensa dos océanos.
Elecciones
Elecciones 23J Pronóstico reservado: el acuerdo de Sumar y Podemos, difícil pero no roto
El posible veto a Irene Montero y la delicada situación de Podemos en la Comunitat Valenciana son los ejes sobre los que gravita la posibilidad de ruptura de un acuerdo de confluencia de cara a las generales de julio.
Crisis climática
Crisis climática Las emisiones de gases de efecto invernadero baten récord: el planeta se calienta a 0,2ºC por década
Un estudio publicado en la revista científica 'Earth System Science Data' alerta de que el planeta agota la cantidad de dióxido de carbono que se puede verter en la atmósfera para conseguir permanecer dentro del umbral de los 1,5 °C.
Inflación
Manipulación Avarinflación, excusaflación y las manos que dan de comer a los grupos mediáticos españoles
Un gran porcentaje de la inflación ha sido causada por la avaricia de las empresas, según señala la OCDE. Pero para la prensa española no es codicia, sino “ingenio”.
Francia
Francia La última maniobra para no votar la edad de jubilación precipita la derrota del movimiento social
Macron ha vuelto a impedir el voto legislativo sobre la edad de jubilación, acercando al movimiento social impulsado por los sindicatos franceses desde hace cinco meses a un punto y aparte con tintes de derrota.

Recomendadas

Actualidad árabe (y más)
Actualidad árabe (y más) Un niño palestino de dos años, la última víctima del ejército israelí
Las fuerzas de ocupación justifican la muerte del pequeño Mohammed alegando que perseguían a unos hombres armados, mientras preocupa la salud del poeta egipcio encarcelado Galal el-Behairy y el poder saudí lleva unos Juegos de Invierno al desierto.
Elecciones
Elecciones generales Avances y cuentas pendientes en bienestar animal: ¿y si PACMA aportara sus 300.000 votos a una confluencia?
En las anteriores generales no hubiera obtenido representación ni cambiando el tamaño de los distritos ni quitando el límite del 3% por su dispersión territorial: “No vamos a darle la espalda ni a los animales ni a nuestros votantes por un sillón”.
Literatura
Cory Doctorow “La ciencia ficción desafía lo inevitable y plantea que podríamos hacerlo de otra manera”
En ‘Walkaway’, el escritor Cory Doctorow presenta a unos personajes que viven una alegoría sobre el potencial de la cooperación para imaginar, frente a amenazas y coacciones, un mundo alternativo al margen de aquello preestablecido como inevitable.
Migración
Adelanto electoral La ILP por la regularización no se detiene con la convocatoria de elecciones
Desde Regularización Ya insisten en que la ILP tiene futuro, y piden que se vote a las formaciones políticas que apoyen la regularización en sus programas para obtener una buena correlación de fuerzas.