Enfoques
Pazo vaciado

En decembro de 2020, a familia Franco tivo que entregar a posesión do Pazo de Meirás (A Coruña), que a familia do ditador ocupou durante máis de oito décadas. Esta selección das fotografías exclusivas de Álvaro Minguito mostra as presenzas fantasmáticas que aínda percorren as salas deste inmoble.
Pazo vaciado - 3
Imagen del comedor principal, con su característica chimenea. El comer fue escenario de diversos Consejos de Ministros durante la dictadura. Álvaro Minguito (©)

Estas son as fotografías dun baleiro. Tomáronse durante a pandemia, pouco despois de que a familia Franco entregase as chaves do Pazo de Meirás á secretaría de Estado de Memoria Democrática, en cumprimento dunha decisión do Xulgado número 1 de Primeira Instancia da Coruña. O silencio preside os salóns das Torres de Meirás, a mansión que, desde decembro de 2020, é propiedade do Estado español. Se cadra hai unha atmosfera, ou varias capas de atmosfera, superpostas, confusas. Pero, sobre todo, o que se nota é un baleiro despois de máis de oito décadas de posesión. Falta tempo para escoitar outras voces, as de veciños ou veciñas, viaxeiros, historiadoras, que doten dunha nova capa de significado a este edificio, que hai un século e medio pertenceu á escritora Emilia Pardo Bazán e que ocupou durante oito décadas a familia do ditador Francisco Franco. Pero non falta moito para que se escoiten esas outras voces.

Dentro de pouco, as estrañas torres que dotan dun aire medieval ao conxunto verán outro tempo. Deberon pasar máis de 85 anos desde que a leira foi obsequiada a Francisco Franco por unha “Junta Pro Pazo del Caudillo” que recadou os fondos necesarios para a compra da facenda por medio de doazóns obrigatorias, detraídas de institucións públicas, dos salarios de funcionarios e de traballadores de empresas privadas. Oito décadas e media de reparacións que, até a restauración da democracia, foron sufragadas por administracións que asimilaran o principio polo que Franco consideraba ao Estado unha extensión de si mesmo.

Pazo vaciado - 12
Detalle dunha das paredes do salón da planta baixa adicado a Emilia Pardo Bazán. Álvaro Minguito (©)

Se cadra entón alguén atope o pequeno burato nunha polgada de terra onde se cravou un poste durante a ocupación de terras que tivo lugar no ano 1933, só cinco anos antes do desembarco do Franco. Se cadra unha mirada atenta perciba a fenda dun golpe no ferro dun dos camastros para as doncelas que durante décadas atenderon as necesidades dos amos do pazo. Pode ser que nalgunha das cadeiras queden os restos do mal paso dun dos cargos franquistas ameazados durante un dos Consellos de Ministros que se celebraron no comedor. Ou, xunto á pista de pádel, alguén poderá imaxinar o curto descanso da cuadrilla de 300 obreiros que traballaron baixo a férula de Carmen Polo na primeira reforma que a esposa do ditador dirixiu antes de enseñorearse da leira (e das leiras lindeiras). Posiblemente, nas toallas que foron abandonadas quede aínda algún gran microscópico da area de Bastiagueiro, o lugar a uns dez quilómetros de alí onde estaba a casiña na que a familia do ditador repousaba despois de baixar a unha praia baleirada de veraneantes pola Garda Civil. Percorrendo as salas é posible trazar as etapas do franquismo, desde as miserias da autarquía e os testemuños da represión dos anos 40 e 50 até o empeño por forxar a imaxe dun ancián retirado na súa terra moza aos hobbies pracenteiros en sintonía coa expansión da sociedade de consumo dos 60 e 70. Ese ancián que, ao morrer, deixou unha fortuna indeterminada, estimada entre 120 e 600 millóns de euros.

Pazo vaciado - 8
Un dos cuartos para o servizo Álvaro Minguito (©)

Pero non é fácil facer o percorrido. Hai elementos que confunden e ausencias sen as cales é difícil imaxinar o desexo e o delirio de grandeza dos seus anteriores habitantes. Farán falta paneis e explicacións para quen non viviron baixo a sombra dese réxime. Os Franco levaron mobles e cadros, cambiaron cousas de sitio. Substituíron as antigüidades que afanou a esposa do ditador por cadros cutres de tenda de mobles, engadiron novelas low cost, revistas de decoración, os restos de 250 cervos e corzos tombados en cazarías, e outros obxectos de uso típico por parte do que hoxe chamamos “cayetanos”, unha subcultura que foi en boa medida inspirada polos descendentes espirituais do xeneral golpista de 1936. En sucesivas vagas levaron o que máis valía e cambiárono por aquilo que as familias abandonan sen mirar atrás: roupa barata, vellas axendas con teléfonos que ninguén colle xa, coleccións de cousas que un día lles deixaron de importar, os libros da biblioteca de Emilia Pardo Bazán aos que nunca prestaron moita atención.

Pazo vaciado - 9
Antiga pista de pádel, nos xardíns pazo. Álvaro Minguito (©)

Hai aínda 564 bens mobles en disputa, para os que o Estado reclamou protección aos xulgados. Son os restos do monumento ás aspiracións aristocráticas que foi o Pazo de Meirás: as voluminosas figuras “dos profetas do antigo testamento Abraham e Isaac” que formaban parte do pórtico da Gloria da catedral de Santiago; obxectos doutros pazos, os recordos de pasados caprichos que se trasladaron sen demasiadas explicacións alí. Os elementos nas balaustradas que foron levados por orde de Carmen Polo desde o Pazo de Bendaña, en Dodro, á torre dese mesmo pazo que foi reconstruída na vila do Franco, o tres hórreos que apareceron paulatinamente para decorar os xardíns de Meirás, as pilas bautismais procedentes da igrexa de Moraime, en Muxía.

Quedan tamén notas que son apuntamentos ao pé da historia, como o extenso informe que a Dirección Xeral de Industria e Material realizou sobre o accidente de caza que o ditador sufriu en 1961, que revela o temor de Franco a un atentado. Quedan recordos das súas afeccións: a caza, a pesca, as armas, os exércitos. Quedan os testemuños do culto á personalidade e como esta presidía as residencias oficiais: retratos e máis retratos, decenas de imaxes de si mesmo, o cadro de Ignacio Zuloaga no que o unificador da dereita en 1937 aparece coa camisa azul falanxista e a boina vermella carlista; unha pintura de senectude da parella, un enorme busto xunto á monumental escaleira do pazo.

Quedan probas dalgúns feitos que están na papeleira da historia, como a foto dun dos seus adversarios políticos gardada nun caixón, e a proba de amizades que conveu esquecer: a dedicatoria de Benito Mussolini nas páxinas dun libro sobre as grandes proezas do fascismo italiano na II Guerra Mundial, a memorabilia de grupúsculos fascistas tamén chamados “nostálxicos”; o impreso da conferencia Fundamentos do novo sistema penal español, unha xustificación teórica/práctica do traballo escravo co que se edificaron moitas das fortunas de hoxe. Non só hai silencio no Pazo de Meirás, diríase que afinando o oído pode escoitarse o movemento inquieto das vítimas, as que morreron na guerra, as que morreron no exilio, as que morreron na posguerra e nas décadas de represión posteriores.

Atrás do expolio

Dous investigadores galegos, Carlos Babío Urkidi e Manuel Pérez Lorenzo, levaron a cabo a obra máis importante para coñecer a historia de como o Pazo que ocupou a escritora Emilia Pardo Bazán converteuse nun símbolo da concepción patrimonialista do territorio e a cultura que o Franquismo aplicou no resto de España. Meirás. Un pazo/ un caudillo / un espolio (Fundación Galiza Sempre, 5ª edición, 2021) é o libro definitivo para coñecer as razóns polas que o Xulgado nº 1 de Primeira Instancia da Coruña, e posteriormente a Audiencia Provincial, considera que a doazón levada a cabo en 1938 polo Junta Pro Pazo del Caudillo non ten valor xurídico e que o contrato de compravenda de 1941 foi unha “simulación absoluta”.

O traballo documental que plasmaron nesas 423 páxinas, e o empeño das organizacións memorialistas, da Comision pola Recuperación da Memoria Histórica da Coruña, da Inciativa Galega pola Memoria, foi a clave para abrir o pazo á poboación galega, para que fracasase o intento postremeiro do Franco de vender a casa, para que en decembro de 2020 fosen obrigados a entregar as chaves do inmoble. Grazas a estas resistencias, grazas a estes autores, que afrontaron demandas polo que hoxe está probado en sede xudicial, agora escóitase o silencio, apréciase o momento de abandono que precede a algo que está por vir e que nalgún momento borrará as pegadas máis sinistras dun pasado que nunca tivo que pasar e que moi cedo será o obxecto doutra interpretación posible. A que xulga ao franquismo e a Franco como o que foi e non en función das pretensións que aínda hoxe tinguen as estancias do Pazo de Meirás. Por pouco tempo.

Pazo vaciado - 1
Ampliar
Detalle del despacho de Franco. Retrato familiar con Carmen Polo (1900-1988) y Carmen Franco (1926- 2017).
Detalle del despacho de Franco. Retrato familiar con Carmen Polo (1900-1988) y Carmen Franco (1926- 2017).
Pazo vaciado - 4
Ampliar
Detalle de uno de los pasillos que dan a los salones principales.
Detalle de uno de los pasillos que dan a los salones principales.
Pazo vaciado - 2
Ampliar
Fotografía de Juan Carlos I dedicado a Franco, quien en 1969 firmó la Ley de Sucesión en la que designaba a Juan Carlos de Borbón con el título de "Principe de España".
Fotografía de Juan Carlos I dedicado a Franco, quien en 1969 firmó la Ley de Sucesión en la que designaba a Juan Carlos de Borbón con el título de "Principe de España".
Pazo vaciado - 6
Ampliar
Exterior del edificio principal. Algunos de los elementos ornamentales del jardín también proceden del expolio de otros pazos como el de Bendaña, en Dodro.
Exterior del edificio principal. Algunos de los elementos ornamentales del jardín también proceden del expolio de otros pazos como el de Bendaña, en Dodro.
Pazo vaciado - 7
Ampliar
Escalinata en las torres de Meirás, edificio principal del pazo del mismo nombre. Arriba a la izquierda se aprecia el último retrato de Franco y Polo realizado por Félix Revello de Toro en 1974. Debajo de la escalera en pìedra, una pila bautismal, trasladada a Meirás por deseo de Polo.
Escalinata en las torres de Meirás, edificio principal del pazo del mismo nombre. Arriba a la izquierda se aprecia el último retrato de Franco y Polo realizado por Félix Revello de Toro en 1974. Debajo de la escalera en pìedra, una pila bautismal, trasladada a Meirás por deseo de Polo.
Pazo vaciado - 2
Ampliar
Pintura que adorna uno de las habitaciones destinadas a la familia. El cuadro recoge algunos de los símbolos del Valle de los Caídos, la bandera, la gran cruz y la figura de la piedad, la Virgen María con el Cristo crucificado en su regazo.
Pintura que adorna uno de las habitaciones destinadas a la familia. El cuadro recoge algunos de los símbolos del Valle de los Caídos, la bandera, la gran cruz y la figura de la piedad, la Virgen María con el Cristo crucificado en su regazo.
Pazo vaciado - 1
Ampliar
La habitación personal del matrimonio Franco, en la primera planta del edificio.
La habitación personal del matrimonio Franco, en la primera planta del edificio.
Pazo vaciado - 9  ok
Ampliar
Retratos del pintor Ignacio Zuloaga en la parte superior de la entrada principal. A la izquierda, Carmen Franco, hija del dictador, a la derecha el retrato de Franco con la boina roja carlista y la camisa azul de Falange, envuelto en la bandera y sobre el fondo de Cuelgamuros (Madrid) en el que se construiría el Valle de los Caídos.
Retratos del pintor Ignacio Zuloaga en la parte superior de la entrada principal. A la izquierda, Carmen Franco, hija del dictador, a la derecha el retrato de Franco con la boina roja carlista y la camisa azul de Falange, envuelto en la bandera y sobre el fondo de Cuelgamuros (Madrid) en el que se construiría el Valle de los Caídos.
Pazo vaciado - 10
Ampliar
Una de las estancias de las cocinas del pazo, que comunican directamente con los salones.
Una de las estancias de las cocinas del pazo, que comunican directamente con los salones.
Pazo vaciado - 6
Ampliar
Cubierta de uno de los volúmenes de la biblioteca del despacho personal del dictador, en una de las torres.
Cubierta de uno de los volúmenes de la biblioteca del despacho personal del dictador, en una de las torres.
Pazo vaciado - 5
Ampliar
Restos, aún sin rehabilitar, del aparatoso incendio que tuvo lugar en el Pazo de Meirás el 18 de febrero de 1978. Atribuido a un cortocircuito, algunas fuentes aseguran que la corriente se cortaba todas las tardes, y apuntan a otras causas que tendrían que ver con la desaparición de documentos (comenzaba la Transición en España) y otros objetos de valor.
Restos, aún sin rehabilitar, del aparatoso incendio que tuvo lugar en el Pazo de Meirás el 18 de febrero de 1978. Atribuido a un cortocircuito, algunas fuentes aseguran que la corriente se cortaba todas las tardes, y apuntan a otras causas que tendrían que ver con la desaparición de documentos (comenzaba la Transición en España) y otros objetos de valor.
Pazo vaciado - 13
Ampliar
La biblioteca de lectura del Pazo de Meirás. En ella se exponen además cuadros, libros y otros objetos que aluden a la iconografía fascista tan del gusto del dictador.
La biblioteca de lectura del Pazo de Meirás. En ella se exponen además cuadros, libros y otros objetos que aluden a la iconografía fascista tan del gusto del dictador.
Pazo vaciado - 3
Ampliar
Uno de los cuartos de baño, situado en el ala familiar de la edificación.
Uno de los cuartos de baño, situado en el ala familiar de la edificación.
Una de las torres del Pazo desde el interior del edificio.
Pazo vaciado - 15
Ampliar
El despacho y la mesa del dictador, en la torre a la derecha de la entrada principal del edificio.
El despacho y la mesa del dictador, en la torre a la derecha de la entrada principal del edificio.
Pazo vaciado - 4
Ampliar
Ideograma de Francisco Franco bordado en el menaje almacenado en el pazo. Se puede apreciar la corona que adoptó como imagen el que ejerció como jefe de Estado tras la guerra civil, entre 1939 y 1975.
Ideograma de Francisco Franco bordado en el menaje almacenado en el pazo. Se puede apreciar la corona que adoptó como imagen el que ejerció como jefe de Estado tras la guerra civil, entre 1939 y 1975.
Pazo vaciado - 5
Ampliar
Baño personal de Franco anexo al dormitorio del dictador en Meirás. La peana del lavabo es uno de los elementos en disputa entre la familia Franco y el Estado.
Baño personal de Franco anexo al dormitorio del dictador en Meirás. La peana del lavabo es uno de los elementos en disputa entre la familia Franco y el Estado.
Pazo vaciado - 8
Ampliar
Un Cristo enmarcado por los profetas Abraham e Isaac realizados por el taller del maestro Mateo para el pórtico de la Gloria de la catedral de Santiago de Compostela.
Un Cristo enmarcado por los profetas Abraham e Isaac realizados por el taller del maestro Mateo para el pórtico de la Gloria de la catedral de Santiago de Compostela.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Arte
Arte y memoria histórica Un artista renuncia a un premio de la Academia de Bellas Artes Canaria por su defensa del monumento a Franco
Acaymo S. Cuesta argumenta que la posición de la Academia con respecto al ‘Monumento al Caudillo’ de Juan de Ávalos es contraria a los principios democráticos que defiende y no recogerá el galardón.
Migración
Migraciones En una bici o en un camión
La España franquista trató de salir de la hambruna gracias al trabajo infantil. Los flujos migratorios hacia las grandes ciudades los encabezaban niños, niñas y adolescentes. Una infancia perdida entre cofias y paños para limpiar zapatos.
Franquismo
Historia Todo por la patria: piernas, manos y peldaños
Un fogonazo sobre el tratamiento institucional que el régimen de Franco dio a los veteranos discapacitados de su propio bando.
Residencias de mayores
Residencias Fondos de inversión y residencias: la mano invisible que retuerce los cuidados
Mientras DomusVi, en manos del fondo de inversión ICG, ya es la empresa con más residencias privadas del Estado, residentes, familiares y trabajadoras explican lo que supone que las prácticas especulativas acunen la vejez de las personas.
Palestina
Palestina Egipto abre la puerta a un nuevo alto el fuego en Gaza con el visto bueno de Hamás y EEUU
A cambio de la retirada gradual de la tropas de Israel en la Franja, serían liberados cinco rehenes cada semana. El Gobierno de Netanyahu no se ha pronunciado y siguen los ataques contra población civil.
Argentina
Estela de Carlotto “Faltan todavía muchos nietos por encontrar”
Al cumplirse 49 años del golpe cívico-militar, la presidenta de Abuelas de Plaza de Mayo dialogó con El Salto y apuntó contra el Gobierno de Milei y su ministra de Seguridad, Patricia Bullrich, que encabeza la represión de la protesta social.
Comunidad de Madrid
Fin a la privatización Un tsunami marcha por Madrid por la gestión totalmente pública de los servicios a la ciudadanía
La plataforma Tsunami por los Servicios Públicos nace este domingo para aglutinar a decenas de organizaciones sociales que quieren hacer frente al “modelo neoliberal de destrucción masiva de los derechos humanos y sociales”.
Opinión
Opinión ‘Severance’ o la decadencia audiovisual de Estados Unidos
La segunda temporada de la serie estrella de Apple TV abandona el conflicto laboral y se centra en el amor como principal eje argumental.
México
Hallazgo en Teuchitlán Crisis de desaparecidos en México: los buscadores, entre el narco y las omisiones del Estado
El hallazgo del cementerio clandestino en Teuchitlán, Jalisco, ha conmocionado a todo México. El país que vive una crisis por la desaparición de más de 120 mil personas, que en 18 años solo han aumentado frente a una pasmosa impunidad.

Últimas

Medio ambiente
Medio ambiente Galiza volve á rúa contra Altri, Greenalia e a celulosa da Xunta: o desastre natural en cifras
Espérase que centos de embarcacións e decenas de miles de persoas participen nunha manifestación este sábado na Pobra do Caramiñal, un dos concellos da ría de Arousa, onde desemboca o río Ulla, o máis afectado pola fábrica de celulosa.
Tribuna
Tribuna Carta aberta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proxecto que Galicia nin quere nin necesita”
Os argumentos para apoiar o que dicimos son moitos. Situaríanse nun terreo no bordo da ZEC Serra do Careón; provocarían un novo ciclo de plantación masiva de eucalipto ou de importación de países do Sur; e o máis importante: non teñen licenza social.
Sanidad pública
Aragón La Atención Primaria de Zaragoza, en huelga
Los sindicatos convocantes denuncian el ‘decretazo’ autonómico, por ofrecer más servicios a la ciudadanía sin aumentar el personal contratado. Hay convocado un segundo día de paros el próximo 31 de marzo.
Madrid
Derecho a la vivienda Consumo reclama al Ayuntamiento de Madrid que cierre y sancione los 15.200 pisos turísticos ilegales
El Ministerio de Derechos Sociales y Consumo, que dirige Pablo Bustinduy, entrega un listado de los 15.200 pisos turísticos sin licencia que operan en Madrid y pide a Martínez-Almeida que actúe contra ellos y sus propietarios.
Más noticias
Comunidad de Madrid
Represión La Policía cita a seis activistas que participaron en el escrache a Espinosa de los Monteros en la Complutense
Acusan de delito de odio a activistas que participaron en una protesta en la Facultad de Políticas contra el exportavoz parlamentario de Vox. Fueron citados por la Policía el pasado 21 de marzo, más de un mes después del escrache.
Ni hablar
Ni hablar La clase obrera no va al paraíso
La explotación se aligera con el relato torticero de la explotación y de los héroes del capital, y con la asunción íntima de que capitalismo y democracia son conceptos sinonímicos.
Opinión
Opinión Los eufemismos y el gasto militar
Los profesionales en la confección de los mensajes políticos y manipulación de la opinión pública han debido apreciar que el termino “rearme” era demasiado explícito y contundente y que podría provocar cierto rechazo.
Opinión
Opinión El último capítulo del genocidio
Israel ha comenzado la fase final de su genocidio. Los palestinos se ven obligados a elegir entre la muerte o la deportación. Lo que estamos presenciando eclipsa todos los ataques históricos contra los palestinos.

Recomendadas

Medio ambiente
Medio ambiente Milleiros de persoas enchen A Pobra do Caramiñal para berrar contra a celulosa de Altri e a mina de Touro
Unha grande multitude por terra e centos de embarcacións por mar esíxenlle ao Goberno de Alfonso Rueda que “recúe” ante o potencial desastre ambiental que sobrevoa Galiza.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Un rayo de esperanza tras cinco años de los protocolos de la vergüenza
A punto de prescribir los posibles delitos, un avance judicial abre la puerta a conocer quién decidió no derivar a hospitales a ancianos en residencias en la Comunidad de Madrid.
Medio ambiente
Oliver Franklin-Wallis “La industria de los residuos deja una cicatriz enorme en nuestro planeta”
El periodista británico Oliver Franklin-Wallis recorre en ‘Vertedero’ (Capitán Swing, 2024) las prácticas ocultas de la industria de residuos, exponiendo el papel de las grandes corporaciones, en connivencia con autoridades e instituciones públicas.
Siria
Siria Siria, de la euforia por el fin del régimen al examen de la transición
Las matanzas en el litoral sirio y las dudas acerca de las nuevas autoridades dejan atrás la alegría por la caída de al Asad y enfrían el aniversario de la revolución, el primero tras la huida del dictador.