Palestina
"Contar a historia dunha familia como a Samuni era incluso máis importante que a propia guerra”

Stefano Savona estivo por primeira vez en Gaza no ano 2008, durante a chamada Operación Plomo Fundido —coñecida tamén como Masacre de Gaza, pois tivo como resultado a morte de miles de persoas palestinas—. Nun primeiro momento, este realizador gravou o que acontecía coa intención de amosar o que os medios convencionais ocultaban, pero pronto foi consciente de que precisaba falar máis intimamente das vidas que se viran afectadas polo ataque. Así naceu Samouni Road, traducida aquí como A Familia Samuni un documental sobre a celebración dunha voda nunha zona rural cerca de Gaza, pero que acaba sendo un canto ao dereito á vida dos e das palestinas. Unha película que xira entorno a unha nena, á súa familia e ás árbores que formaron parte da súa historia durante xeracións, e aos ataques que sufriron durante a masacre, e como conseguiron reconstruírse tras a traxedia. Un documental que, a pesar de todas as ganas de vivir que amosa, fainos sentir a dor dun pobo que leva anos sendo sistematicamente atacado, mentres o resto do mundo lle dás as costas.

A Familia Samuni foi presentada o pasado marzo en Númax, xusto antes da implantación do estado de alarma, pero Stefano Savona espera poder regresar nun futuro a presentala persoalmente.

Que te levou a facer este documental en Gaza? Por que decidiches centrarte na familia Samuni?
Estiven en Gaza durante o ataque israelí do 2008-2009. Fun capaz de ir alí nese período porque coñecía xente en Exipto que me atopou un xeito de entrar, e unha vez alí, decidín que quería gravar unha especie de diario do que estaba a acontecer en Gaza durante a guerra. E iso foi o que fixen nese momento. Despois, editei todo ese material nunha película que se chamou Piombo Fuso Castlead. Pero a idea desta primeira película era máis amosar unha contrainformación do que se dicía que pasaba alí, que facer un documental sobre a familia Samuni. Finalmente, cando a guerra rematou e estaba preparado para regresar, coñecín a esta familia. E nese intre descubrín algo que incluso durante os ataques non fora quen de ver: que a historia dunha familia como os Samuni era incluso máis importante que a propia guerra.

Durante a guerra, gravei algúns vídeos que eran como unha testemuña do que pasaba día a día. Pero sen entender moito o que acontecía realmente, porque durante a guerra non entendes o que está pasando. Mais, despois de coñecer á familia entendín o importante que era en realidade poder contar a historia dun único grupo, e facelo o máis pausado posible. A historia dunha única familia antes da guerra, durante a guerra e despois da guerra. A familia Samuni recibiran un dano terrible durante os ataques a Gaza. Ao coñecelos, aínda que non estaba planeado, sentín que se puidese contar a súa historia, esa era a película que me gustaría facer, aínda que me levase máis tempo —de feito, ao final tardei 10 anos en poder rematala—.   Así naceu A Familia Samuni.

No documental céntraste moito nos nenos e nenas e, e chama a atención a capacidade que teñen para sorrir a pesar de todo. Transmiten moita vida. Buscabas que se viran esas ganas de seguir adiante a pesar da traxedia?
Durante a miña vida, vin moitas películas sobre Gaza que se centran no drama. Nestes filmes, os espectadores ven cadáveres, mais iso non contribúe a que entendan o problema, non se lles informa do que aconteceu nin dos sentimentos das persoas afectadas. Pola contra, estar coas familias, coas nenas, os nenos e os adultos, permite ver a dor de fronte e poñerlle cara. Coñecer máis directamente á xente que sofre.  

Pero dito isto, é importante dicir que aínda que fan fronte á súa situación e loitan por seguir vivos, por dentro é fácil sentir que están cheos de dor. Por exemplo, os nenos e nenas están continuamente revelándose ante todo o que os rodea. Amal, a nena protagonista da película, pasaba a maior parte do tempo calada e era fácil ver que pasara por algo moi traumático e aterrador. Pero incluso aínda que iso é certo, nada máis coñecer a Amal sentín que ela necesitaba contar a súa historia. Saír dese buraco negro e amosar o que lle pasara para superar o trauma. E esta película foi o xeito que atopei de axudarlles a superar o que lles acontecera, de darlles un altofalante a través do cal desafogar.

Ao mesmo tempo, penso que é preciso que a sociedade, a opinión pública de fóra de Gaza, vexa de primeira man xente viva, e non morta. Porque ata agora vimos moita xente morta, tanta que xa parece que nos acostumamos e pensamos «Ok, iso é normal. Son palestinos, son vítimas. É simplemente outra guerra, é normal para eles». Pero se os amosas como xente viva, que intenta superar o día a día e sobrevivir, entón é moito máis doado sentir o seu drama e a súa traxedia. Deixas de sentir que sexan vítimas ‘profesionais’.

Eu levo toda a miña vida simpatizando coa loita palestina, e estou acostumado a que os ‘media’ amosen simplemente morte. A súa morte. Pero en Palestina senten que as súas mortes non contan tanto como debería para o resto do mundo. Por iso, tras darlle moitas voltas sobre se era necesaria realmente outra película sobre esta guerra —cando xa hai tantas—, decidín que facer outra película sobre isto só merecía a pena se a facía así, amosando o que normalmente non vemos cos nosos propios ollos. Foi unha cuestión de necesidade. Algunha xente chegou a dicirme que non amoso suficiente traxedia no documental, porén eu penso que é moito mellor así, se non amoso só traxedia entón aparece a historia, a vida, que debería ser unha dimensión fundamental.

“A familia Samuni recibiran un dano terrible durante os ataques a Gaza. Ao coñecelos, aínda que non estaba planeado, sentín que se puidese contar a súa historia, esa era a película que me gustaría facer, aínda que me levase máis tempo”.

Parte do documental —o pasado da vila e os ataques israelís— está feito a través da animación. Que levou a esta decisión?
Gravei en Gaza dúas veces, a segunda en 2010, e comprendín que non era suficiente, que era necesario realizar algún tipo de reconstrución para contar a historia da familia antes da guerra. Foi así como pensei na animación, pero ao non ter experiencia previa nese ámbito, foi moi complicado e levou máis tempo do esperado. Por iso, se tivese rematado o documental no 2009, tería sido unha historia completamente diferente. Aproveitei todos estes anos para xuntar a historia como quería que fose.

A animación fíxose realidade grazas a un grupo de trinta animadores. E tiven a sorte de coñecer a Simone Massi, que é experto na técnica de papel rasgado, e que se converteu no animador principal no documental. Ao ver esa técnica, namorei instantaneamente e sentín que ese era o estilo de animación que quería na película. Despois atopamos todos os demais animadores que sabían traballar con este estilo de animación e coordinamos.

Nun principio, pensamos que nos levaría un ou dous anos, pero ao final levou cinco. É unha técnica moi lenta. Un único animador pode facer como medio segundo por día de traballo. E hai 40 minutos na película, iso significa unha enorme cantidade de traballo e tempo. Pero mereceu a pena porque esta animación foi o xeito que atopei de ter algún material que amosase o pasado, que me permitise achegar esa parte da historia da familia ao público.

As árbores vense tamén nesa animación, e nótase que son un símbolo de resistencia para os palestinos. Como xurdiu esta idea? E como están esas árbores hoxe?
Si, efectivamente as árbores son símbolos para eles, pero non foi ocorrencia miña que aparecesen como tal no documental. Utilizar as árbores durante todo o documental foi idea dos protagonistas, é o seu propio xeito de contar a súa historia.

De feito, cando tiven por primeira vez a idea de centrar o documental na familia Samuni foi cando Farach me contou a historia das oliveiras e do sicómoro —que despois se convertería no inicio da película—. Mentres ma contaba, deume unha idea de como a podía contar eu. E pensei «ok, agora só hai que atopar un xeito de facela visual», isto é, para facer que a través das imaxes se puidese ver que as árbores efectivamente estiveran alí. E para iso fixemos a animación, utilizando debuxos que eles mesmos fixeron, deste xeito funciona aínda máis como un símbolo poderoso de resistencia.

Nun documental non podes inventar cousas, pero si que é posible usar técnicas ao teu alcance para expresar e verbalizar o que queres dicir, neste caso as árbores como ese poderoso símbolo de reconstrución. Creo que ata os israelitas foron conscientes deste símbolo, xa que despois dos ataques volveron para destruír as árbores tamén. Iso quere dicir que, de algún xeito, son conscientes do poder que teñen esas árbores e do poderoso símbolo que representaban.

Utilizar as árbores durante todo o documental foi idea dos protagonistas, é o seu propio xeito de contar a súa historia.

E como está a familia Samuni agora? Segues en contacto con eles?
Si, manteño o contacto coa familia desde que empecei o documental ata agora, dez anos despois. Desde entón, cambiaron moitas cousas. A nena protagonista, Amal, xa ten 21 anos, foi a universidade e casou o ano pasado. Tivo un neno hai uns meses e está moi contenta, porque sempre quixo ter unha familia e non sabía se podería ter fillos despois das feridas que sufriu pola bomba. A día de hoxe aínda sofre dores polos restos da metralla que lle quedaron na cabeza, pero ten unha vida normal. Pódese dicir que é unha milagre dalgún xeito. E o resto da familia tamén intentan saír adiante nunha situación tan complicada, porque Gaza é un lugar moi difícil para vivir. Pero eles o fan, son capaces, e iso é o máis importante.

Por desgraza, nos últimos tempos non puiden volver a Gaza porque non me conceden o permiso necesario. Por iso tampouco puiden estar coa familia despois de rematar a película. Mandeilles un enlace para que a viran e dixéronme que sentiron que o documental contaba a súa historia, e iso era o máis importante para min. Pero, aínda así, é moi triste non poder volver alí e compartir con eles ese momento porque me é imposible regresar a Gaza, desde hai anos que non se me permite. E témome que probablemente non sexa capaz de regresar nunca.

Fixeches este documental coa intención de que a xente de diferentes partes do mundo se acheguen un pouco máis á realidade palestina. Aínda así, cres que este tipo de filmes contribúen a que haxa máis presión internacional para que muden as cousas?
Iso sería o meu desexo, pero non creo que este tipo de películas sexan capaces de facer tanta presión como deberían. Con todo, non podemos dicir: «nada vai cambiar así que mellor deixamos de amosarlle ao mundo o que está a pasar en Palestina». Se fixéramos iso, automaticamente converteríamonos en cómplices dos que cometen atrocidades. Así que temos que manter a esperanza e crer que algo fan.

Todos os esforzos que facemos son necesarios, incluso aínda que quizais sexan inútiles. De feito, se parásemos de intentar amosar o que acontece, a situación sería incluso peor. Ata agora unhas 30000 persoas viron a película. É unha porcentaxe diminuta, en comparación coa poboación humana, pero é mellor que nada. Polo menos agora sei que esas persoas coñecen un pouco máis o que está a acontecer nesta zona do planeta.

“Non podemos dicir: «nada vai cambiar así que mellor deixamos de amosarlle ao mundo o que está a pasar en Palestina». Se fixéramos iso, automaticamente converteríamonos en cómplices dos que cometen atrocidades”

Ías presentar a película o pasado marzo en Númax, pero ao final non puideches vir por mor da situación de alarma provocada polo coronavirus.
Si, tiña moitas ganas de ir pero non foi posible. De tódolos xeitos, puxeron a película xusto antes de que fose oficial o estado de alarma, e penso que é unha boa película para ver nunha situación así porque a película fala de supervivencia, de como sobrevivir e seguir adiante nunha situación mala. Agora mesmo nós estamos nunha situación complicada, non tanto como a dos palestinos, pero ás veces ver como outra xente sigue adiante no medio de situacións tráxicas pode axudarnos a contextualizar os nosos malestar e dicir «de acordo, vou superar isto, hai xente que sobreviviu a situacións peores á que estou vivindo agora». Nestes días penso moito no que se vive en Gaza, ou noutras guerras, porque por moito que para nós as cousas se poñan mal en Europa, non ten nada que ver co que eles viven alí. E aínda así eles seguen loitando.