Balea Cultural
‘Saga’, cando a verdadeira guerra é formar unha familia

Comparouse con Star Wars, con Xogo de Tronos, mais á hora da verdade nin a ciencia ficción de aventuras nin a alta fantasía poden enmarcar unha historia que é en realidade moito máis humilde e pequena: sacar unha familia adiante. Dos pinceis de Fiona Staples e da cabeza de Brian K. Vaughan sae un universo alternativo ao noso realmente vivo e natural, afastado de convencións típicas das aventuras espaciais, pero cos seus elementos de toda a vida: viaxes galácticos, aliens, androides, razas humanoides, animais con conciencia.... todos están aí, pero as súas interrelacións son presentadas de maneiras moi curiosas e pouco habituais, que flúen realmente ben a través da historia do cómic.

Cal é esta historia? A grandes rasgos, todo o universo conflúe na guerra entre o planeta Terrada e a súa lúa, Guirnalda. Dentro deste contexto, a narrativa céntranos na historia dunha parella: Marko e Alana, na que cada un é dun destes lugares, é dicir, que dentro do odio absoluto, nace esta familia mestiza, cuxa formación e evolución se expón ao lector. Cada un dunha raza tamén distinta, aínda que humanoides. En Terrada a xente é semellante a unha bolboreta, en sociedades tecnoloxicamente avanzadas, mentres que en Guinalda, as persoas teñen cornos e fan maxia.

Unha das teses que manexa esta banda deseñada é que o antónimo da guerra é o sexo

Mais é que isto só é unha parte mínima dun universo incriblemente rico, onde todo alude a este guerra, nos bandos, nos odios, nos refuxiados. Adóitanse primeiro meter os personaxes na trama por impacto para despois, a raíz deles, coñecer mundos, razas e culturas que compoñen o ambiente do cómic. Coñecemos desde compañías de teatro ilegais a rebeldes que queren acabar coa guerra a través da violencia, pasando por unha especie de mapaches fundamentalistas e outros estraños seres onde destaca o Reino Robot, onda hai unha especie de androides con sentimentos que respostan a unha tradición e xerarquía semellante á dunha Europa decimonónica.

Destaca a velocidade de presentación de todo isto, continua e entretida, acadando un montón de información clara en moi pouquiñas viñetas, e sempre con detalliños que aluden á integración deste univeso dentro do imaxinario popular de forma sinxela. Por exemplo, a raza de Guirnalda fala esperanto (que non se traduce directamente no cómic, mais cuxo orixe, tan mestizo coma a familia protagonista, fai que se poidan entender certas frases sexa de onde sexa o leitor) e practica unha maxia cunhas regras bastante claras, a través da canalización de sentimentos ou da revelación de contido abstracto, coma soños ou segredos.

A narrativa recae nunha especie de analepse continua, onde a filla da familia nos explica en retrospectiva, as aventuras dos seus pais, dela mesma, e duns cantos personaxes secundarios, que se senten moi protagonistas. As súas partes, en forma de voz en off, representadas pola caligrafía real da ilustradora Fiona Staples, vannos deixando píldoras de información, que adoitan dar contexto, aprofundar en sentimentos ou directamente facernos unha especie de spoilers impactantes que funcionan como cebo tipo “... e así o meu pai foi na miña busca, sen saber que tardariamos anos en volver a estar xuntos”, que non fan máis que obrigar a deixarte levar e seguir lendo.

Coñecemos desde compañías de teatro ilegais a rebeldes que queren acabar coa guerra a través da violencia, pasando por unha especie de mapaches fundamentalistas

Este tipo de narrativa dirixida ao impacto está moi subliñada tamén a través do debuxo, onde destacan o modelado e a expresidade concreta de todas as razas, así como as fantásticas splash pages (debuxos que cobren todo o espazo da páxina, ás veces ata dúas) claves que funcionan como puntos de inflexión na historia, ou como final de cada capítulo (a entender, de cada grapa). Estes finais de capítulo son, irremediablemente, cliffhanger tras cliffhanger, nun estilo de contar historias ao que Brian K. Vaughan xa nos tiña acostumados con Y, O último home. Onde alí, o debuxo era máis útil que expresivo, as cores e trazos de Fiona Staples son marabillosos, coloristas a rabiar, facendo que todo sexa fermoso, aínda dentro do escabroso e das penurias que poida haber na trama.

Hai, de forma xeral varias historias paralelas, que envolven a seres do máis heteroxéneo: a familia protagonista, varios asasinos a soldo, a ex do pai, unha esclava sexual liberada, un par de paparazzis ou un nobre da raza Robot.

As súas tramas entrelázanse a miúdo, e, aínda que o protagonismo xeral está na familia, todos se senten dalgun xeito moi protagonistas, é complexo sinalar heroes ou malvados, senón que todo se move nun gris coherente e permanente para cada un, co que é difícil non simpatizar ou non odiar un chisco a todos eles nalgún momento.

É curioso coma un cómic cun tema tan absolutamente adulto tamén sirve coma reflexo e entremento na xuventude

A narrativa ten unha temporalidade moi curiosa, sobre todo se o cómic é lido nos tomos recopilatorios, que adoitan completar arcos enteiros. Ás veces un personaxe queda inutilizado por capítulos enteiros, ou discorren anos enteiros sen información, ou parámonos con varios capítulos nun só día. O ritmo interno da historia é moi variable, tomándose Vaughan o seu tempo (ou non) para contar o que lle peta e da forma que el quere en cada momento. Estas mudanzas (drásticas a maioria delas) entre arcos reflíctense, de novo, de xeito importante na ilustración, sobre todo na mudanza física da parella protagonista e da súa filla.

Xa que ao final, Saga fala moito do paso do tempo. De como mudan as persoas, as interrelacións entre as mesmas, ou os xeitos de facer as cousas. Falan do proceso da maduración, e dun xeito moi persoal, pero universal ao fin e ao cabo, do que significa ser nai ou pai. É curioso coma un cómic cun tema tan absolutamente adulto tamén sirve coma reflexo e entremento na xuventude. Saga non fica, ademais, no concepto tradicional de familia, fala do amor coma lubricante para mover os personaxes e a historia adiante, amor entre familiares, por riba dos conflitos, amor heterosexual, homosexual, entre iguais, entre razas diferentes, en tempos de guerra, en tempos de loito, entre amigos.

Amor cun alto compoñente sexual, sitúandonos nun Universo que semella aceptar calquera tipo de amor, excepto o dos nosos protagonistas, excepto entre países en guerra, pero que non se queda aí, presentándonos a unha parella homosexual reprimida, a outra que lle vai mellor, a unha muller transexual, personaxes andróxinos, bisexuais, asexuados, ata hai un mundo aberto a toda perversión onde sae o tema da pederastia onde se establece unha das relacións máis curiosas do cómic. Precisamente unha das teses que manexa o cómic é que precisamente o antónimo da guerra é o sexo, e nesa dicotomía móvese habitualmente, máis aló das aventuras tanto espaciais como cotiás, que o fan avanzar todo. Excepto, precisamente iso, a guerra.

Aínda que como pano de fondo, a guerra sempre está aí, nun estadío semellante, coma contexto da relación protagonista, coma condicionador da maioría de accións que fan os personaxes principais, mais é curioso, coma o mensaxe parece oculto detras doutras aventuras, pero sempre acaba saíndo, facéndose especialmente sangrante nun tomo sete que é dos máis lúgubres e tristes da historia até o momento presente. O relato de Saga é radicalmente pacifista, pero non inxenuo, articulando a historia arredor dela, pero non de forma directa, senón coma un condicionante máis da narrativa principal, xa que aínda que se soe facer humor de maneira constante, con moitas doses de acción, os grandes momentos se moven na felicidade ou na tristeza máis claras e directas.

Saga é un cómic moi divertido, pero que gaña capas de profundidade de forma vertixinosa, e canto máis te fundes no seu universo, máis te atrapa. As relación entre os personaxes e o lector non pode ser máis relevante, creando situacións que apelan a situacións reais (nun dos últimos tomos, as dúas nacións guerrilleiras loitan por un pequeno satélite do que só lles preocupan os seus recursos naturais) pero que, sobre todo, nos fan reflexionar sobre nós coma seres humanos, sobre o que nos preocupa, sobre o que nos da medo, chegando aos ocos máis profundos do corazón, alí onde rapaces coma min aínda non chegamos, pero que grazas a cómics coma Saga podemos, non comprender, pero si sentir algo semellante. Saga é familia, o calor do fogar, o fantástico e a tolemia interespacial que pasa ao intimismo máis serio nun par de viñetas. Unha aventura que non se pode deixar de recomendar.