Televisión
Voces en perigo de extinción

Acendemos o televisor e tentamos adiviñar que persoas sairán na pantalla, mais nunca tememos descoñecer a lingua coa que se comunicarán. Os actores e actrices de dobraxe galegas son os superviventes dunha profesión que, a xuizo da actriz de dobraxe viguesa Maika Aguado, “segue a parecer, cando menos, peculiar”.

É habitual escoitar unha definición “elitista”, “estraña”, “rara” para definir o traballo da dobraxe, mesmo se estigmatiza como unha profesión “pouco seria”. A dobraxe galega está en crise, a máis profunda que se recorda. Moitos profesionais afirman que ten chegado a un punto de difícil retorno e que está a desaparecer. Porén, esta voz négase a enmudecer e procura cada día unha mellor calidade, tentando situar a dobraxe en Galiza nos primeiros postos do podio español.

Mudar a voz dun actor americano ou darlle vida a un personaxe de animación require dun alto nivel de especialización. Con todo, os profesionais da dobraxe sofren o intrusismo de actores cinematográficos non expertos. O star-talent que pon voz ao personaxe é unha das ameazas ás que se debe enfrontar o colectivo da dobraxe.

Por outra banda, “a permanente inestabilidade laboral” da que fala Maika Aguado non vén soamente motivada pola non-especialización, senón que a crise e a revolución tecnolóxica tamén influíron á hora de falar do desequilibrio que afronta a dobraxe galega que, de galega, pasou a ter pouco. Pero sen dúbida, o maior problema que encara o sector é o da dependencia e abandono institucional.

“Facer cine en galego é necesario”

A dobraxe galega marcou un fito nos 80 co nacemento da TVG, que xurdía para marcar un punto de inflexión na normalización lingüística. Afirmábao entón Chano Piñeiro no certame de Cinegalicia: “Facer cine é posible, facer cine en galego é necesario”. É incuestionable a relevancia da dobraxe como vehículo do proceso de normalización da lingua galega. Así o recollen comunicados de institucións como a Real Academia Galega: “O labor dos equipos de dobraxe galegos é fundamental para a consolidación dun estándar correcto”. Ou o Instituto da Lingua Galega: “No momento actual, sería imprescindible non só manter, senón mesmo reforzar, as actividades da dobraxe, as que consideramos estratéxicas para dotar de visibilidade á nosa lingua nun contexto que vive un acelerado proceso de transformación”.

Con todo, a pesar do apoio recibido por parte dos responsábeis da lingua, a realidade institucional asfixiaba á industria da dobraxe, sobre todo a partir dos 90. A política de “vetos” que iniciou a TVG desembocou en dúas vertentes: os considerados aptos para traballar coa lingua e os que non. A este conxunto de “inaptos” uníronse todos aqueles que recibían traballos de dobraxe ao castelán.

A isto súmase a desconcertante diminución de galegofalantes motivada pola preferencia doutros idiomas como o inglés, predominantes nas gravacións orixinais. En definitiva, e como ratifican as palabras do profesional Luís Iglesia nun Congreso de Tradución para a Dobraxe: “A serie Dallas marcou un fito, porque de pronto apareceron os millonarios falando en galego. Houbo toda unha xeración que medrou cos debuxos do Xabarín, Doutor Slump e Arale, Shin Chan, que entende e fala o galego grazas a aquela programación punteira, pero hoxe camiñamos en sentido contrario”.

Mínimos históricos

“Vivir da farándula sempre resultou complicado, pero máis nos tempos que corren”, asegura Maika Aguado. O colectivo de actores e actrices de dobraxe galegas atópase baixo mínimos históricos. Dos doce estudos que dobraban nos 90, só sobreviven a metade: Iberolusa en Vigo, SdiMedia e Cinemar en Compostela, Penteo en Ferrol e Estudio 21, BaBalúVox e Área 5 na Coruña. Coa crise de 2008 chegaron os recortes ás cadeas de televisión, que pretendían rebaixar os custes á par que o faría a industria publicitaria. Ademais, a folga histórica da dobraxe en Madrid e Barcelona provocou a mobilización de galegos cara estas comunidades, o que supuxo unha profunda descentralización que afectou de cheo ao sector en Galicia, considerado a mellor opción en canto a calidade.

A pesar da crise as voces de dobraxe non temían enmudecer, motivadas por un factor moi alentador: o nacemento da TVG2, que prometía novos contidos que afondasen no espazo cultural. Porén, a segunda canle da galega decidiu decantarse polos contidos en versión orixinal. Así, “o que antes eran novas de grandes producións dobradas por estudios galegos, transformábanse en queixas e manifestacións de incerteza fronte ao futuro da profesión. Así foi como as boas novas se tornaron en decadencia”, lamenta Aguado.

Nesta liña, a TVG2 alertaba doutro dos problemas que ían invadir o terreo da dobraxe galega: os novos gustos das audiencias. Estes, ademais de supor unha necesidade de reinventarse para a industria galega, aclaraba tamén a posición que ocupaban cada vez en maior medida as linguas estranxeiras no día a día dunha sociedade impactada polas novas tecnoloxías. “A evolución tecnolóxica da dobraxe fixo que este labor artístico se encamiñase cara a unha execución máis artificial, onde a tecnoloxía cobrou máis valor que a compoñente artística”. Aínda que a tecnoloxía supuxo tamén unha revolución nos tempos da dobraxe, a sincronía invadiu o terreo da interpretación.

A gran dependencia das institucións foi o factor principal que trouxo á dobraxe até a situación actual. A TVG é o sustentador principal dos estudos que dobran na nosa lingua, polo que a súa redución orzamentaria, como se mencionou, afecta amplamente a esta industria. “Non existe un modelo audiovisual propio no cal se xere riqueza e traballo suficiente para manter a demanda que reclama deseguido”, afirma Maika. Así, moitos profesionais da dobraxe optaron por buscar vías de ingreso alternativas, reducindo o mundo da interpretación a unha profesión “pouco desexada”.

A maior caída produciuse nos peores anos da crise: no ano 2011 o descenso de horas en publicidade caería até dez puntos, a produción de dobraxe reducíase á metade e o investimento da dobraxe en galego pasou de 4,5 millóns de euros no 2008 a 1,8 en 2015.

Ademais de todos obstáculos, os emprendedores enfrontábanse a unha industria case monopolizada por cinco empresas, “as de sempre”, as que se beneficiaban destas adxudicación públicas. O acceso dos principiantes víase restrinxido pola TVG, que se baseaba en que a televisión pública sempre rexeitara a entrada de novos axentes, é dicir, dos que nós coñeceremos como “os marxinados”.

Esta é, sen dúbida, unha situación convulsa e nunca desexada. A dobraxe en galego está a perder a súa forza. Non queda tempo para lamentos. As esperanzas de cambio ampáranse baixo un utópico renacer, o que está directamente ligado a un maior consumo de produtos audiovisuais en lingua galega.