AGANTRO
Progreso ou diversidade: desafíos no coidado dos bens comunais

Unha mirada biopolítica sobre o impacto das asimetrías no desenvolvemento de tecnoloxías emerxentes para as diferentes formas de vida no planeta. Os desafíos actuais subliñan a relevancia da construción de marcos de participación e co-deseño dos propios pobos e comunidades.
Agantro_progresoOdiversidade
Foto: Unesco IA Generated CC 4.0.
25 may 2024 18:00

As últimas décadas deixaron evidencias abondo, sobre como o proceso de globalización pon en perigo a supervivencia da diversidade cultural e dos diferentes ecosistemas. Atopámonos, ao longo do planeta, con culturas que se ven enfrontadas ao mesmo dilema: despoxarse do seus modos de vida para non perderen o tren do progreso tecnolóxico, ou esmoreceren en poucas xeracións.

Cómpre, en primeiro lugar que percibamos a relatividade nesa idea de progreso. Claude Lévi-Strauss empregou a metáfora dos trens que se cruzan nunha estación, para describir a relación entre culturas que progresan, nunhas conferencias que lle encargara a UNESCO a mediados do século XX. Para un observador aparente situado na plataforma da estación, hai trens que circulan máis rápido que outros. Para a persoa que viaxa no seu tren, o movemento é aparente. Daquela, veu a sinalar con claridade, non ten sentido pensarmos que haxa culturas superiores a outras, ou que haxa culturas máis evolucionadas que outras. O progreso defínese segundo diferentes parámetros e non nunha única dirección, e só é posible na medida que exista unha diversidade e unha riqueza cultural de partida, que estimule a creatividade e o intercambio entre culturas.

Hai que preservar a necesaria biodiversidade do planeta, a súa riqueza e variedade é o método máis eficiente para a supervivencia

Por iso, o que temos que preservar son estas ou aquelas contribucións ou elementos culturais determinados, sen perder de vista a importancia patrimonial do feito mesmo da diversidade: a diferenza cultural. De igual modo, dende unha óptica global o que hai que preservar é a necesaria biodiversidade do planeta; a súa riqueza e variedade é o método máis eficiente para a supervivencia, e o mellor investimento para mantermos a vida no planeta.

Porén a era da globalización na que transcorren as nosas vidas ten como unha das súas características principais, o predominio hexemónico dunha concepción da economía, orientada á extracción do valor da vida, para a súa maximización da rendibilidade do capital nos mercados financeiros globais.

Nos seus traballos da década dos 70, Michel Foucault comezou a expoñer, un interese renovado por aquelas transformacións nos mecanismos empregados para exercer o poder sobre a vida dos individuos. A biopolítica, termo por el proposto, convertérase nunha tecnoloxía para gobernar que controlaba e regulaba os procesos vitais da poboación tales como: natalidade, enfermidade, sexualidade, reprodución, optimizando as condicións de vida como algo produtivo para o capital.

As externalidades negativas están estreitamente relacionadas coa vida, un exemplo sería a contaminación do aire ou da auga

Se a vida é a base do sistema produtivo, sucede que non se toman en contan os seus límites. Aquelas actividades que producen efectos prexudiciais sobre axentes e ecosistemas diferentes ao causante da actividade, e que non funcionan a través do sistema de prezos, denomínanse en economía externalidades negativas. As externalidades negativas están estreitamente relacionadas coa vida, un exemplo sería a contaminación do aire ou da auga, por parte da industria ou da actividade humana, e apóianse a miúdo en casos nos cales os dereitos de propiedade non están ben definidos, polo que afectan directamente a aquilo que denominamos como bens comunais. Seguimos actuando como se non fóra necesario pagar un prezo polo que é de todos, en aras do progreso dalgunha minoría.

Ao falarmos de bens comunais (ou procomún), como ten sinalado Antonio Lafuente, referímonos a todos aqueles bens que son de todos e non son de ninguén ao mesmo tempo, e que precisamente se fan máis visibles cando están ameazados. Podemos encontrar moitos exemplos ao respecto: o xenoma humano, os bosques, o coñecemento, o aire, a auga, a diversidade cultural, a enerxía, etc.

Garrett Hardin, un ecoloxista norteamericano preocupado por problemas demográficos, publicou na revista Science, no ano 1968, un influente artigo titulado A traxedia dos bens comunais, onde formulaba un dilema clásico ao que nos enfrontamos ao falarmos da xestión dos recursos naturais e, en xeral, dos bens comunais. Ante a necesidade de xestionar un recurso común necesario para a supervivencia dunha comunidade, no seu exemplo os pastos comunais da campiña inglesa, a competencia e a desconfianza entre os usuarios dos pastos provocarían unha explotación individualista dos recursos, que remataría por esgotar a fonte de riqueza comunal co cesamento do beneficio común. A conclusión final á que semella chegar Hardin é que a única alternativa viable de xestión, se non queremos estragar os recursos, é a privatización dos bens comunais.

En 1992 a economista Elinor Ostrom achegou novos argumentos para fundamentar unha perspectiva diferente sobre este problema nun libro que recollía boa parte do traballo da súa vida: O goberno dos bens comúns (Cambridge University Press, 1990). A evolución das institucións de acción colectiva. Ostrom trasladaba o problema da acción depredadora e da sobreexplotación a outros eidos como a pesca ou a xestión da auga. Para ela tamén é evidente que, por exemplo, se varios grupos de pescadores pretenden, asemade, explotar o mesmo caladoiro sen poñer atención aos ciclos naturais de rexeneración, a confluencia dos intereses particulares dos que pretenden obter un sustento con ese recurso, rematarán por esgotar a fonte que lles proporciona un medio de vida. É dicir, cando a explotación do recurso vai alén do límite de resiliencia do ecosistema, o seu esgotamento é paulatino e irreversible.

A construción da confianza participativa

A mesma situación se produce cos cultivos, a masa forestal, a auga ou as fontes de enerxía. Non obstante para Ostrom o escenario non ten por que ser necesariamente tráxico. Por un lado, para poder cooperar na procura dun beneficio compartido, precisamos manter a confianza recíproca no respecto que imos ter polos límites, alén do noso interese egoísta particular; pero ademais, é esencial que existan normas elaboradas mediante a participación común, principios claros de control e de atribución da repartición, para que todos e cada un de nós poidamos sustentar razoablemente as nosas vidas dentro dos límites que os recursos establezan.

A confianza é o marco no que se sustenta a colaboración da intelixencia colectiva. A creación de regulamentos ten que permitir unha axeitada participación na utilización do ben común, e a mellor garantía é a propia construción participada das normas.

As comunidades locais poden buscar un modelo organizativo enfocado ó empoderamento das persoas a través da participación social, ó fomento da autonomía, da responsabilidade e da capacidade de decisión

Nestes desafíos globais, as comunidades locais, poden xerar as súas propias redes de cooperación parar recuperar o protagonismo que lles cómpre para seren actores das súas propias vidas e xerar esa confianza. A pesar de que nalgúns aspectos as tecnoloxías da información e a comunicación escapan a un control democrático, tamén foi posible grazas a elas atopar novos modos de cooperación internacional. O carácter aberto e descentralizado da Internet, como rede de redes, permitiu certa marxe de manobra aos cidadáns para dispoñer de información valiosa e intercambiaren coñecementos e boas prácticas, mesmo producir a súa propia comprensión do mundo grazas a técnicas de aprendizaxe de datos.

No ámbito próximo, as comunidades locais poden buscar un modelo organizativo enfocado ó empoderamento das persoas a través da participación social, ó fomento da autonomía, da responsabilidade e da capacidade de decisión. As persoas con maior capacidade poden asumir como unha tarefa esencial, a xeración de confianza nas propias capacidades da comunidade. A complexidade do mundo no que vivimos fai imprescindible formular os procesos de traballo e de toma de decisións, como desenvolvementos dunha intelixencia colectiva que non estea baseada en xerarquías excluíntes, nin en algoritmos automáticos.

Nese sentido é importante considerar o impacto das asimetrías, que están presentes no desenvolvemento de tecnoloxías emerxentes, coma a IA, no tocante a varios aspectos salientables: aspectos coma a fenda dixital, a participación, os sesgos sociais e metodolóxicos, e tamén os datos importados cos seus sistemas de valores implícitos. O documento da UNESCO: Intelixencia Artificial centrada nos pobos indíxenas (2023), recolleu algunhas recomendacións e iniciativas interesantes no uso de sistemas de IA desde a perspectiva dos pobos indíxenas.

Sabedoría artificial e soberanía epistémica

En termos xerais, falariamos dunha Soberanía dos datos indíxenas que tome en conta as diferentes cosmovisións e epistemoloxías na construción dunha “Sabedoría Artificial”. En lugar de comprendermos a intelixencia como a representación ideal das necesidades tecnolóxicas dunha sociedade cambiante; a sabedoría, en cambio, explicaría mellor ditas necesidades, debido a que se asocia ao benestar, a felicidade e a saúde.

Nalgunha das propostas alí recollidas proponse a creación de sistemas de Sabedoría Artificial que ao aprenderen de experiencias previas, tamén amosen condutas éticas, compasivas e non-nesgadas, que poidan percibir as emocións humanas para axudar ás persoas usuarias na regulación das mesmas e a toma de decisións sabias. Trátase de mudar a perspectiva desde a ameaza que pode supor, por exemplo, a IA xenerativa para a conservación das linguas e das tradicións culturais orais, cara a elementos de consentimento, de participación e de co-deseño dos pobos e comunidades protagonistas. En definitiva, da construción dunha vida en común.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Bienes comunes
COMUNES URBANOS Katakrak y Koop57 abrirán un nuevo local en Iruñea para impulsar los comunes urbanos
La adquisición busca liberar y sustraer suelo urbano de la especulación inmobiliaria y la presión turística desestacionalizada que afecta a la ciudad.
Bienes comunes
En defensa del común ¡El río es mío! (y tuyo)
Reflexión del escritor jarandillano sobre la gestión del agua de los ríos en España a lo largo de la historia.
Uruguay
Uruguay Debates en diagonal: foro barrial y festival de bienes comunes
“En esta Diagonal Fabini no nos cansamos de repetir: lo público sobre lo privado y lo colectivo sobre lo individual”. Con esta frase de la alcaldesa del Municipio B de Montevideo comenzó el pasado sábado el festival de bienes comunes.
Cuidados
Permisos para cuidar Familias monomarentales esperan que el Constitucional corrija el palo del Supremo a sus permisos para cuidar
Familias de un solo progenitor luchan en los juzgados por la suma de permisos para equiparar a sus hijos e hijas en tiempo de cuidados con los de las familias biparentales. El Supremo frenó su estrategia, pero hay una vía en el Constitucional.
Libertad de información
Derechos y libertades Julian Assange sale de la cárcel tras declararse culpable de espionaje en un pacto con Estados Unidos
El fundador de Wikileaks vuela rumbo a Australia después de abandonar la prisión británica de Belmarsh. Assange se declara culpable de violar la Ley de Espionaje en el acuerdo que ha firmado con el Departamento de Justicia de Estados Unidos.
Tribuna
TRIBUNA Luis (Alvise) Pérez: un revival Magufo de Ruiz Mateos
Para muchas personas, el lunes después de las elecciones del 9 de junio fue la primera vez que oyeron hablar de Alvise. Se Acabó la Fiesta ha conseguido nada más y nada menos que 800.763 votos y 3 asientos en el parlamento europeo.
Genocidio
Genocidio Las tácticas inhumanas del ejército israelí se multiplican en Gaza, Cisjordania y Líbano
A pesar de la condena internacional, las prácticas de extrema crueldad y los ataques contra civiles perpretados por las fuerzas israelíes se han multiplicado desde el inicio de la invasión de Gaza.
Opinión
Opinión Matar de hambre está de moda
Una vez se asume, retener alimentos mientras rugen de desesperación los estómagos de la infancia no es para tanto. Ya lo aprendió Javi de su amigo Bibi, el bulldog sionista.
Feminismos
María del Mar Ramón “A la gente no le importa la salud, le importa la delgadez”
En 'Follar y comer sin culpa' María del Mar Ramón escribe en primera persona sobre su relación con la comida, trastocada por la fiscalización de la sociedad sobre su cuerpo, y sobre su sexualidad, que también se ha construido entre cuestionamientos.
Catalunya
Investidura en Catalunya Correlación de debilidades y nudos en la investidura
La investidura en Catalunya se encuentra ante una encrucijada de dos opciones: o una presidencia del PSC de Salvador Illa con los votos de Comuns y ERC, o una repetición electoral en octubre.

Últimas

Comunidad El Salto
Comunidad El Salto Las cuentas de El Salto 2023-2024: cada vez más, un gran medio financiado por la gente
El Salto supera el millón de euros anuales de ingresos y aumenta su plantilla hasta llegar a las 28 personas empleadas. Todo eso con criterios éticos de financiación, funcionamiento horizontal y una cooperativa de propiedad colectiva.
Violencia machista
Violencia sexual El Supremo confirma la condena a un policía que agredió a una mujer: forzar el contacto no es besar
El Tribunal Supremo afirma que no cabe un contacto corporal inconsentido bajo ningún pretexto si no hay consentimiento. El agente ha sido condenado a las penas de un año y nueve meses de prisión.
África
Descolonización del conocimiento La necesidad de descolonizar la academia andaluza
De los 1273 convenios internacionales que tiene la Universidad de Sevilla, tan solo 22 se refieren a países del África Subsahariana. Es necesario revisar la forma de legitimar el conocimiento en la Academia andaluza.
Sidecar
Sidecar El colapso del sionismo
Estamos asistiendo a un proceso histórico o, para ser más exactos, al comienzo de un proceso histórico, que probablemente culminará con la caída del sionismo.
Crisis climática
Crisis climática Las victorias judiciales en Europa promueven la llegada al Constitucional del Juicio por el Clima
Las cinco organizaciones sociales que demandaron a España por inacción climática llevan al Alto tribunal el primer litigio climático de la historia del Estado.
Ni hablar
Ni hablar Los anuncios
Sabemos quiénes somos sociológica y antropológicamente, en inevitable fusión de lo íntimo con lo político, cuando atendemos a los anuncios.
Argentina
América Latina Argentina: una política exterior alineada con Israel y Estados Unidos
Su proyecto ideológico “liberal” tiene como principales focos de admiración a dos países cuyo potencial económico se asienta en su poder militar, impuesto a sangre y fuego sobre los territorios colonizados o recolonizados.
Educación pública
Madrid Menos lectivas y sindicatos de la Mesa Sectorial, dispuestas a colaborar ante la Consejería de Educación
Celebran que las organizaciones sindicales se han mostrado dispuestas a colaborar en conjunto ante la Consejería para conseguir sus demandas pero piden transparencia y participación de los docentes.

Recomendadas

Memoria histórica
Memoria histórica El camino que siguen las leyes que quieren borrar la memoria
Mientras Vox rompe fotos de víctimas del franquismo, el Gobierno reacciona con un recurso ante el Constitucional que tendrá que dirimir si la derogación de la ley de memoria en Aragón, la primera en aprobarse, es contraria a derecho.
Industria automovilística
Transición ecosocial Cómo puede decrecer el sector de la automoción: “El conflicto es inevitable, hay que lanzarse”
El investigador ecosocial Martín Lallana ha plasmado un posible plan de acción para reconvertir el sector de la automoción en Euskal Herria, que representa entre el 25% y el 30% del PIB, sin perder puestos de trabajo.
Industria farmacéutica
Farmacéuticas Las farmas inyectan más de 103 millones de euros al año entre los profesionales sanitarios
Un estudio demuestra la “red de intereses” que tejen las multinacionales farmacéuticas a través de los pagos que realizan a los profesionales sanitarios.
Literatura
Pedro Feijoo “A crispación é a emoción na que máis se inviste. Aos medios interésalles que teñamos un inimigo”
O escritor gañou hai uns meses o Premio Xerais con 'Ninguén contará a verdade', unha ficción ancorada na historia recente do poder político e a corrupción na que calquera pode atopar referentes reais: de Feijóo a Rueda pasando polos seus fontaneiros.