Zapatismo
Rabia contra a agonía da luz

Os que viron a Marcos no 30 aniversario do EZLN, o pasado 1 de xaneiro, apenas puideron escoitar a súa voz. Estaba pensativo, un chisco ausente. Quen fala polo movemento, dende hai anos, é o subcomandante Moisés. Pero nun dos seus últimos textos en Enlace Zapatista, o antigo líder guerrilleiro escribe preguntándose pola natureza da rabia: “En que momento se converte en digna? Cando comeza a distanciarse do rancor e a vinganza? Achégase á xustiza? Como é que se transforma na raíz histórica de pobos enteiros, diferentes en xeografía, lingua, cultura, historia, tempo?”. Nos episodios máis álxidos da insurxencia en Chiapas, Marcos optou por combinar a tese revolucionaria coa vibración da cultura popular, nun xogo moi hábil coas posibilidades da linguaxe, mesmo atrevéndose a parodiar a súa propia figura. Pero tamén exercitou a práctica da interrogación: unha arte que consiste en cultivar a sabedoría da estrañeza.

Estes días sobrevoan a Selva Lacandona, con ritmo de cumbia e ska, as súas preguntas sobre o efecto transformador da rabia. Circulan libres pesar da ofensiva do crime organizado e dos numerosos enfrontamentos entre grupos paramilitares. Na placidez dos nosos bosques, en cambio, non deixamos de escoitar chamamentos a unha política emocional, á exaltación da disparidade, á efervescencia do individuo. Pouco que faga pensar nesa raíz comunitaria da rabia á que se refire, co seu estilo habitual, o antigo líder zapatista. Con excepcións, imponse unha calma demasiado hipersensible. Unha crecente teatralización do afecto case na fronteira do infantilismo, aínda que expresado coas mellores intencións. Escasos golpes na mesa só polo pracer de que voen as cartas polo aire. Pero hai un verso de Dylan Thomas que convén lembrar sempre: “Rabia, rabia, contra a agonía da luz”. Rabia contra os poderes na sombra, rabia contra a escuridade da tiranía. Esa rabia que nos explica o dicionario: “Forza moral que leva a acometer calquera empresa”.

Por aquí preferimos falarlle a un individuo que se mira demasiado ao espello, a un solitario diante da pantalla. Non procuramos tanto a tensión do inesperado, a incontinencia colectiva do posible

Na súa ansia por xogar forte coas palabras, o capitán insurxente Marcos escribiu Muertos incómodos en 2006 con Paco Ignacio Taibo II, unha novela da serie Héctor Belascoarán. Os seareiros do protagonista saben que é un detective sentimental e rabioso, capaz de declararlle o seu amor á Cidade de México dándolle un verniz combativo ao espírito de Sherlock Holmes: “Detrás do obvio sempre se atopa o inesperado”. Unha frase desas como de maio francés que ben merecería un trending topic. Detrás de tanta política obvia como padecemos, hai quen se esforza aínda en localizar a sorpresa transformadora da rabia: estas tres décadas do EZLN, malia as últimas convulsións, serven para explicar a potencia desa impresión comunitaria de desposuimento. Por aquí preferimos falarlle a un individuo que se mira demasiado ao espello, a un solitario diante da pantalla. Non procuramos tanto a tensión do inesperado, a incontinencia colectiva do posible. Pero hai un capitán que fuma en pipa e insiste na montaña: “E se o que nos une, a pesar de todas as diferenzas, é unha mesma rabia?