Cárceles
Confinamento solitario (II): punitivismo que destrúe

Que efectos ten nas persoas presas o cárcere dentro do cárcere?
Muro de la cárcel La Model de Barcelona
Pintada nunha cárcere.
25 may 2021 08:39

“El horror de la tumba carcelaria sólo lo conocíamos los hombres enterrados en vida dentro de ella. ¿Qué sabían aquellos energúmenos de la cárcel?”
Fragmento de Huye, hombre, huye, escrito por Xosé Tarrío, que pasou 10 anos en confinamento solitario.

Cárceles
Confinamento solitario: unha tortura (i)legal
Case un milleiro de presas viven baixo o réxime do confinamento solitario nos cárceres, unha medida considerada tortura polos defensores dos dereitos humanos.

Desde Observatorio para a Defensa dos Dereitos e Liberdades (Esculca) levan meses cunha campaña para rematar co chamado confinamento solitario, un réxime que se aplica nos cárceres do Estado español, que conta con irregularidades e que, segundo expertas e asociacións como o Comité Contra a Tortura da ONU, ten “un efecto moi prexudicial na saúde das persoas que o sofren” ademais de constituír “un trato ou pena cruel, inhumana ou degradante, e incluso tortura nalgúns casos”.

Que efectos ten o illamento solitario nas persoas?

“Se xa de por si a cadea non reinserta, a cadea dentro da cadea consegue efectos lamentables”, denuncia Fernando Blanco.” Como moito, incluso no réxime ordinario, é unha milagre se as persoas conseguen non saír peor do que entraron”, engade o avogado.

Pola súa parte Antom Santos, que chegou a pasar meses neste réxime en diversas ocasións, considera que “os efectos están moi relacionados co tempo que botes desa forma”. “Mais en calquera caso”, engade “sempre hai un dano maior ou menor porque digamos que todos os elementos da vida normal que a prisión intenta imitar quedan automaticamente borrados”.

“Se xa de por si a cadea non reinserta, a cadea dentro da cadea consegue efectos lamentables”, denuncia Fernando Blanco”

Hai múltiples estudos psicolóxicos sobre o efecto que este tipo de situacións ten nas persoas, mesmo a curto prazo. A estudosa da Universidade de Oxford, Sharon Shalem explica no Libro de referencia sobre illamento solitario, así como no seu traballo Confinamento solitario como un problema de saúde en prisión, algúns dos efectos psicolóxicos que este réxime causa nos presos e presas. Estes son: “ansiedade, depresión, ira, trastornos cognitivos, perceptivos, distorsións, paranoia e psicosis. Así como niveis de autolesións e suicidios moito maiores que na poboación en xeral e mesmo que no resto de poboación presa”. Xunto ela, outros organismos como a Coordinadora Catalana de Prevención de la Tortura no seu informe El Aislamiento Penitenciario en Catalunya desde una mirada de defensa de los derechos humanos (abril 2016), enumeran tamén múltiples consecuencias físicas: problemas gastrointestinais, cardiovasculares, xenito-urinais, migrañas e fatiga profunda, […] palpitacións, transpiración excesiva súbita, insomnio, dolores dorsais e articulares, deterioro da vista, falta de apetito, perda de peso e diarrea, letarxia e debilidade, tremores, sensación de frío e agravación de dos problemas de saúde preexistentes.

“De feito, neses ámbitos o consumo de pastillas psiquiátricas é maioritario”, comenta Antóm Santos. “Ata os teus sentidos co tempo poden ir atrofiándose por falta de estímulos, de non ter un horizonte ao que mirar, por falta de ruídos, de interacción social... Cousa que non sucede na vida no réxime ordinario en certa medida porque estás rodeado de xente, normalmente tes acceso a certas actividades e o espazo físico no que camiñas é un pouquiño máis amplo”.

“De feito, neses ámbitos o consumo de pastillas psiquiátricas é maioritario”, comenta Antóm Santos. “Ata os teus sentidos co tempo poden ir atrofiándose por falta de estímulos, de interacción social...”

Fernando Blanco engade que hai que ter en conta que, ata o 2020, se aplicaba mesmo un Orde de Servizo, que se acabou anulando a través do Valedor do Pobo por mor das múltiples denuncias contra ela “por establecer fóra do regulamento condicións absolutamente denigrantes para a vida”. Era a Orde de Servizo 6/2016 para presos considerados conflitivos e que se lle aplicou, por exemplo, a Fabrizzio Silva, un preso que estivo en Teixeiro e faleceu na Lama”, conta Blanco. “Todos os desprazamentos eran esposado ás costas, mesmo para comunicar cos letrados. Non tiña contacto con outros presos e estaba xa non só nunha cela en solitario, senón nunha galería en solitario”, denuncia o avogado. “E o Valedor do pobo dicía que era un réxime non regulamentario, porén estivo sometido a dous anos a ese réxime, completamente incomunicado, ata que faleceu. O cal di moi pouco dos nosos sistemas de tutela e de control destas situacións”, engade. 

Son moitas as persoas presas que contaron a súa experiencia e efectos ao longo prazo na saúde que sufriron tras pasar por unha situación así. Steven Czifra, por exemplo, pasou 8 anos neste réxime pero ao saír asegurou só poder “recordar uns poucos días”. Tamén hai casos de persoas presas que acaban morrendo durante este réxime —moitas mesmo se suicidan ao non poder aturalo. É o caso de Frabrizio Silva ou de Raquel E.F. que se suicidou tras estar pechada nunha cela 21 horas ao día durante 6 meses.

Con todo, como se explica no manual de María del Mar Lledó e César Manzanos, Guía práctica para conocer los programas de apoyo social a personas presas y sus familiares, o feito de “ser unha persoa presa clasificada en primeiro grao non nega o dereito a acceder a tratamento individualizado” e “o cárcere debe asegurar a reeducación e reinserción social das persoas que estean cumprindo medidas privativas de liberdade”. Segundo este manual, “todas as persoas teñen dereito a xornal, radio, televisión, cursar estudos…”. Con todo, isto non parece cumprirse en moitas ocasións.

Unha medida que non reinserta: como mudar a perspectiva social

“Non debemos esquecer que o castigo é unha forma de reprimir o mal e nunca reconduce o ben”, denunciaba un dos participantes do dossier Campaña contra los malos tratos y la tortura en prisión, publicado no ano 2011 coas testemuñas de presos e presas que sufriron algún tipo de violencia no sistema penitenciario. Con todo, especialistas como Fernando Blanco pensa que queda moito por facer para que a sociedade entenda que esta non é a solución.

“É difícil porque é unha cuestión de pedagoxía sociopolítica”, explica Blanco. “E é certo que vivimos nunha sociedade punitivista que pensa que a solución, non sei se xa como impulso social, é a reacción penal”.

Tanto para Blanco como para Santos, ademais, o problema recae tamén en como se fala dos presos e presas en primeiro grao nos medios de comunicación que dominan a opinión pública. “Nestes medios amósase que a prisión é un lugar para certos psicópatas, totalmente incompatibles coa sociedade humana. E sempre que se fala do confinamento solitario é con casos truculentos de asasinatos horribles: un descuartizador, un violador múltiple....”, comenta Santos. “Isto chamámolo en Esculca ‘xornalismo de tricornio’”, engade Fernando Blanco. “A aceptación de esquemas dados pola institución penitenciaria e polo control político das forzas de seguridade do Estado, onde ese perfil que se crea é o dun monstro que non ten outra opción que estar encerrado, porque é o que se fai cos monstros na sociedade”.

Na maioría de medios amósase que a prisión é un lugar para certos psicópatas totalmente incompatibles coa sociedade humana.

Mais Santos advirte de que estes casos truculentos son unha “porcentaxe minoritaria da prisión”, e que “o cárcere acolle sobre todo á marxinalidade, no sentido literal. Xente que queda nas marxes porque non está integrada no mercado laboral nin no circuíto económico convencional”, advirte. “E, en principio o que lle acontece á xente máis desfavorecida da sociedade non nos importa demasiado, preferimos mirar para outro lado porque é incómodo”.

Santos avisa de que ademais esta “indiferenza” se dá tamén nos “colectivos máis solidarios”. “Incluso cando relataba algún caso dos que me aconteceron no illamento —como algunha vez que me pegaron ou me obrigaron a espirme sen bata— atopeime con xente ‘politizada’ que non quería oílo”.

Para Santos, entón, a chave de que se sigan dando estes casos recaería, por unha banda, nunha “idea punitivista moi fomentada pola extrema dereita” e, por outra, “nunha mestura de indiferenza é medo que ten que ver co que o mundo está cheo de moitas cousas desagradables e preferimos non sabelas ou polo menos non irnos á cama pensando nelas”.

Mais tanto Antom Santos como Fernando Blanco recordan que “o primeiro grao non é algo para persoas tremendamente perigosas das que a sociedade se ten que afastar, senón que en primeiro grao pode caer calquera persoa que ingresa en prisión, simplemente por unha defensa dos dereitos ou pola motivación pola que cometeu o delito, por unha actitude de defensa reivindicativa dos dereitos do colectivo de presos e presas”. E, reflexiona o avogado: “a ninguén lle agradaría pensar que el mesmo, ou algunhas das súas persoas máis próximas, pode acabar nunha cela 21 horas, cos desprazamentos entre módulos coas mans atadas ás costas”.

“En primeiro grao pode caer calquera persoa que ingresa en prisión, simplemente por unha defensa dos dereitos ou pola motivación pola que cometeu o delito”

Por esta razón, Antom Santos fala da importancia de que “se poña o foco nesta realidade” e se informe dela, para que deixe de ser “un mundo descoñecido no exterior e moi blindado desde fóra” para así minimizar os efectos daniños que ten mentres siga existindo. “Eu dígoo desde un punto de vista egoísta entre aspas como beneficiario que fun. Quero dicir que puiden escoitar malos tratos, malleiras, presos humillados atados á cama... mais notaba que con nós o trato era moito máis comedido”, di Santos. “E cal era a razón deste trato diferenciado? Pois que sabían que podía haber un medio de comunicación ou un avogado que se interesara pola nosa situación, ou que eu podía facer unha chamada para comunicar o que acontecía”, reflexiona Santos. Para el é, polo tanto, “moi meritorio o traballo que fan colectivos de solidariedade cos presos políticos como Ceivar xa que ten beneficios directos para o preso ou presa”

“Na prisión o ser humano está nunha situación de moita máis fraxilidade que na rúa, que esa fraxilidade se fai máis forte se lle falta apoio por parte do exterior: familiar, ou dun movemento social ou político; e esa fraxilidade no illamento multiplícase por cen”, conclúe Santos. “Porque os efectos da prisión endurécense, a soidade é moito máis extrema, e a impunidade dos gardas no caso de querer vulnerar os teus dereitos é moitísimo maior porque ninguén ve o que están facendo. Obviamente hai cámaras gravando practicamente todo o que acontece no módulo pero segue habendo ángulos mortos”.

Desde o dossier Campaña contra os malos tratos nas prisións, unha das testemuñas engade que o único xeito de mudar as cousas é “ter o apoio incondicional de moitísima xente”. “A min gustaríame ver á xente da rúa manifestándose a favor dos presos”, comenta “mais iso é máis difícil que buscar unha agulla nun pallar”.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Opinión
Opinión No habrá paz sin las presas
Mantener hoy silencio respecto a la necesaria inclusión de la liberación de los presos y las presas palestinas en las conversaciones del alto al fuego es una postura solamente excusable en un supremacismo blanco más interesado.
El Salto Radio
El Salto Radio Te llamo desde mi muro: recordando a Marcos Ana
Cuando volvamos la vista atrás, que sea siempre para iluminar el presente… Hoy encendemos esa luz a través de la vida de Marcos Ana, y os podemos asegurar que hay motivos.
Euskal Herria
Kortatu El “Sarri, Sarri” suena en la cárcel de Martutene y el Gobierno Vasco no volverá a permitirlo
Tras las críticas de Covite, PNV y PSE-EE apuestan por una postura unitaria que pasa porque el departamento de Justicia y Derechos Humanos endurezca los requisitos para los actos culturales dentro de las penitenciarías.
Vigo
Sanidade Unha multitudinaria manifestación enche Vigo contra a privatización sanitaria orquestrada desde a Xunta
Ducias de miles de persoas e os partidos da oposición acoden ao chamado de SOS Sanidade Pública para reclamar “a reconstrución da área sanitaria de Vigo”, empobrecida pola privatización de servizos e os sobrecustos do Álvaro Cunqueiro.
Vigo
Política A exdirectora financeira de Povisa perfílase como a nova líder do PP de Vigo
Luisa Sánchez Méndez foi entre 1999 e 2023 alto cargo do Hospital Povisa desde onde Alfonso Rueda deulle o pulo á sanidade pública, dirixindo os Recursos Humanos da Consellería de Sanidade na área sanitaria de Pontevedra e O Salnés.
Medio ambiente
Minaría A Xunta xestiona a reactivación de 51 minas en Galiza coa licenza caducada
O goberno de Alfonso Rueda publicou medio centenar de concursos de dereitos mineiros con permisos caducados que abrirán as explotacións unha vez conclúa unha fase de análise e investigación do solo.
Ocupación israelí
Ocupación israelí Israel firma el acuerdo con Hamás, pero todavía tiene que votarlo el Gobierno
Los representantes israelíes en Doha validan el pacto para un cese temporal de las hostilidades y un intercambio de prisioneros. Este viernes se vota en el Gobierno israelí, donde dos partidos ultras se oponen.
Historia
Historia La segunda vida de Joaquín Maurín
Alberto Sabio reconstruye en “Excomunistas” la vida y el pensamiento del fundador del POUM: desde su politización en el republicanismo hasta su giro socialdemócrata y anticomunista durante la Guerra Fría.
Poesía
Poesía A linguaxe contra o espolio
Daniel Salgado reformula as claves da poesía política na contemporaneidade.

Últimas

Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El CIS vuelve a situar la vivienda como el principal problema de la población
Uno de cada dos votantes de las izquierdas sitúan la vivienda entre los tres grandes problemas que afronta el país. La encuesta del CIS muestra a los partidos de la izquierda en la misma situación de desinfle que el mes pasado.
Análisis
Análisis El PSOE intenta pescar en el río revuelto de la izquierda para acercarse al PP
Entre los votantes del PP sólo hay dos cosas que produzcan ilusión: el rechazo a Sánchez y su Gobierno e Isabel Díaz Ayuso. Feijóo, que no es una de ellas.
Galicia
Literatura Daniel Salgado reformula las claves de la poesía política en la contemporaneidad en 'Poemas realistas'
El discurso de este poemario convoca las dos ideas-fundamento que vertebran la poética de Salgado: la constatación de la ruina y la perseverancia en la posibilidad de un horizonte no clausurado.
Galicia
Galicia La exdirectora financiera del mayor hospital privado de Galicia se perfila como la nueva líder del PP de Vigo
Luisa Sánchez Méndez fue entre 1999 y 2023 alto cargo del Hospital Povisa desde donde Alfonso Rueda le dio el empujón a la sanidad pública, dirigiendo los Recursos Humanos de la Consellería de Sanidade en el área sanitaria de Pontevedra y O Salnés.
Argentina
La motosierra de Milei La canción infantil que Milei no quiere que se escuche
El Gobierno de La Libertad Avanza censura un tema musical que habla sobre los abusos a la infancia y ha servido para destapar casos de agresiones sexuales.
Euskal Herria
El Salto recomienda Diez películas en Filmin sobre historia alternativa, el conflicto y la cultura vasca
Hordago recomienda diez películas del catálogo de Filmin sobre la historia de Euskal Herria, su convulsa sociedad y una cultura rica y enigmática.

Recomendadas

Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Ocupación israelí
Expansionismo israelí El Golán sirio, radiografía de una joya natural diezmada por la ocupación israelí
Las actividades extractivistas del Estado israelí sobre los recursos hídricos o proyecto de parque eólico en las tierras colonizadas amenaza el sustento diario de las comunidades locales.
Represión
Represión Cómo descubrir a un infiltrado, el manual
Un grupo de afectadas por el espionaje policial publica un texto colectivo como herramienta y reflexión sobre este fenómeno.
Brasil
Ana Carolina Lourenço y Fabiana Pinto “Organizar la imaginación es la lucha de nuestro tiempo”
En la vanguardia de los movimientos que plantaron cara a la extrema derecha bolsonarista, las mujeres negras cuentan con una largo recorrido en la disputa política brasileña. Un libro recoge su genealogía y sus miradas para el futuro.