Culturas
Música galega comprometida: 18 artistas con mensaxe para combater os tempos revoltos

A música sempre foi, como calquera forma de arte, unha vía idónea para transmitir todo tipo de ideas e mensaxes. Desde os máis banais e lixeiros ata os máis comprometidos e relevantes. Destes segundos atopamos uns cantos exemplos na música galega, especialmente na última década, cunha enorme presenza feminina entre as protagonistas. Músicas que loitan contra a desigualdade, dan voz a quen non a ten e denuncian inxustizas tanto propias como alleas.

1. Mercedes Peón, a gran pioneira

En ocasións fálase de que o éxito de Tanxugueiras no Benidorm Fest abriu a porta a outras propostas de aires renovadores que viñeron despois, como Fillas de Cassandra, Mondra ou Caamaño & Ameixeiras. O certo é que todas estas propostas son debedoras, e así o recoñecen a maioría, da valentía de Mercedes Peón. Artista incansable, fixo de todo no eido da música tradicional: recompilar aldea por aldea as cancións das cantareiras, difundir a cultura propia en escolas, universidades e medios de comunicación; ser pioneira na renovación dun xénero musical e levalo polo o mundo adiante. Sempre a contracorrente, sempre libre.

Que escoitar: Deixaas (2018)

2. High Paw, a singjay en busca do cambio

A cantante viguesa, a ritmo de reggae ou hip hop, envía “mensaxes de activación para o cambio, cara a unha realidade que considero máis xusta, máis libre”, explicou nunha entrevista. Como muller que lidera o seu propio proxecto musical viviu na súa pel o machismo tan presente na industria musical, repleto de paternalismos e situacións “non violentas pero que violentan”. Tanto ten se é en galego, castelán ou inglés: High Paw non se morde a lingua á hora de denunciar as inxustizas cun flow envexable.

Que escoitar: Novas herbas (2021), xunto a Elephants Yard

3. O'Leo Arremecáchona, a mente de vencer

Probablemente, O'Leo de Matamá sexa o cantautor máis irreverente e incómodo de toda esta listaxe. Non hai canción do Leo que non estea afiada coma unha fouce nin bata na mesa coma un martelo. Sen dúbida, é o maior representante da canción protesta da Galiza contemporánea. O escritor Diego Ameixeiras xa o explicou mellor que ninguén nestas páxinas: “O'Leo escribe e canta despoxándose de todo, sen pretensión de sinalarse, rebotando harmonías coa firme convicción de que xa houbo alguén que cargou cos mesmos pasquíns noutra fase da historia, sexa polo delta do Mississippi ou por unha leira de Matamá”.

Que escoitar: sé [mente de vencer] (2019) 

4. O Rabelo, rave e foliada para todes

“A min encantaríame facer festas cheas de xente diferente para estarmos todes tranquis e pasalo ben. Persoas de moitas cores e formas. Mulleres con barba e homes con tetas, persoas non binarias, xente que leve roupas chulas e que, se lle apetece, se pinte a cara”, di O Rabelo na introdución do seu disco Silva. É un bo resumo da súa proposta: música alegre, combativa e inclusiva para bailar en compañía a ritmo de reguetón, rap e folclore. O seu último proxecto, Xerme, é un libro-disco que fala de xente que se organiza para facer fronte ao malestar e a precariedade a través do travestismo e o vandalismo. Nas publicacións en redes sociais nas que anuncia as súas actuacións ou presentacións sempre inclúe información sobre a accesibilidade do espazo onde se celebra o evento ou como chegar en transporte público.

Que escoitar: Silva (2023)

5. A Banda da Loba, fabricando luz

O quinteto formado por Andrea, Estela, Iria, Marcela e Xiana caracterízase, no musical, polo eclecticismo de estilos, pero sempre cun resaibo pop. Esta heteroxeneidade tamén se percibe no apartado lírico, onde demostran a súa implicación coa cultura e idioma propios, coa diversidade, coa memoria histórica, co feminismo ou o ecoloxismo.

Que escoitar: Lovismo (2025)

6. Rebeliom do Iinframundo, contra vento e marea

Carraxe e insubmisión poden ser dous bos termos para definir a esta banda de hip hop creada en 2005 a cabalo entre Ponteareas e Vigo. Para Nervo, cantante do grupo, a arte precisa xerar unha emoción ou sentimento en quen o recibe, e iso é o que busca de xeito incansable a través dunhas letras enchoupadas de contido social e político e aderezadas con rabia e moita ironía: “Teu ego é feio, si , como Pablo Motos, / como o sorriso de políticos na foto, / como ver morrer uma flor de loto, / como que Ana Rosa Quintana tenha direito a voto” cantan en ‘Copérnico’.

Que escoitar: Amor ou barbárie (2023)

7. Dakidarría, historias dunha terra

O multitudinario grupo do Val Miñor é o rei dese punk ska comprometido tan debedor de The Clash. Capitalismo, feminismo, independentismo, diversidade cultural, corrupción, fascismo, caza, mocidade, consumismo e memoria son algúns dos temas que atopamos nos seus seis discos de estudio, que comezaron sendo en castelán para pasarse ao galego en 2015. Unha postura militante que non é incompatible coa diversión: demostran que é posible protestar e bailar ao mesmo tempo.

Que escoitar: Utopías emerxentes (2015)

8. Bala, bestas ruidosas

Nunha entrevista, Anxela Baltar, voz e guitarra de Bala, comentou que un dos motivos polos que cambiaron de selo discográfico foi que os dirixentes non estaban moi a favor de que puidese conciliar a súa actividade musical co coidado da súa filla recén nacida. A maternidade e a conciliación laboral son temas que atopamos nalgunha das canción do seu novo disco, Besta, como tamén a saúde mental ou a situación social e económica do noso tempo: “Y que no pare de pensar, producir y pagar seis malditos euros por el aceite de oliva que antes costaba tres y pensar en mi hija y en a ver que pasa el día de mañana”, canta sen reserva en ‘Prisas’. Nesa mesma canción fala do “maldito privilexio” que supón vivir de aluguer ou do pouco valor que teñen os estudos universitarios a día de hoxe.

Que escoitar: Besta (2024)

9. Youcanthide, berro xeracional

“Soy palestino, fuck Valentino / Fuck Inditex, Israel mata niños / Fuck España, su bandera y sus signos / Su genocidio por todos sabido”. Así de contundente se mostra Kaixo, cantante da banda de hardcore e rap Youcanthide no tema ‘9 Gates’. No resto de temas dos seus dous álbumes aborda diversas problemáticas, como a crise que esta a asolar a xente nova, a guerra, a ameaza da intelixencia artificial ou as fake news.

Que escoitar: Guerra (2024)

10. Su Garrido Pombo, facendo a revolución desde un patio de luz

É difícil non atopar a Su nun evento de carácter social, especialmente en Vigo. Colabora con diferentes asociacións locais como Emaús ou Amigas das Árbores e as súas actuacións en directo son un oasis de paz e comunidade: “Cando eu considero que eu podo axudar a reverter unha inxustiza, non dubido en actuar”, comentou nunha ocasión. Música cos pés na terra, arraigada ao fogar, que se espalla pola cidade e polo rural, en festivais de calquera tipo e en manifestacións. Armada cunha guitarra, unha pedaleira de loops e a súa fermosa voz, Su é sinónimo de xenerosidade, paixón e emoción.

Que escoitar: Patios de luz (2022)

11. Tanxugueiras, cantareiras comprometidas coa terra

Situar a música tradicional galega en Televisión Española na hora de máxima audiencia baixo o lema de “Non hai fronteiras” xa é, de por si, unha vitoria e toda unha declaración de intencións. Ademais dese labor de popularización do folclore galego alén da nosa terra e de encabezar o movemento neotradi que tantos éxitos está a acadar nos últimos anos, o trío de cantareiras non dubida en situarse abertamente en contra da homofobia (‘Pano corado’) ou do proxecto da macrocelulosa de Altri nun vídeo nas súas redes sociais, entre outras causas.

Que escoitar: Diluvio (2022)

12. Fillas de Cassandra, o rexurdir da mitoloxía feminista

Non se lembra un ascenso tan meteórico en Galicia. En marzo de 2022 daban o seu primeiro concerto na pequena sala Kominsky de Vigo e nos tres anos seguintes dedicáronse a encher practicamente todos os espazos nos que actuaron, entre os que se atopan algúns dos máis multitudinarios do país (a praia de Riazor en Coruña, a Porta do Sol ou o Auditorio Mar de Vigo, a Praza de España en Pontevedra…), salas do resto de Estado e mesmo en Bruxelas. Os motivos do éxito son moitos, e sen dúbida un deles é a mensaxe abertamente feminista do dúo, quen reinterpretou ao seu xeito a mitoloxía clásica grega no disco Acrópole (2023). Frases como “Credes en Deus pero en nós non” xa son iconas da música popular do noso tempo.

Que escoitar: Acrópole (2023)

13. SonDaRúa, sempre pelexando

Seguindo co rap combativo en galego, SonDaRúa son (ou eran, ata a súa disolución en 2023) un dos seus máximos expoñentes. Con Hugo Guezeta (agora en solitario) e Álex Arnoso (actualmente no grupo de rap metal Vimbio) ás voces e That Bass aos pratos, convertéronse en pouco máis dun lustro en referentes do xénero urbano grazas a unhas letras repletas de mordacidade, tradición e reivindicación.

Que escoitar: Eterno combate (2020)

14. SÉS, referente irredutible

Se pensas nunha artista galega comprometida automaticamente vén á mente María Xosé Silvar, máis coñecida como Sés. Fala sempre claro, sen reservas, tanto enriba como fóra do escenario. A súa toma de postura radical a nivel político e artístico ao longo de tantos anos, segundo ela, pechoulle máis portas das que lle abriu, pero nin con esas conseguiron calar á compositora coruñesa, unha das nosas músicas máis senlleiras das últimas décadas.

Que escoitar: Co xenio destrozado (2013)

15. Pauliña, unha rebelde que vai cos tempos

Hai xéneros máis proclives para a música implicada a nivel social e político, e o rock e o blues actualmente non adoitan ser uns deles. Para cambiar esta tendencia está a cambadesa Paula Chaves, Pauliña, que carga de mensaxe a música de raíz norteamericana con actitude punk. Mensaxes feministas, a prol do idioma (Galego is not dead é o título do seu último disco) e da liberdade de expresión, contra a policía e moi ligados a realidade social dos nosos días son algunhas das temáticas que atopamos no seus catro discos, sempre caracterizados polo uso dunha linguaxe directa e clara.

Que escoitar: A Mafalda (2020)

16. PAVA, costumbrismo poético

Pava é o novo proxecto musical da compositora e poeta Lucía Aldao, que leva o nome dos dous EP que publicou en 2021 e 2022 e no que está acompañada por Analís na batería, David Santos no baixo e Pablo Silva na guitarra.. Aldao aposta por un costumismo poético no que non faltan a reivindicación, o compromiso, o humor, a liberdade e o afán de mostrar novas identidades e xeitos de relacionarse.

Que escoitar: 3 (2024)

17. Najla Shami, músicas do mundo que miran cara Palestina

Resulta difícil manterse allea ao xenocidio que está a acontecer desde hai anos en Palestina. Máis aínda se as túas orixes están alí. É o caso da cantante compostelá Najla Shami, quen visitou a terra do seu pai nos meses previos a empezar a traballar en Ela sabe a sol (2019). Alí viviu en primeira persoa a situación dramática que está a vivir o pobo palestino, polo que non dubida en denuncialo en entrevistas ou participar en actos solidarios, como o recibimento do barco Marianne en Bueu en 2015, que despois poñería rumbo a franxa de Gaza coa fin de romper o bloqueo israelí.

Que escoitar: Ela sabe a sol (2019)

18. Vértebras, MC cos pés na rúa

O dúo formado por Amari e Ika Subversiva é de recente creación, pero vén pisando forte. Co disco 42 gramos deixan as súas intencións ben claras: “Amistad y rebeldía siempre por bandera / de cara y de frente contra su violencia / somos las insumisas, obreras e insurrectas / no somos apariencia ni modas pasajeras / mujeres recitando sólo vivencias”, cantan no tema ‘Amistad y rebeldía’. Temas como o feminismo, o anticapitalismo, a saúde mental ou a precariedade están presentes no seu rap directo de aires clásicos, tamén coñecido como boom bap.

Que escoitar: 42 gramos (2024)