Cuidados
SAF: coidadoras sen coidados

Míriam soprou as candeas do seu 33 aniversario ao remate dunha manifestación. Julia, compañeira, di dela en baixiño que é “moi traballadora”. As dúas son auxiliares do Servizo de Axuda ao Fogar, o nome que se lle puxo ao servizo público que, na práctica, inclúe atender a persoas dependentes, limpar a súa casa, atendelas psicoloxicamente,  conducir ou cociñar.

—Somos multitarea! —berra unha delas.
—Pero non deberiamos —interrompe outra, entre un barullo inintelixible de queixas.

Todas traballan en Redondela, aínda que parte das eivas que denuncian son semellantes aos doutros SAF, un servizo que financia maioritariamente a Xunta. Para a súa xestión, o goberno galego pasa a pelota aos concellos, que, case sempre, pasan a pelota á empresa privada que ofreza o servizo máis barato. Estas empresas xa non teñen a quen pasarlle a pelota e, en moitos casos, rematan incumprindo o servizo público que precisan preto de 27.000 persoas no país. 

Coidados ‘low cost’

As persoas con dependencia son aquelas que por idade, enfermidade ou discapacidade precisan de atención para realizar as actividades básicas, como erguerse da cama, asearse ou comer. Desde que a empresa OsVentos asumiu o SAF en Redondela en maio de 2022, os problemas foron a máis.

Verónica, auxiliar con 13 anos de experiencia, conta que as usuarias “están crispadas, non saben nin cando vai vir a traballadora nin quen vai ser, e moitas veces quedan sen atender”. Segundo a Central Unitaria de Traballadoras, convocante da manifestación do 24 de xaneiro en Redondela, cada fin de semana quedan sen servizo unhas vinte usuarias.

Para familiares como Eva, nai de Noemí, de 52 anos e dependente, non é unha situación sinxela: “Aparece unha descoñecida na túa casa e teslle que abrir porque pon OsVentos no uniforme, que se non, nin sabes quen é”.

As traballadoras insisten en que un dos maiores problemas é a repetida modificación dos horarios, que non deixan que o traballo se faga como debería.
—Eu acabo descontenta comigo mesma —recoñece resignada Verónica—, aínda que levo moito tempo traballando nisto e son boa no que fago.
—Psicoloxicamente saes fatal dos domicilios —engade Julia—. Sinto que non me deixan facer ben o meu traballo.

Case a metade do persoal está de baixa, algo que cren, é consecuencia directa do trato da empresa. Tamén denuncian atrasos e irregularidades nos pagos, o non incremento salarial en relación ao IPC ou o impago de quilometraxes e pluses. Desde a empresa OsVentos non hai solucións, nin para traballadoras nin tampouco para familiares e usuarias.
—Se chamas, contestan moi mal —explica Eva.
—Bastante é que respondan —ironizan ao unísono dúas netas doutra usuaria—. Un día non chegara a traballadora e tiña que ir traballar; chamei e dixeron que ‘para hoxe non o podemos solucionar porque Santiago non contrata a ninguén’. Estiveron unha semana sen vir e tivemos que pedir axuda ás veciñas— quéixase a neta maior, visiblemente cabreada.

Marina, familiar doutra usuaria, camiña cara o grupo das queixas.
—Quero que saques isto —pedindo en claro imperativo—. O outro día chamei á empresa porque non viñera ninguén en días e queixeime tamén polos cambios de horarios. Díxenlle que nós, como usuarias, estamos pagando por un servizo e respondéronme ‘a ver, que o que pagades é unha miseria’.

Julia, unha das auxiliares máis afectadas, conta que as queixas e escritos que envían á empresa non valen de nada.
—Din que isto o tes que facer si ou si.
—E como protestes un pouco ameazan con sancións e quítanche dos domicilios aos que vas sempre —dille Verónica, dándolle a razón.

“Non hai inspeccións, nin da Xunta nin dos concellos”

Rebeca Porto, presidenta do Comité do SAF de Redondela, conta que agora están metendo denuncias “por rexistro directamente na Xunta, para que se enteren do que pasa”. Puxéronse en contacto coa Inspección de Servizos Sociais, que contestaron non ter “nin idea” do que estaba a pasar. No manifesto da mobilización do SAF, Porto tamén recalcou que “o plan de inspección de servizos sociais de Galiza atribúe a Xunta a competencia sobre a supervisión e avaliación da calidade na prestación dos servizos”, entre outras competencias. Tamén que malia que a responsabilidade dun bo servizo recae no Concello de Redondela, a actual empresa (OsVentos) leva desde abril dando este servizo, e “ninguén da Xunta apareceu en 2022 para ver que pasaba por alí”.

Para a Confederación Intersindical Galega (CIG), o sindicato con máis representación nos SAF do país, os mecanismos de control ás empresas non funcionan. “Non hai revisión, nin da Xunta nin dos propios concellos”, explica Transi Fernández, secretaria nacional de CIG-Servizos. Ilustra este problema cun exemplo de acoso sexual, noutro concello, que non foi resolto pola empresa que xestionaba o SAF: “Un señor de 80 e pico anos, sen demencia nin nada semellante, acosaba sexualmente a unha traballadora tocándolle os peitos e a vaxina. Loxicamente, nós demos parte, e a propia empresa -non o concello- quixo solucionalo enviando a outra traballadora a ese mesmo domicilio. E isto denunciámolo nunha reunión coa Xunta”.

Malia os mecanismos de control previstos, na práctica ninguén se fai responsable da situación nos SAF. Tanto é así, que mesmo a alcaldesa de Redondela (PSOE) acudiu á manifestación convocada pola CUT, e na que se berrou e leu un manifesto contra a xestión do seu propio concello.

A Federación Galega de Municipios e Provincias (Fegamp) leva anos esixindo un maior financiamento á Xunta e lembrando que, segundo a lexislación actual, o financiamento en dependencia correspóndenlle á Xunta e ao Goberno estatal. Aquí iría o posicionamento do Concello de Redondela, pero tras varias conversas non participaron na reportaxe. 

Desde o goberno galego, a Consellería de Política Social fala de “cifras récord” de investimento para e gábase de cumprir o acordo asinado coa Fegamp en 2021, no que acordaban unha suba progresiva pero claramente insuficiente para as traballadoras.

Se son negocio, non son coidados

En varios concellos, o Servizo de Axuda no Fogar está municipalizado, como ata hai pouco en Chantada. Alí externalizouse o servizo a Samaín, filial dunha empresa de Florentino Pérez que tanto se dedica á atención sociosanitaria como á limpeza de escaleiras mecánicas. Máis do mesmo con OsVentos: desde servizos culturais aos coidados, pasando pola hostalaría.

En Chantada, as traballadoras manifestáronse contra a privatización promovida polo goberno municipal do PP. Ángeles Poyán, traballadora durante once anos para o Concello e tres para a privada, foi despedida por Samaín por “baixo rendemento” durante un período no que estaba de baixa. “Fun das máis activas nas manifestacións, por iso me botaron”. Tras unha denuncia e un recurso da empresa, recoñecéronlle o despido como improcedente “e agora estou na ‘calle’, pero polo menos…”.

O proceso de privatización en Chantada foi motivado pola dificultade do Concello para cubrir as baixas laborais. Segundo o alcalde, Manuel Lorenzo (PP), a bolsa de traballo de 20 persoas era “insuficiente”, e ampliar a bolsa de traballo requiría de procesos dun mes de duración. Lorenzo fai balance e cre que o servizo mellorou e que funciona “máis ou menos ben”.

Sobre a diferencia entre traballar para o concello e para a privada, Ángeles Poyán di que “non ten nada que ver; o Concello lavou as mans e dixo ‘que se busque a vida a empresa’”. Conta que, traballando para o Concello, pagábase “bastante máis” o quilómetro, contábase como horario de traballo desde o primeiro quilómetro e que agora, non cumpren coa suba do IPC. O peor, con todo, é para as usuarias: “Cada día mándanlles unha auxiliar, e a xente maior non está para que lla cambies todos os días. O servizo non é o mesmo, é máis caro, moitas veces van menos tempo… Cando privatizaron, vendéronlle á xente que ía ser moito mellor, pero agora xa ven que non”.

Para Transi Fernández, da CIG, non hai dúbida. Os servizos teñen que ser públicos: “Na pandemia xa se viu a diferenza de mortalidade entre as residencias públicas e privadas”. Tamén se amosa crítica cos beneficios das empresas: “Os produtos de limpeza páganos as usuarias, o coche pono a traballadora… Isto é negocio moi rendible. Cres que ían prestar este servizo se non obtiveran beneficios?”. Desde a CUT critican tamén a lóxica coa que os concellos licitan o servizo: “En vez de procurar empresas que dean unha mellor calidade, parece que só interesan empresas low cost como OsVentos, que só teñen como obxectivo abaratar custes na procura dun maior rendemento económico”.

O alcalde de Chantada (PP) quéixase de que os concellos “pasámolas canutas” para dar o servizo: “É a ‘pescadilla’ que se morde a cola. Se o servizo custa 18-20€, a Xunta pon 12€ e os usuarios poñen ao redor de 2€, os concellos temos que poñer 5 ou 6€. Os números non dan. A Xunta e o Estado son quen ten que pagar o suficiente para cubrir o servizo, porque é responsabilidade súa”.

Aquí, de novo, iría unha valoración do Concello de Redondela e unha explicación de porque non optan por municipalizar o servizo, pero malia insistir durante dez días, aínda non participaron na reportaxe.

O prezo do que non ten prezo

Máis alá de incumprimentos laborais, porcentaxes e dereitos vulnerados, hai unha compoñente emocional que non se ten en conta en argumentarios e negociacións. Verónica, auxiliar, ten claro que o máis importante para as usuarias é “a cercanía” que teñen coas traballadoras. “Por iso protesta a xente”.

Andrea tamén se manifestou en Redondela e lamenta que se perda “a esencia” do seu traballo: “Que a usuaria che diga ‘ponme galletas’ e ti saibas cales son as que máis lle gustan”. Desde atrás, outra fala “dos seus velliños” e lembra indignada que, tras queixarse por un cambio de domicilio, a empresa contestoulle que “os usuarios non son teus”. Varias delas escoitan e abanean a cabeza, como berrando corpo cara adentro: “É que non entenden nada!”. Andrea estoupa coa rabia de quen se preocupa máis polos outros que por ela: “A unha usuaria limpáronlle o cu 15 traballadoras nun mes, e ninguén pensa en como se sinte unha persoa nesas situacións”.

Ángeles Poyán, ex traballadora de Chantada, resígnase. Cre que o seu traballo non está recoñecido socialmente: “Hai algúns familiares que valoran máis que limpes ben a casa que todo o humano que hai detrás do que facemos. Hai moita xente maior que necesita cariño, unha aperta, que lle collas a man… A min quitáronme o traballo, quitáronmo todo, pero o que sinte esa xente por min non mo van quitar”.

No plano institucional, Transi Fernández lembra cando, hai meses, a CIG promoveu unha Iniciativa Lexislativa Popular para crear un sistema público de atención: “Se escoitases o que nos dicían os deputados do PP ás persoas que estabamos vendo a sesión no Parlamento… Foi unha vergoña.”

Outro detalle, pero dos que importan. O nome do servizo —Servizo de Axuda no Fogar—. Axuda. Unha palabra que, para moitas traballadoras, non é acaída para todo o que realmente fan.

Ao mirar cara a arriba, as coidadoras non teñen quen as coide. Ao lado, hai traballadoras cheas de rabia e esperanza. Ángeles agarda que todas as traballadoras SAF do país unan esa forza para loitar entre todas. Polo de agora, a mani de Redondela rematou cun “cumpleaños feliz”, onde a metade cantaron “te deseamos, todos” e a outra metade “te deseamos, Míriam”. Porque é o que pasa sempre sempre sempre en calquera grupo de amigas.

O servizo de atención ao fogar, materia pendente

Raquel C. Pérez

Dependencia

O servizo de atención ao fogar, materia pendente

Raquel C. Pérez

O Servizo de Atención ao Fogar dá cobertura ás persoas dependentes para mellorar a súa calidade de vida e retrasar a súa institucionalización. A falta de financiamento, de persoal e os baixos prezos impostos ás empresas que o prestan repercuten nas traballadoras e, especialmente, nas persoas usuarias.