AGANTRO
O 15M e os feminismos (II): A expansión da loita

Queda un longo camiño por percorrer pero podemos dicir que na actualidade o feminismo que atravesou o 15M goza de certa saúde. Por poñer algún exemplo do que estou a falar, dende o 15M houbo tres convocatorias históricas: o Tren da Liberdade do 1 de Febreiro do 2014, a Marcha Estatal contra as Violencias machistas do 7 de Novembro de 2015 e a Folga Feminista do 8 de Marzo de 2018. Poderíamos tamén incluír aquí a enorme reacción social contra a sentenza da violación grupal de “a manada”, o apoio a Juana Rivas, as campañas #MeToo ou o xuízo á procesión da Cona Insubmisa, que evidencian as múltiples caras das violencias machistas a nivel xudicial, mediática e estrutural.

O Tren da Liberdade foi a mobilización feminista máis numerosa ata o momento (30.000 persoas chegadas en tren a Madrid), co obxectivo de rexeitar o anteproxecto da lei do aborto proposto polo ministro Ruíz Gallardón. Este movemento evidenciou que os dereitos sexuais e reprodutivos das mulleres e, en xeral, calquera avance na consecución de dereitos, están lonxe de ser definitivos e que serán cuestionados e postos en perigo por calquera partido de dereitas ou ante calquera crise. Tamén mostrou que as mobilizacións serviron para frear dito anteproxecto e provocar a dimisión do ministro.

Na Marcha do 7N unhas 200.000 persoas de toda a xeografía española se convocaron nunha xornada que se considerou como histórica. Entre as consignas e o manifesto (lido en todas as linguas oficiais e algunhas non oficiais) falábase de terrorismo, violencias machistas, patriarcais ou feminicidios en plural, enmarcándoos non como un problema persoal nin das mulleres ou restrinxido ao ámbito do privado, do conxugal, senón como algo estrutural, público, evidente e que atravesa todos os ámbitos da vida.

Dende o 15M houbo tres convocatorias históricas: o Tren da Liberdade, a Marcha Estatal contra as Violencias machistas e a Folga Feminista do 8 de Marzo de 2018. 

O 8 de Marzo de 2018 convertémonos de novo en referente mundial ao convocarse unha xornada de folga laboral, estudantil, de coidados e de consumo e unha serie de manifestacións con gran éxito de convocatoria. Entre as consignas apelábase á diversidade de persoas ás que convoca o feminismo e aos distintos eixos de opresión que nos atravesan, ás desigualdades existentes no plano económico e laboral, a minusvaloración dos coidados, a invisibilización das violencias cotiás, á xustiza patriarcal, á escasa presenza nos currículos escolares, á LGTBIfobia, á precariedade das migrantes, das mulleres racializadas, das mulleres rurais…

En resumidas contas, no substrato post-15M podemos identificar o pulo dun feminismo de carácter popular, interseccional, diverso e heteroxéneo, cun suxeito político amplo definido non por características esencialistas ou substancialistas senón pola súa adhesión ao feminismo e á loita contra o patriarcado, que entende que na base da estrutura de dominación están as violencias exercidas de forma sistemática e que propón unha nova centralidade dos coidados non só a nivel discursivo senón a nivel práctico, no facer. Isto non xorde da nada, senón que o feminismo estaba plenamente vixente grazas ás nosas predecesoras, atravesou o 15M e saíu transformado e reforzado.

No feminismo contemporáneo que estou a describir podería dicirse que gañou peso o seu vínculo co feminismo autónomo e o autonomismo, o feminismo radical e os feminismos de esquerdas, polo que perderon relevancia algunhas reivindicacións clásicas do feminismo institucional como os teitos de cristal, as cotas ou o apelar á modificación da lei como única axenda. Os feminismos post-15M son aptos para case todos os públicos, non necesariamente branco, nin cis, nin de clase media, nin de corte académico, nin militante, senón cunha axenda moi ampla que incorporou como propias algunhas das reivindicacións anticoloniais, antirracistas, anticapitalistas, antiespecistas, ecoloxistas, a defensa da diversidade, o movemento LGTB ou o transfeminismo. Os feminismos tamén deixaron atrás ese carácter tan urbanita do 15M e espallouse polo rural, non apela tanto ás institucións, nin ao estado, nin á vella política partidista senón que máis ben busca transformar de xeito radical as prácticas cotiás.

No substrato post-15M podemos identificar o pulo dun feminismo de carácter popular, interseccional, diverso e heteroxéneo

Podería dicirse que esta nova onda non trata de buscar a equiparación aos homes, senón que recupera e trata de revalorizar algúns aspectos dos que a segunda onda do feminismo tivo que desfacerse. Estas transformacións, como era esperable, xeraron e están a xerar numerosos debates non só como unha cuestión xeracional senón entre distintas correntes e perspectivas feministas.

Pero se hai algo que caracteriza ao feminismo contemporáneo é que se articulou de forma horizontal e utilizando as redes sociais por parte de distintas comisións, grupos ad hoc e persoas a título individual, desmarcándose de calquera organización política ou sindical, mantendo a autonomía e a toma de decisións por consenso e rompendo coas pautas habituais neste tipo de mobilizacións. Isto supón fortalezas e debilidades pois, aplicando a clásica análise de Freeman sobre “a tiranía da falta de estruturas”, organizar unha campaña leva enormes traballos e conleva un desgaste importante, para ter que desactivarse posteriormente; nelas non hai unha axenda clara sobre a que debater, nin un organismo claro ao que confrontar, nin unha figura á que interpelar; apenas interfire coas institucións nin coa política clásica que segue existindo, lexislando e distribuíndo recursos; ademais, os debates internos en redes sociais fan moito dano, xeran balbordo, desapego e teñen unha profundidade e un alcance limitado.

En definitiva, tamén podería dicirse que é un feminismo autónomo de base ampla pero cun carácter máis individualista e quizais esvaecido, bastante cómodo ao poder e tamén á mercadotecnia, facilmente apropiable por distintos actores políticos que poden sumarse a algunha das reivindicacións parciais: falar en feminino, pórse unha camiseta e subirse ao carro nalgún evento público. Ata se podería dicir que en determinados círculos o machirulismo se leva en silencio, porque o non ser feminista se converteu en algo intolerable e inconfesable. Tamén se trata dun feminismo de masas, potente, incontrolable, pouco previsible, transversal e radicalmente transformador, que non lle debe pleitesía ás empresas, nin aos partidos, nin ás institucións, e isto convérteo en algo desconcertante para o patriarcado, pouco aprehensible, dificilmente explicable dende paradigmas clásicos.

Se hai algo que caracteriza ao feminismo contemporáneo é que se articulou de forma horizontal, desmarcándose de calquera organización política ou sindical,

Un feminismo que non seguiu necesariamente a liña partidista pero que se incorporou de xeito transversal en moitas capas da poboación grazas ás técnicas municipais, ás gandeiras, ás mestras comprometidas, ás enfermeiras en loita, ás perruqueiras ou ás kellys. Un feminismo do día a día, da microeconomía, do consumo de proximidade, da pota popular e da charla coa veciña. E se hai algo que evidenciou a pandemia da COVID-19 é que estes foron os aspectos verdadeiramente salientables: a ética dos coidados.

Nestes tempos incertos queda por ver se tamén poderemos frear o implacable avance da extrema dereita no noso país, que ten ao feminismo como un dos seus inimigos a combater. Tamén queda por ver como encaixamos as reaccións transexcluíntes e LGTBfóbicas, en moitas ocasións dende cargos de poder nas institucións, e que acenden lume nun “home de palla”.

Con todo, a expansión feminista que vivimos e presenciamos nesta última década, das prazas aos barrios e da rúa ás distintas capas da sociedade, denota a potencia deste movemento amplo, plural e heteroxéneo, e a súa inesgotable capacidade de persistencia, imaxinación e reinvención.

O futuro será feminista ou non será.