AGANTRO
Progreso ou diversidade: desafíos no coidado dos bens comunais

Unha mirada biopolítica sobre o impacto das asimetrías no desenvolvemento de tecnoloxías emerxentes para as diferentes formas de vida no planeta. Os desafíos actuais subliñan a relevancia da construción de marcos de participación e co-deseño dos propios pobos e comunidades.
Agantro_progresoOdiversidade
Foto: Unesco IA Generated CC 4.0.
25 may 2024 18:00

As últimas décadas deixaron evidencias abondo, sobre como o proceso de globalización pon en perigo a supervivencia da diversidade cultural e dos diferentes ecosistemas. Atopámonos, ao longo do planeta, con culturas que se ven enfrontadas ao mesmo dilema: despoxarse do seus modos de vida para non perderen o tren do progreso tecnolóxico, ou esmoreceren en poucas xeracións.

Cómpre, en primeiro lugar que percibamos a relatividade nesa idea de progreso. Claude Lévi-Strauss empregou a metáfora dos trens que se cruzan nunha estación, para describir a relación entre culturas que progresan, nunhas conferencias que lle encargara a UNESCO a mediados do século XX. Para un observador aparente situado na plataforma da estación, hai trens que circulan máis rápido que outros. Para a persoa que viaxa no seu tren, o movemento é aparente. Daquela, veu a sinalar con claridade, non ten sentido pensarmos que haxa culturas superiores a outras, ou que haxa culturas máis evolucionadas que outras. O progreso defínese segundo diferentes parámetros e non nunha única dirección, e só é posible na medida que exista unha diversidade e unha riqueza cultural de partida, que estimule a creatividade e o intercambio entre culturas.

Hai que preservar a necesaria biodiversidade do planeta, a súa riqueza e variedade é o método máis eficiente para a supervivencia

Por iso, o que temos que preservar son estas ou aquelas contribucións ou elementos culturais determinados, sen perder de vista a importancia patrimonial do feito mesmo da diversidade: a diferenza cultural. De igual modo, dende unha óptica global o que hai que preservar é a necesaria biodiversidade do planeta; a súa riqueza e variedade é o método máis eficiente para a supervivencia, e o mellor investimento para mantermos a vida no planeta.

Porén a era da globalización na que transcorren as nosas vidas ten como unha das súas características principais, o predominio hexemónico dunha concepción da economía, orientada á extracción do valor da vida, para a súa maximización da rendibilidade do capital nos mercados financeiros globais.

Nos seus traballos da década dos 70, Michel Foucault comezou a expoñer, un interese renovado por aquelas transformacións nos mecanismos empregados para exercer o poder sobre a vida dos individuos. A biopolítica, termo por el proposto, convertérase nunha tecnoloxía para gobernar que controlaba e regulaba os procesos vitais da poboación tales como: natalidade, enfermidade, sexualidade, reprodución, optimizando as condicións de vida como algo produtivo para o capital.

As externalidades negativas están estreitamente relacionadas coa vida, un exemplo sería a contaminación do aire ou da auga

Se a vida é a base do sistema produtivo, sucede que non se toman en contan os seus límites. Aquelas actividades que producen efectos prexudiciais sobre axentes e ecosistemas diferentes ao causante da actividade, e que non funcionan a través do sistema de prezos, denomínanse en economía externalidades negativas. As externalidades negativas están estreitamente relacionadas coa vida, un exemplo sería a contaminación do aire ou da auga, por parte da industria ou da actividade humana, e apóianse a miúdo en casos nos cales os dereitos de propiedade non están ben definidos, polo que afectan directamente a aquilo que denominamos como bens comunais. Seguimos actuando como se non fóra necesario pagar un prezo polo que é de todos, en aras do progreso dalgunha minoría.

Ao falarmos de bens comunais (ou procomún), como ten sinalado Antonio Lafuente, referímonos a todos aqueles bens que son de todos e non son de ninguén ao mesmo tempo, e que precisamente se fan máis visibles cando están ameazados. Podemos encontrar moitos exemplos ao respecto: o xenoma humano, os bosques, o coñecemento, o aire, a auga, a diversidade cultural, a enerxía, etc.

Garrett Hardin, un ecoloxista norteamericano preocupado por problemas demográficos, publicou na revista Science, no ano 1968, un influente artigo titulado A traxedia dos bens comunais, onde formulaba un dilema clásico ao que nos enfrontamos ao falarmos da xestión dos recursos naturais e, en xeral, dos bens comunais. Ante a necesidade de xestionar un recurso común necesario para a supervivencia dunha comunidade, no seu exemplo os pastos comunais da campiña inglesa, a competencia e a desconfianza entre os usuarios dos pastos provocarían unha explotación individualista dos recursos, que remataría por esgotar a fonte de riqueza comunal co cesamento do beneficio común. A conclusión final á que semella chegar Hardin é que a única alternativa viable de xestión, se non queremos estragar os recursos, é a privatización dos bens comunais.

En 1992 a economista Elinor Ostrom achegou novos argumentos para fundamentar unha perspectiva diferente sobre este problema nun libro que recollía boa parte do traballo da súa vida: O goberno dos bens comúns (Cambridge University Press, 1990). A evolución das institucións de acción colectiva. Ostrom trasladaba o problema da acción depredadora e da sobreexplotación a outros eidos como a pesca ou a xestión da auga. Para ela tamén é evidente que, por exemplo, se varios grupos de pescadores pretenden, asemade, explotar o mesmo caladoiro sen poñer atención aos ciclos naturais de rexeneración, a confluencia dos intereses particulares dos que pretenden obter un sustento con ese recurso, rematarán por esgotar a fonte que lles proporciona un medio de vida. É dicir, cando a explotación do recurso vai alén do límite de resiliencia do ecosistema, o seu esgotamento é paulatino e irreversible.

A construción da confianza participativa

A mesma situación se produce cos cultivos, a masa forestal, a auga ou as fontes de enerxía. Non obstante para Ostrom o escenario non ten por que ser necesariamente tráxico. Por un lado, para poder cooperar na procura dun beneficio compartido, precisamos manter a confianza recíproca no respecto que imos ter polos límites, alén do noso interese egoísta particular; pero ademais, é esencial que existan normas elaboradas mediante a participación común, principios claros de control e de atribución da repartición, para que todos e cada un de nós poidamos sustentar razoablemente as nosas vidas dentro dos límites que os recursos establezan.

A confianza é o marco no que se sustenta a colaboración da intelixencia colectiva. A creación de regulamentos ten que permitir unha axeitada participación na utilización do ben común, e a mellor garantía é a propia construción participada das normas.

As comunidades locais poden buscar un modelo organizativo enfocado ó empoderamento das persoas a través da participación social, ó fomento da autonomía, da responsabilidade e da capacidade de decisión

Nestes desafíos globais, as comunidades locais, poden xerar as súas propias redes de cooperación parar recuperar o protagonismo que lles cómpre para seren actores das súas propias vidas e xerar esa confianza. A pesar de que nalgúns aspectos as tecnoloxías da información e a comunicación escapan a un control democrático, tamén foi posible grazas a elas atopar novos modos de cooperación internacional. O carácter aberto e descentralizado da Internet, como rede de redes, permitiu certa marxe de manobra aos cidadáns para dispoñer de información valiosa e intercambiaren coñecementos e boas prácticas, mesmo producir a súa propia comprensión do mundo grazas a técnicas de aprendizaxe de datos.

No ámbito próximo, as comunidades locais poden buscar un modelo organizativo enfocado ó empoderamento das persoas a través da participación social, ó fomento da autonomía, da responsabilidade e da capacidade de decisión. As persoas con maior capacidade poden asumir como unha tarefa esencial, a xeración de confianza nas propias capacidades da comunidade. A complexidade do mundo no que vivimos fai imprescindible formular os procesos de traballo e de toma de decisións, como desenvolvementos dunha intelixencia colectiva que non estea baseada en xerarquías excluíntes, nin en algoritmos automáticos.

Nese sentido é importante considerar o impacto das asimetrías, que están presentes no desenvolvemento de tecnoloxías emerxentes, coma a IA, no tocante a varios aspectos salientables: aspectos coma a fenda dixital, a participación, os sesgos sociais e metodolóxicos, e tamén os datos importados cos seus sistemas de valores implícitos. O documento da UNESCO: Intelixencia Artificial centrada nos pobos indíxenas (2023), recolleu algunhas recomendacións e iniciativas interesantes no uso de sistemas de IA desde a perspectiva dos pobos indíxenas.

Sabedoría artificial e soberanía epistémica

En termos xerais, falariamos dunha Soberanía dos datos indíxenas que tome en conta as diferentes cosmovisións e epistemoloxías na construción dunha “Sabedoría Artificial”. En lugar de comprendermos a intelixencia como a representación ideal das necesidades tecnolóxicas dunha sociedade cambiante; a sabedoría, en cambio, explicaría mellor ditas necesidades, debido a que se asocia ao benestar, a felicidade e a saúde.

Nalgunha das propostas alí recollidas proponse a creación de sistemas de Sabedoría Artificial que ao aprenderen de experiencias previas, tamén amosen condutas éticas, compasivas e non-nesgadas, que poidan percibir as emocións humanas para axudar ás persoas usuarias na regulación das mesmas e a toma de decisións sabias. Trátase de mudar a perspectiva desde a ameaza que pode supor, por exemplo, a IA xenerativa para a conservación das linguas e das tradicións culturais orais, cara a elementos de consentimento, de participación e de co-deseño dos pobos e comunidades protagonistas. En definitiva, da construción dunha vida en común.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Pensamiento
Michael Hardt “La respuesta a Trump no debe ser volver a la normalidad”
Pensador estadounidense y colaborador de Antonio Negri en algunas de sus mejores páginas, el filósofo Michael Hardt ha seguido dedicando su trabajo a la idea y a las prácticas del común.
Historia
Historia Miguel Martínez: “En Villalar, la izquierda arrancó los comuneros al franquismo”
Miguel Martínez, profesor de historia y literatura españolas en la Universidad de Chicago, analiza desde una óptica progresista la Edad Moderna, el momento histórico fetiche de las derechas españolistas.
Economía
Capitalismo Reinterpretando a Adam Smith: propiedad, economía, libertad y bien común
Reinterpretación su pensamiento, analizando cómo su visión de la propiedad y la economía, centrada en la seguridad y el bienestar individual, podría adaptarse a las necesidades actuales desde enfoque ético y colectivo.
Materias primas
Consumo España entra en déficit ecológico este 23 de mayo
El país ya ha consumido, a fecha de este viernes, todos los recursos naturales por año que le corresponderían en un reparto justo que permitiera al planeta regenerarse.
Culturas
Bob Pop “Mis poemas son unas croquetas sabrosas y no congeladas”
Escritor y vedete intelectual, acaba de publicar ‘De cuerpo presente’, un poemario donde responde 27 años y un diagnóstico de esclerosis múltiple después a sus miedos ante la enfermedad en la juventud.
Albania
Albania Albania: más de 30 años de democracia corrompida
El Partido Socialista de Edi Rama se mantiene en el poder gracias a un sistema de redes clientelistas y una desilusión que ha hecho que más de la mitad de la población se haya resignado.
Opinión
Opinión La hidra de la lucha por la vivienda
Un sector del movimiento de vivienda pone el foco en los grandes propietarios y los fondos de inversión para entender la actual crisis de vivienda. Otro, a la clase media propietaria. Cada enfoque lleva a estrategias distintas.

Últimas

Comunidad de Madrid
Pseudomedios Ayuso y Almeida han inyectado más de 400.000 euros a ‘Periodista Digital’ en cuatro años
El medio de Alfonso Rojo que emplea al agitador Bertrand Ndongo ha recibido más dinero que medios con mucho más alcance como ElDiario.es mientras El Salto sigue siendo totalmente discriminado por el Partido Popular.
LGTBIAQ+
Sentencia El TSXG reconoce que el asesinato de Samuel Luiz fue un crimen de odio
El tribunal ha ratificado las penas de entre 20 y 24 años para los tres acusados y ha absuelto al joven condenado a diez años de cárcel como cómplice del asesinato.
Navarra
Opinión Diez años de corralito progre en Navarra
VV.AA.
En las elecciones municipales y forales del 24 de mayo de 2015 se propagó la confianza en un futuro en el que la hegemonía conservadora del corralito foral diera paso a algo muy diferente y mejor.
Educación
Educación Ayuso elimina feminismo de selectividad: por una educación que fomente la igualdad
Alumnado y Dirección del posgrado de Género, Masculinidades y Acción Social de la UPV-EHU/UCM denunciamos la decisión de eliminar los temas de feminismo y de Objetivos de Desarrollo Sostenible de la ONU.
València
València Víctimas de la dana comparecerán en la investigación del Congreso, pero no en la de Les Corts
Las asociaciones pactaron también en su reunión con Pedro Sánchez un funeral de estado laico y una reunión el próximo jueves con la vicepresidenta y ministra de Transición Ecológica, Sara Aagesen.
Más noticias
Comunidad de Madrid
Sanidad pública Una cita médica para dentro de 20 días: la ciudadanía vuelve a la calle contra las políticas de Ayuso
En la Comunidad de Madrid hay más de un millón de personas en las listas de espera hospitalarias y más de 700.000 sin médico de familia asignado. Este domingo 25 de mayo la ciudadanía vuelve a salir a la calle contra la política sanitaria de Ayuso en una gran manifestación compuesta de cuatro columnas que confluirán en Cibeles a las 13:00 horas.
El Salto Radio
EL SALTO RADIO Natalia García Freire: escritora de una generación volcánica
Sexto capítulo de la serie Aleteo sonoro, en el que volamos a los Andes ecuatorianos para conocer la infancia y las motivaciones literarias de la autora.
València
València El País Valencià se prepara para la huelga general del 29 de mayo contra la gestión de Mazón
Siete meses después de la dana, mientras la justicia apunta al Consell, los sindicatos combativos preparan la huelga general con el respaldo de amplios sectores sociales.
Poesía
Poesía Por qué vive Roque Dalton: 50 años del asesinato del poeta de El Salvador
El poeta Roque Dalton sigue desaparecido desde que aquel día murió “muchacho” con 40 años de edad. Que Roque Dalton murió muchacho lo escribió su amigo Mario Benedetti, también poeta.

Recomendadas

México
México Desenterrar el dolor: los desaparecidos de Jalisco
El colectivo Guerreros Buscadores de Jalisco, el mismo que descubrió el campo de exterminio de Teuchitlán, halla un punto de venta de droga activo del Cártel Jalisco Nueva Generación con varios cuerpos enterrados.
Gordofobia
Lara Gil “Es más peligroso para la salud una cirugía de reducción de estómago que ser una persona gorda”
Lara Gil (Madrid, 1988) es antropóloga y activista antigordofobia. Ha escrito un libro, 'Manual para romper un cuerpo', en el que cuenta como una cirugía bariátrica ha destrozado su cuerpo. Denuncia que nadie habla sobre las consecuencias de mutilar el estómago cuando está sano.
Medio ambiente
Medio ambiente A loita polo monte galego: lumes, eucalipto e ameazas á propiedade común
Galiza concentra un terzo dos incendios forestais rexistrados no Estado. Mentres a Xunta apunta aos montes veciñais, comuneiros e ecoloxistas denuncian unha estratexia política para favorecer a privatización e a expansión da industria madereira.