China
Xulio Ríos: “A China ten un proxecto político independente de influencias externas que busca inspiración na súa propia historia e cultura”

Coincidindo co centenario da fundación do Partido Comunista da China (PCCh), o fundador do Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional (IGADI) acaba de publicar ‘A metamorfose do comunismo na China’ (Kalandraka, 2021).
Xulio Ríos
Xulio Ríos no seu estudo en Galiza. Alma López Figueiras
29 jun 2021 08:39

Como actor político e económico, o protagonismo da China no escenario global non deixa de medrar. Desde hai tempo, os oráculos das relacións internacionais sitúan o xigante asiático como principal potencia mundial do século XXI. Entre o público occidental, no entanto, a China non pasa de ser unha civilización enigmática na que impera a autoridade absoluta dun partido comunista e non hai liberdades. A falta de coñecemento contextual, sumada ao rol de vilán que se lle vén asignando á China comunista no discurso de confrontación entre oriente e occidente que lidera Estados Unidos, inducen á simplificación, á desconfianza e ao rexeitamento.

No mundo iberoamericano son relativamente poucas as persoas que analizan en profundidade e con criterio propio a realidade política chinesa. Entre as máis activas e recoñecidas está o galego Xulio Ríos (Moaña, 1958), fundador do Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional (IGADI) hai tres décadas e prolífero autor de artigos e ensaios sobre os cambios que experimenta a China contemporánea. A súa extensa obra fíxoo merecedor do Premio Casa Asia 2021. Este mesmo ano, coincidindo co centenario da fundación do Partido Comunista da China (PCCh), Xulio Ríos está publicando varias edicións dun libro esclarecedor que racha definitivamente co tópico da inmutabilidade ideolóxica do réxime político chinés. Antes de que saian ao mercado editorial as traducións ao castelán, catalán e portugués, conversamos co autor sobre A metamorfose do comunismo na China (Kalandraka, 2021), que xa se pode ler en galego.

Na túa traxectoria como analista internacional parece que hai un punto de inflexión sobre os anos 1997 e 1998, cando publicas os teus primeiros ensaios sobre a China contemporánea —China, a próxima superpotencia (Laiovento, 1997), Hong Kong, camiño de volta (Laiovento, 1997) e A China por dentro (Xerais, 1998)— despois dunha serie de obras sobre varios países de influencia soviética. Como xurdiu este interese pola China, que se mantén até a actualidade?
Á China cheguei por varias vías. Sinto atracción por oriente desde moi novo. Cando era estudante universitario, nos últimos anos do Franquismo, recibía as publicacións clandestinas de Edicións en Linguas Estranxeiras. Dese xeito fun lendo as obras de filosofía política de Mao Zedong. Máis adiante, durante os anos oitenta, centrei o meu traballo en seguir o proceso de transformación das economías planificadas en economías de mercado, no contexto do IGADI. A China, que estaba a experimentar a política de reforma e apertura, tamén era obxecto de estudo. Foron anos de viaxar moito a países de influencia soviética e orientar as miñas publicacións ao mercado educativo; pero cando caeu o Muro de Berlín e desapareceu a URSS focalicei a miña atención na China. A fundación de Casa Asia, hai vinte anos, deu pulo ao meu seguimento da realidade chinesa, canalizado principalmente a través da posta en marcha do Observatorio de Política Chinesa.

Aqueles primeiros libros foron publicados en lingua galega. Despois chegarían ao mercado editorial numerosos títulos en castelán até este último, “A metamorfose do comunismo na China” (Kalandraka, 2021), onde retornas ao galego como lingua de escritura orixinal. Por que fuches mudando de lingua para escribir sobre asuntos internacionais?
Publicar sobre temas internacionais en Galicia non é sinxelo. As editoriais insisten en que non hai mercado para estes libros, agás que teñan orientación educativa. En castelán, non obstante, teño as portas abertas, tanto en editoriais como en medios de comunicación do Estado español, de países iberoamericanos e mesmo da China. Parece que hai unha consigna sobre a inconveniencia de escribir en galego sobre temas internacionais, sobre todo nos xornais galegos de referencia. Respecto deste último libro sobre a China, consideraba absolutamente necesario que saíra primeiro en galego. Xa levaba moitos anos sen publicar nesta lingua e desexaba facelo. Con todo, tamén hai previsión de publicar edicións en castelán, catalán e portugués.

“Ao longo destes anos, en relación ao seguimento da realidade chinesa, procurei construír un discurso orixinal. (...) Ser unha rara avis ou ir por libre fai que recibas dun lado e do outro. A honestidade é un principio fundamental”

Nas últimas dúas décadas tes vivido na China, principalmente en Pequín, durante períodos de tempo máis ou menos longos, colaborando en proxectos coa Academia das Ciencias Sociais de China e con medios de comunicación moi controlados polo poder estatal, como Radio Internacional de China e outros. En medio dun discurso propagandístico tan rancio, é frecuente que as persoas contratadas como expertas estranxeiras en medios de comunicación chineses asuman ou rexeiten o proceso de alienación, posicionándose vehementemente a favor ou en contra da China. Nos teus ensaios, porén, sempre destaca a independencia de pensamento. Cal é o teu segredo para logralo?
Eu chámoo crítica construtiva. O que intento é ser honesto comigo mesmo e dicir o que penso. Ao longo destes anos, en relación ao seguimento da realidade chinesa, procurei construír un discurso orixinal que non militara nin nun sitio nin tampouco nas súas antípodas. Hai elementos do meu discurso, como a caracterización do PCCh como unha dinastía orgánica, a defensa do eclecticismo ideolóxico ou mesmo a consideración da economía chinesa como unha economía mixta, que non están suficientemente recollidos nas análises que se publican sobre a China. Parece que neste campo hai que elixir bando. Eu vexo que na China hai cousas que funcionan ben, e outras que non tanto. É importante ter a valentía de dicilo. Mais é certo que unha posición deste tipo te deixa desamparado. Eu téñoo sentido. Ser unha rara avis ou ir por libre fai que recibas dun lado e doutro. A honestidade é un principio fundamental. É evidente que a China necesita mellorar, pero que necesite mellorar non significa que non teña experimentado cambios positivos. É importante realizar unha análise minuciosa. Eu sempre insistín no desenvolvemento dun coñecemento sobre a China con valor engadido, que non imitase os esquemas de análise anglosaxóns ou mesmo francófonos. Penso que é posible construír un discurso a partir da nosa historia, identidade cultural, posición xeopolítica,... que sexa diferente ou matizado con respecto ás grandes tendencias da sinoloxía contemporánea. Esta idea está na matriz do Observatorio de Política Chinesa e das miñas publicacións.

“A metamorfose do comunismo na China” está estruturado en tres bloques que se corresponden co “maoísmo”, o “denguismo” e o “xiísmo”, as liñas de pensamento de Mao Zedong (1893-1976), Deng Xiaoping (1904-1997) e Xi Jinping (1953). Incluír ao actual presidente da China, proclamado secretario xeral do PCCh en 2012, parece un exercicio visionario pola túa parte. Por que consideras que é tan importante na historia do comunismo chinés?
O “xiísmo” é unha nova etapa porque introduce unha contradición de base distinta á que compartían os líderes do “maoísmo” e o “denguismo”. Antes, a contradición que establecía o PCCh era entre unha sociedade pobre, que precisa mellorar as súas condicións de vida, e un desenvolvemento insuficiente da economía do país; agora, a teor do pensamento de Xi Jinping, a contradición principal é entre as demandas da sociedade e un desenvolvemento desequilibrado. Aquí é onde entra a corrección do factor social, do factor ambiental, do factor tecnolóxico,... Trátase dun pensamento en formación, pero supón un novo tempo político cun obxectivo claro no horizonte: culminar o proceso de modernización que iniciou o PCCh a partir de 1949.

Tamén observamos cambios políticos importantes. Mentres que no período anterior había debates internos sobre a introdución de prácticas democráticas, Xi Jinping abandona totalmente esa liña de pensamento e avoga pola construción dun sistema político distinto fundamentado na actualización do discurso lexista que vén a chamar “top level design”. Rexeita a doutrina liberal occidental e afonda, aínda máis que os seus antecesores, na identidade cultural chinesa para resucitar o confucianismo e o lexismo. Busca unha gobernanza a través da lei. Máis que un Estado de dereito, é un Estado con dereito que busca a eficiencia na xestión pública a través do respecto á lei. Mao fundamentou a lexitimidade do PCCh na revolución. Deng fundamentou a lexitimidade do PCCh no benestar económico e social, no crecemento económico e na mellora das condicións de vida. E Xi quere fundamentar a lexitimidade do PCCh no respecto á lei. É un cambio cultural moi profundo, pois na China sempre houbo a idea de que mandan os homes, non as leis.

“Mentres que no período anterior había debates internos sobre a introdución de prácticas democráticas, Xi Jinping abandona totalmente esa liña de pensamento”

Os cambios ideolóxicos no comunismo chinés a miúdo se teñen relacionado coas loitas de poder entre as distintas faccións que conviven no Partido. Precisamente, pouco antes de que Xi Jinping fora proclamado secretario xeral do PCCh, houbo un caso tan mediático como rocambolesco: a caída en desgraza de Bo Xilai, o líder do PCCh na cidade de Chongqing. Naqueles meses previos á transición de poder era frecuente ler análises sobre unha suposta rivalidade interna entre dous grupos de influencia encabezados polos presidentes Hu Jintao e Jiang Zemin. Esta dinámica, non obstante, non aparece elaborada no teu libro.
No libro intentei centrar a atención nos temas principais. Nestas dinámicas hai moito de conxuntural. No capítulo sobre o “maoísmo” si aparecen explicadas as dúas liñas de pensamento que había dentro do PCCh porque serven para entender a política de reforma e apertura que veu despois. Porén, as clasificacións que se fan sobre as distintas familias non sempre responden a unha realidade contrastada e sólida. Nunha organización política con máis de 90 millóns de persoas, por suposto que hai diferentes sensibilidades; mais actualmente observamos unha corrente que está bastante unificada. A axenda política na China non está obrigando a que eses sectores tomen posicións conflitivas que afecten a estabilidade do país.

O legado político de Mao Zedong está bastante denostado na actualidade, en clara contraposición ao que deixou Deng Xiaoping; mentres que o primeiro é recordado polo personalismo exacerbado e os fracasos do Gran Salto Adiante (1958-1961) e a Revolución Cultural (1966-1976), o segundo é retratado na historiografía como o adaíl do espectacular desenvolvemento da China a través da política de reforma e apertura económica cara o exterior. Realmente foi tan negativa a aportación de Mao Zedong?
Hai dous Mao que debemos diferenciar: o do período anterior á revolución e o do período posterior á revolución. Antes de 1949 observamos un Mao que teorizaba, que reivindicaba a autonomía de decisión do PCCh para non seguir os dictados de Moscova, que defendía a necesidade de adaptar o proceso de revolución ás singularidades da China e buscar o apoio do campo, e que apostaba pola guerra e a construción dunhas forzas armadas como instrumentos de revolución. Unha vez proclamada a República Popular, pola contra, Mao evidencia un desapego da realidade que contrasta radicalmente coa súa consideración da realidade como motor de adaptación e éxito do PCCh. No contexto de rivalidade coa URSS, experimenta cunha vía propia para acelerar a revolución pero fracasa nas súas políticas do Gran Salto Adiante e a Revolución Cultural, cun enorme custo social. As contribucións do Mao anterior a 1949 gozan dun recoñecemento unánime dentro e mesmo fóra da China, pero respecto do Mao posterior xa se fixo un balance en ton agridoce: 70 % de acertos e 30 % de erros, segundo a conclusión do propio PCCh. Hai aspectos dese período histórico que merecen máis investigación, pero na China é un capítulo pechado.

“Nunha organización política con máis de 90 millóns de persoas, por suposto que hai diferentes sensibilidades; mais actualmente observamos unha corrente que está bastante unificada”

E respecto do aclamado legado político de Deng Xiaoping, foi tan positivo? No teu libro sitúas a decadencia desta liña de pensamento no período de Hu Jintao, xusto na década anterior á chegada ao poder do actual presidente, Xi Jinping. Por que puido decaer unha estratexia política que foi tan exitosa en termos de crecemento e desenvolvemento económico?
Durante o tempo de Hu Jintao, relacionado internacionalmente con eventos como os Xogos Olímpicos de Pequín 2008 ou a Exposición Internacional de Shanghai 2010, observábase que a filosofía de Deng comezaba a ser prexudicial. A idea de que uns se poden enriquecer antes que outros levou consigo unha enorme exacerbación das desigualdades, tanto sociais como territoriais; a idea de que uns territorios se poden desenvolver antes que outros supuxo un marcado desequilibrio no desenvolvemento territorial. O mesmo coa política demográfica. Durante o “denguismo”, a consigna era primeiro eficacia e despois xustiza. No ámbito medioambiental, traducíase como primeiro manchar e despois limpar. Os múltiples desequilibrios foron evidenciando o esgotamento desta fórmula e o PCCh, xa durante os dous mandatos de Hu Jintao, foron madurando novas estratexias para cambiar de modelo: pasar do “made in China” ao “created by China”, buscando un desenvolvemento máis harmónico. En 2012, cando Xi Jinping chegou ao poder, a reflexión estaba feita e puido implementar o cambio de modelo en pouco tempo. Podemos concluír que durante o período de Deng Xiaoping se puxeron en marcha procesos positivos que, non obstante, tiveron contraindicacións. Foi un tempo no que se liberaron moitas enerxías. Houbo un gran crecemento económico pero tamén importantes crises políticas como a de 1989 en Tian’anmen. Para acadar a modernización, a China precisaba cambiar de modelo e deixar de ser a fábrica do mundo para converterse na vangarda tecnolóxica mundial, corrixindo ao mesmo tempo os desequilibrios que deixou o “denguismo”.

Incluír o concepto de “metamorfose” no título do libro pode interpretarse como unha chiscadela kafkiana referida á transformación do comunismo chinés?
Realmente pasouse de campañas contra Confucio a crear o Instituto Confucio. Este tema xera debate mesmo dentro do PCCh, xa que gran parte da China popular foi militarmente anticonfuciana. Os movementos modernizadores da China iniciados no século XIX culpaban a esa cultura do atraso e da decadencia do país, e o PCCh herdou ese pensamento. Así a todo, co tempo comprendeu que a cultura tradicional era un valioso aliado para protexer o sistema político chinés da influencia do liberalismo occidental. Exaltar a diferencia cultural e a singularidade dos valores asiáticos actúa como instrumento de cohesión fronte a esa influencia política occidental. Mais non todos os sectores do PCCh ven clara esta apelación ao confucianismo, que tamén colide coa revitalización do discurso marxista, outro dos empeños de Xi para frear a influencia liberal occidental que pode pór en perigo a hexemonía do PCCh. En todo caso, a capacidade do PCCh de reconciliarse coa súa propia cultura é un artificio moi significativo.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Literatura
Gabriela Wiener “Me pregunto si es posible hacer libros que cambien el discurrir del mundo”
La escritora peruana afincada en Madrid ha publicado recientemente ‘Atusparia’, una novela que recorre el pasado, el presente y un posible futuro de su país, un territorio de represión pero también de luchas por el territorio y por el porvenir.
Comunismo
Castilla comunera, una república plebeya Besana: La primera línea
Para que en la terrible estepa castellana una primera línea inaugure surcos de esperanza, habrá que partir de un pensamiento situado en el territorio, con un léxico y una semántica que conformen raíces.
Análisis
Análisis Die Linke necesita más políticas de clase
La Izquierda se ha convertido en un partido de académicos. Esto es un hecho. Un nuevo estudio revela cómo ha ocurrido y por qué la nueva dirección del partido no tiene delante suyo una tarea fácil.
Migración
Fronteras El futuro no cuenta con las personas africanas o, ¿por qué migran?
Mientras en Europa se insiste en la narrativa de que vienen demasiadas personas de África, sin proponer más respuesta que la externalización de las fronteras y la criminalización, los factores de expulsión se multiplican en el continente.
Siria
HTS toma Damasco Las fuerzas rebeldes de Siria anuncian la caída de Damasco tras entrar en la capital
La ofensiva ha provocado el colapso del régimen del presidente sirio, Bashar Al Assad. El primer ministro de Siria, Mohamed Ghazi al Jalali, aseguró este domingo que tiende su mano a “todo sirio que se interesa por este país para preservar sus insti
Palestina
Palestina Los aceituneros palestinos y los árboles milenarios que los arraigan a la tierra
La recolección de aceitunas es el momento más importante para las comunidades rurales palestinas. Pero con los ataques del ejército israelí y de los colonos intensificándose, también se ha tornado el más peligroso.
Francia
Cloacas policiales El caso Squarcini: la trama de espionaje que une al Villarejo galo con el hombre más rico de Francia
El Tribunal de París juzga al excomisario Bernard Squarcini por el espionaje al diputado de izquierdas François Ruffin y su revista Fakir, promovido por el gigante del lujo LVMH.
O Salto medra contigo
Que non che conten películas Subscríbete a O Salto e leva seis meses de Filmin de agasallo
Este Nadal, fai posible que O Salto chegue máis lonxe cos seus contidos críticos e leva de agasallo medio ano de Filmin. E se xa tes Filmin, subscríbete e regala o acceso a esta plataforma a quen queiras.

Últimas

Islas Canarias
Movilizaciones en Canarias Rebelión Científica se manifiesta ante un hotel en Tenerife y avisa con huelgas si no se escuchan sus demandas
Colectivos sociales, sindicatos y científicos crean un frente común para pedir un cambio de modelo tras las movilizaciones históricas en abril y octubre de este año.
Recetas veganas
Recetas veganas Potaje de vigilia y espinacas a la catalana: cómo nutrir los ojos para evitar el deterioro de la mácula
Popeye el Marino puso de moda esta verdura, pero la historia enseña que fue por un error: las espinacas no destacan por su contenido en hierro, sino por el carotenoide zeaxantina de la vitamina A.
Siria
Guerra en Siria La reconfiguración del mapa sirio: ¿está cerca la caída de Asad?
La toma de Alepo, Hama y Daraa por parte de los rebeldes de Hayat Tahrir Al-Sham marcan un punto de inflexión para un conflicto que parecía haber caído en el olvido.
Notas a pie de página
Notas a pie de página La fantasía de las esposas perfectas
Hace mucho tiempo que la figura de la abnegada esposa tiene cuota de pantalla. Una obra literaria de ciencia ficción, escrita en los años 70, ha sido adaptada hasta tres veces al cine, en cada ocasión según la atmósfera de la época.
Que no te lo cuenten
Que No Te Lo Cuenten De agresiones machistas y peticiones de justicia
VV.AA.
Resumimos una semana más la actualidad quincenal de El Salto Radio en formato sonoro. Dale al play y... ¡Que no te lo cuenten!
Más noticias
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Metro de Madrid circula sin una ley de seguridad ferroviaria
Las normas de circulación de Metro de Madrid están reflejadas en una normativa interna que no es de obligado cumplimiento: ningún organismo supervisa la seguridad en el suburbano, tal y como revela una investigación del sindicato Solidaridad Obrera.
Laboral
Laboral ¿Están mejorando los salarios de los trabajadores y las trabajadoras?
Es importante saber lo que ha pasado con los salarios reales, los que resultan de descontar el aumento de los precios.
Palestina
Semana de Lectura por Palestina Literatura palestina toma el Metro de Madrid
Tuneando la campaña “Libros a la calle” activistas distribuyen poesía de autores palestinos en el transporte público madrileño en la semana de lectura por Palestina.
Literatura
Nerea Ibarzabal “En un bar me interesan más las conversaciones de cocina que las de barra”
Nerea Ibarzabal es una voz comprometida. “Siempre es el momento, pero ahora es imprescindible”, explica. 'Bar Gloria' es su ópera prima (Susa, 2022), traducida por consonni (2024), y fue la obra más prestada en las bibliotecas el año de su aparición.

Recomendadas

Valencià
Dana Parque Alcosa tras la dana: tus vecinas llegan a donde no lo hace el Estado
En uno de los municipios más afectados por la dana, las redes comunitarias tejidas durante años en torno a un colectivo del barrio, están dando respuesta a la emergencia.
Racismo
Racismo Dipo Faloyin: “En África no hay solo historias de pobreza y sufrimiento, sino también de éxito”
En su libro ‘África no es un país’, el periodista Dipo Faloyin se interna en distintas realidades, debates y resistencias para dinamitar con un estilo agudo toda visión monolítica del continente.
Venezuela
Las Comadres Púrpuras Las Comadres Púrpuras: “Los mecanismos de participación ciudadana en Venezuela fueron cooptados”
Las Comadres Púrpuras es una organización antipatriarcal de Venezuela que nació en 2016, en un momento de grandes dificultades sociales y económicas. Segunda entrega de una serie para entender Venezuela con voces que surgen de abajo y a la izquierda.