Crisis energética
Jimmy Carter, pioneiro da resposta á crise enerxética

O 18 de abril de 1977, Jimmy Carter, o presidente dos Estados Unidos de América (EUA) da altura, deu un discurso televisado para presentarlles o seu programa enerxético aos seus compatriotas. Na alocución enfrontou con valentía o tema. Explicou con claridade a situación dun xeito no que aínda hoxe, ningún mandatario dun país industrializado foi capaz de falar do colapso civilizatorio que estamos a sufrir. A crise do petróleo de 1973 puxera patas arriba as sociedades industrializadas e na altura o informe Os límites do crecemento do Club de Roma xa levaba tempo circulando entre os gobernos e organismos internacionais polo que o mandatario dos EUA quixo afrontar o problema contando con todos os coñecementos científicos que tiña aínda que tamén estivo influenciado por non poucos dos seus prexuízos capitalistas e industrialistas.

Carter comezou sen medias tintas: “Esta noite quero ter unha conversa desagradábel con vostedes sobre un problema que non ten precedentes na nosa historia, sen contar a guerra este é o maior desafío ao que se enfrontará o noso país durante a nosa vida. A crise enerxética aínda non agromou, mais farao se non actuamos axiña. Este é un problema que non poderemos resolver nos próximos anos e é probábel que empeore de xeito progresivo durante o resto do século”. E proseguiu cunha explicación ben sinxela: “Simplemente temos que axustar a nosa demanda de enerxía aos recursos dispoñíbeis, recursos que se están a reducir dun xeito rápido” porque “se actuamos agora podemos controlar o noso futuro no canto de que sexa o futuro o que nos controle a nós”. Centrouse, como hoxe están a facer os científicos, en que a solución ao problema estaba na demanda, no consumo de enerxía, a única variábel administrábel, e non na súa produción fisicamente limitada e finita e sobre a que o ser humano non poder intervir.

O goberno de EUA de 1977 quixo afrontar o problema enerxético contando con todos os coñecementos científicos que tiña aínda que tamén estivo influído por non poucos dos seus prexuízos capitalistas e industrialistas.

Con valentía cualificou de “impopulares” as medidas do programa enerxético que ía presentar no Congreso. Recoñecía que implicarían grandes sacrificios para a cidadanía pero aseguroulles aos seus administrados que non podían agardar máis para adoptar “as drásticas medidas” e que no caso de non tomalas “a alternativa será unha catástrofe nacional”. Enviou unha mensaxe directa ás persoas “negacionistas” da época: “sei que algúns de vostedes dubidan de que nos atopemos nunha situación de escaseza real de enerxía [...] máis o noso problema enerxético é peor agora que en 1973 ou hai unhas semanas no medio do inverno [...] e é peor porque pasou o tempo sen que planificásemos o futuro”.

A continuación o presidente dos EUA describía a dependencia do seu país das enerxías fósiles dun xeito que asinarían os Margarita Mediavilla, Jorge Riechman ou Alicia Valero da época: “O mundo non se preparou para o futuro. Durante a década de 1950, a xente usaba o dobre de petróleo que durante a década de 1940. Nos anos 1960, utilizamos o dobre que nos 1950. E en cada unha desas década consumimos máis petróleo que en toda a historia da humanidade [...] Cada novo reconto das reservas mundiais de petróleo é máis inquietante co anterior. A produción mundial probabelmente poida seguir medrando durante outros seis ou oito anos. Pero nalgún intre da década de 1980, xa non poderá medrar máis. A demanda superará a produción. Non hai alternativa a isto. Mais si temos a alternativa de decidir como pasaremos o vindeiros anos. [Os estadounidenses] desperdiciamos máis enerxía cá que importamos. Co mesmo nivel de vida, usamos o dobre de enerxía ca outros países coma Alemaña, Xapón ou Suecia. A outra opción, sen dúbida, é seguir a facer o que estamos a facer: poderíamos continuar así uns cantos anos máis”.

O escenario que proxectaba o goberno de Jimmy Carter partía da crise do petróleo e prevía un subministro enerxético autosuficiente dos EUA. Nunha época na que os demais países extractores de petróleo usaban o prezo do hidrocarburo como unha arma económica, Carter non quería depender doutros Estados. Mais o programa tamén tiña en conta o cénit do petróleo: “dentro de 10 anos, non poderemos importar petróleo abondo de ningún país, a ningún prezo aceptábel”, proclamou o presidente.

O panorama que describía Carter hai 47 anos, coincide coas “crises aniñadas” que Antonio Turiel estuda no seu ensaio Sin energía. Para Turiel as nosas sociedades están a sufrir unha serie de crises intimamente vencelladas (as crises do gasóleo, dos materiais, dos alimentos e a espiral da inflación) nacidas todas da crise da enerxía e que se non se solucionan serven para alimentala e facela cada vez máis profunda. O presidente americano explicou no seu discurso: “se non actuamos xa, as nosas fábricas non poderán manter os postos de traballo por culpa da redución do subministro de combustíbeis. [...] Non estaremos preparados para manter o noso sistema de transporte funcionando con automóbiles máis pequenos e eficientes e unha mellor rede de autobuses, trens e transporte público [...] Sentiremos unha presión cada vez maior para saquear o medio ambiente. Teremos que ter un programa cada vez máis intensivo para construír máis plantas nucleares, extraer e queimar máis carbón e perforar máis pozos en alta mar se non comezamos a actuar agora.

“A inflación dispararase, a produción baixará, a xente perderá os seus empregos. Nacerá unha intensa competencia polo petróleo entre as nacións e tamén entre as rexións do noso propio país. [...] Se non actuamos axiña, teremos que afrontar unha crise económica, social e política que ameazará as nosas institucións libres”

O panorama que describía Jimmy Carter no seu discurso á cidadanía de 1977 coincide coas “crises aniñadas” que Antonio Turiel estuda no seu ensaio Sin energía: “se non actuamos axiña, teremos que enfrontar unha crise económica, social e política que ameazará as nosas institucións”.

Deseguido, o presidente expuxo os dez principios que van guiar a súa política enerxética, moitos dos cales anticipan os discursos hoxe asumidos, con medio século de atraso e de xeito puramente formal, pola meirande parte dos gobernos europeos. Carter, por exemplo, defendeu a protección do medio ambiente porque “os nosos problemas enerxéticos teñen a mesma causa que os nosos problemas medioambientais: a dilapidación de recursos”; falou dunha “transición xusta” avant la lettre; de que os prezos da enerxía teñen que reflectir o seu verdadeiro custe de reposición e apostou polas fontes de enerxía renovábeis. Os actuais plans da Unión Europea e das normas do Reino de España arredor da Transición Enerxética semellan copiados do programa Carter. Cal pode ser a eficacia de comezar a usar medidas axeitadas para hai 50 anos, cando a situación de colapso se agravou xa de xeito exponencial? O peor é que as normas e programas hoxe vixentes repiten tamén outros dos propósitos de Carter, moito máis absurdos xa que só tiñan como alicerce a fe no crecemento infinito: “debe continuar un crecemento económico saudábel. Só aforrando enerxía poderemos manter o noso nivel de vida e manter a nosa xente traballando. O noso programa creará centos de miles de novos postos de traballo”.

A lectura do discurso de Carter amosa o atraso co que os gobernantes adoptan as medidas para solucionar os problemas máis graves, pois mentres quen fora presidente de EUA entre 1977 e 1981 quixo aplicar algúns programas axeitados para a época explicando sen medias tintas a gravidade da situación aos seus concidadáns, os actuais gobernantes non son quen de explicar a catástrofe que estamos comenzando a vivir nin de adoptar medidas máis que cosméticas (moitas delas puideron ser útiles en 1977 pero xa hai décadas que deixaron de ser eficaces) para non asumir a responsabilidade das mudanzas que teremos que facer nas nosas sociedades quer por decisións políticas quer por imposición das crises aniñadas e as súas consecuencias.

Coda. O efecto Carter.

Aínda que unha das razóns pola que os políticos actuais non se atreven a nos explicar con sinceridade a situación pode atoparse tamén no caso do presidente Carter. No seu discurso de 1977, amais de tratar como adulta a cidadanía pedíndolle “sacrificios” para os que non reparou en adxectivos negativos, anunciou algo semellante a un control público das empresas enerxéticas: “por vez primeira, supervisaremos a corrección dos datos das compañías de petróleo e gas natural, de xeito que saibamos sempre a súa verdadeira produción, subministros, reservas e ganancias” e defendeu que os cidadáns que quixesen seguir a desbaratar enerxía terían que ser consecuentes: “quen insista en conducir automóbiles grandes e innecesariamente potentes terá que prepararse para pagar máis por ese luxo”.

A sinceridade do presidente non evitou que tres anos despois Carter perdera as eleccións contra Ronald Reagan, un político que nunca tratou como persoas responsábeis aos seus electores e un dos baluartes do espallamento do neoliberalismo máis salvaxe polo mundo. O resto tamén é historia.