Medio ambiente
Iberdrola proxecta un parque eólico que pon en risco un dos maiores xacementos fortificados de Galiza

O monte de Castro Valente, no municipio de Padrón, é dende hai séculos un punto de referencia na memoria colectiva local. Situado á beira do río Ulla ao seu paso por Herbón, o emprazamento estratéxico do cumio, a case 400 metros de altura, permite ter un control visual da ruta fluvial do Ulla ata a súa desembocadura na ría de Arousa.

O historiador López Ferreiro describiuno no ano 1898 como “un formidable Castro […] que aínda conserva gran parte da muralla que o rodeaba”, e preguntábase se “sería un campamento, ou un lugar de refuxio para os Irienses en caso de apuro”. Manuel Murguía, na súa obra Historia de Galicia, tamén realiza unha descrición detallada do xacemento.

No ano 2020, baixo o proxecto de investigación Castelos no aire —financiado pola Deputación da Coruña e a Universidade de Santiago de Compostela— os arqueólogos Mario Fernández-Pereiro e José Carlos Sánchez-Pardo sacaron á luz unha impoñente fortaleza altomedieval que permanecía oculta entre a vexetación. Cunha extensión de case 10 hectáreas e unha muralla de máis de 1200 metros de perímetro, Castro Valente destaca polas súas estruturas defensivas; 30 torres e varias portas distribuídas estratexicamente.

A primeira campaña de escavación permitiu confirmar a técnica construtiva da muralla, de ata tres metros de grosor; e localizar restos dunha estrutura intramuros. Ademais, os restos materiais como tellas e fragmentos cerámicos apuntaron a unha ocupación situada entre o final do Imperio romano e a Alta Idade Media, entre os séculos V e VII.

O ano pasado, levouse a cabo unha nova campaña de escavación co obxectivo de profundar na cronoloxía e función desta monumental fortaleza altomedieval, xa que os expertos consideran que Castro Valente presenta “unhas características únicas e moi interesantes para estudar a fin do Imperio Romano e o comezo da Alta Idade Media galega”. O xacemento, catalogado no Servizo de Arqueoloxía da Dirección Xeral de Patrimonio, vese ameazado agora pola posible construción dun parque eólico.

Muíños de vento enriba dun xacemento milenario

A comezos do 2021, a Xunta de Galicia sometía a información pública o parque eólico Castro Valente, promovido por Iberdrola Renovables Galicia, S.A. O proxecto contempla a instalación de 4 aeroxeneradores de máis de 100 metros de altura cunha potencia total instalada de 18 MW.

“No momento no que un xacemento está inventariado dentro do Servizo de Patrimonio, ten unha protección estándar de 200 metros arredor do mesmo”, explica Mario Fernández-Pereiro. Segundo o documento presentado por Iberdrola, os muíños situaríanse a 259 metros.

Castro Valente xa foi afectado pola recente instalación dunha liña de alta tensión, durante a cal se descubriu unha segunda muralla da fortaleza. “Cada vez que se limpa monte aparecen máis estruturas asociadas ao xacemento”, afirma Fernández-Pereiro, quen advirte de que a instalación das torres de alta tensión foi unha “intervención mínima en comparación do que suporá a instalación dun parque eólico”.

Nas alegacións presentadas pola asociación ecoloxista Petón do Lobo, acusan ao proxecto de vulnerar directivas europeas sobre hábitats, biodiversidade e augas, e cuestionan o seu “interese autonómico”, considerando que se trata dunha iniciativa industrial máis dentro dunha “expansión eólica descontrolada” sen unha avaliación ambiental estratéxica actualizada.

Ademais da afección á fortificación histórica de Castro Valente, alegan que o proxecto afectaría severamente aos ecosistemas fluviais e humedais, fundamentais para o abastecemento de auga e a biodiversidade local. A instalación asentaríase sobre hábitats prioritarios de conservación europea, cuxa destrución sería irreversible.

As alegacións tamén destacan a ameaza directa a zonas de cría e tránsito do lobo ibérico; e advirten da fragmentación de explotacións agrogandeiras e a perda de terras produtivas debido ás cimentacións de formigón e aos movementos de terra necesarios.

O arqueólogo Fernández-Pereiro remitiu ademais un escrito ao Consello da Cultura Galega, solicitando a paralización da autorización para a instalación do parque eólico. O documento apela á lexislación estatal e aos tratados internacionais de protección do patrimonio —como a Carta de Venecia ou a Convención da UNESCO de 1972— que obrigan a preservar tanto os bens culturais como o seu contorno.

En abril de 2024 o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) acordou a suspensión cautelar da autorización outorgada pola Xunta para o proxecto do parque eólico; e elevou unha consulta ao Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TJUE) para aclarar se a lexislación galega e española cumpren coas esixencias de participación pública e evaluación de impacto que marca a normativa comunitaria.

A pesar da suspensión decretada polo TSXG, a Xunta de Galicia declarou en maio a utilidade pública do parque eólico Castro Valente, o que implica a posibilidade de expropiar terreos para a súa construción. Esta decisión, adoptada mentres o proxecto segue pendente de resolución no TJUE, xerou malestar entre a veciñanza e colectivos ecoloxistas, que denuncian unha estratexia para acelerar a implantación do parque sen esperar ao pronunciamento europeo.

“Non puxeron os informes sectoriais a dispoñibilidade pública”, denuncia Luis Magariños, veciño afectado. “Esta declaración de utilidade pública ímola apelar”, engade. Para a veciñanza resulta incongruente que se avance nun proceso expropiatorio mentres paira a incerteza sobre a legalidade ambiental e procedemental do proxecto.

A asesoría xurídica da Xunta emitiu un informe en febreiro no que conclúe que a suspensión cautelar das autorizacións non impide a tramitación da declaración de utilidade pública, xa que este trámite se pode realizar de forma independente. Non obstante, suspéndese a resolución do procedemento de expropiación ata que se levante a medida cautelar ou se dite sentenza firme que resolva os recursos pendentes.

Este caso enmárcase nun contexto de crecente tensión entre a Xunta e o TSXG, xa que actualmente son máis de 60 os parques eólicos paralizados en Galiza. De feito, o presidente da Xunta, Alfonso Rueda, acusou recentemente aos “activismos ecolóxicos" e ao TSXG de obstaculizar o desenvolvemento do “futuro enerxético” da rexión.