Literatura
Os amantes desorientados

A protagonista da nova novela de Iolanda Zúñiga, Noites de Safari (Xerais, 2018), farta de súa actitude pasiva nas relacións sexoafectivas, decide empoderarse e “pasar de ser carnaza a depredadora”. Con este propósito decide crear un personaxe, Marleen Malone, biografía, cambios estéticos e plan de acción incluídos, co obxectivo de conseguir relacións satisfactorias nas que sexa ela quen leve, por fin, a voz cantante. Neste devir vaise atopando cunha serie de amantes que conforman un bestiario pop de “homes abrecachas aos que a protagonista lles brinda un oco: intencionado na súa entreperna, imprudente no seu corazón”.

Pero o peso dos seus traumas e desafectos pasados suporán un obstáculo na procura do seu obxectivo. “Ela tenta romper coa inercia”, subliña Iolanda. “Pasa de agardar, de ser submisa, e adopta un rol masculino como é saír de caza. Pero non lle sae ben, engánchase dos tipos que vai atopando e retorna ao seu antigo rol, proxectando un futuro idealizado en cada nova relación”.

A novela está composta por 23 relatos, un por cada letra do alfabeto na que cada un dos caracteres presenta a cadanseu amante asociado, conformando unha sorte de abecedario de personaxes secundarios que camiñan entre o común e o estrambótico.

Da man de Marleen vemos en acción a Apático, Casado, Mentireiro ou Facha entre outros, clásicos das noites de caza, a medio camiño entre a actualidade e o alcanfor.

“Moitos destes amantes son imposíbeis, non existen”, afirma a autora, aínda que resulta inevitable atopar en cada letra deste peculiar glosario referentes que o lector ou lectora pode identificar no seu entorno.

Pero o importante non son eles, senón o proceso que vive a protagonista, Marleen, representada na portada do libro con roupa de caza, uns prismáticos e un cazabolboretas con forma de corazón na barra dun bar da noite viguesa. “Todo o circo dos amantes é unha escusa para falar de temas que á protagonista, como muller, lle afectan”, comenta a autora.

Realidade e ficción

Agás no caso de Periferia (Xerais, 2010), Iolanda protagoniza os seus textos. Tanto no seu primeiro libro,Vidas post-it (Xerais, 2007), como no poemario Amor, amén (Xerais, 2008) e no libro que agora presenta atopamos unha escrita en primeira persoa onde a autora constrúe un personaxe de si mesma. E no caso da obra que nos ocupa vai un paso máis alá e asina a novela co mesmo pseudónimo que adopta a protagonista do libro.

“Para enfrontarnos ao mundo creamos personaxes. Eu non son a imaxe mediática que proxecto, Iolanda e Marleen van por rúas paralelas, non temos apenas nada en común”, subliña a autora. Aínda que nalgúns casos as situacións que atopamos en Noites de safari poder ter unha base real, Iolanda constrúe unha ficción na que xoga cun falso relato autobiográfico. “Outro tema son os sentimentos da protagonista, aí hai moito de min e das mulleres do meu entorno”, puntualiza. Identificar a persoa que escribe co personaxe é algo moi habitual, e ás veces é motivo de singulares anécdotas: “Hoxe mesmo recibín un correo no que un antigo mozo dicíame que esperaba non saír entre os amantes do libro”, comenta riseira Iolanda.

Frecuentemente atopo no meu entorno historias de relacións con homes tan fóra da realidade, tan esperpénticas, que me custa reflectilas para que non parezan un delirio. A realidade sempre supera a ficción.

“Marleen está inspirada nunha persoa que hai moito que non vexo. Ela era moi boa cazadora, sempre traia presas para a casa. Contábame as súas historias e eu no fondo tiña envexa dela. Pero logo ela sempre sufría porque precisaba máis das relacións do que eles”, comenta a escritora.

“Penso nas cousas que lles pasan ás persoas do meu entorno”, sinala Iolanda. “Coñezo moitos casos de mulleres que fixeron todo o posible para quedar embarazadas, como no caso de Marleen Malone. É unha realidade, sentíanse “forno sen biscoito” ao igual que ela. E están frustradas, igual ca ela”, afirma. A autora non elude afondar en situacións que poder resultar polémicas, fuxindo da corrección política. Con Marleen mergullámonos nas nosas contradicións, incapaces moitas das veces de fuxir do conflito permanente entre o que queremos e dicimos ser e o que finalmente somos, produtos dunha maquinaria cultural coa que temos que loitar e que non poucas veces nos pasa por riba. “Moitas mulleres aínda calan ante determinadas situacións que viven coas súas parellas. Isto é algo desgraciadamente habitual”, prosegue Iolanda. “A maioría procuran nunha relación obxectivos máis a longo prazo do que soen pretender as súas parellas”.

“Teño a sensación de que este libro pode ser percibido como machista por algunha xente, pero dáme igual”, afirma a escritora. “Conto historias que nos pasan ás mulleres”. Zúñiga reflicte un debate de actualidade como é o que enfronta a expresión artística coa corrección política. “Eu defendo que hai que contar as historias perdendo o medo ao politicamente correcto, impídenos contar a realidade, que é un bo xeito de transformala. Por suposto que hai que educar en valores, pero a risco de ter escrito un texto polémico, seguín aí. As historias nútrense da realidade, non podemos negala”, conclúe.

A escrita como terapia

Periferia foi un shock coa realidade nun lugar diferente (a novela está ambientada nas favelas de São Paulo), e tiña que contalo fose como fose, como se vivía baixo unha ponte. No caso de Noites de safari a motivación foi terapéutica, como en Vidas post-it, o meu primeiro libro”, afirma Iolanda. “Son unha escritora tardía, comecei con vinte e tantos a escribir e fun xuntando relatos. Nesa altura traballaba nunha libraría á que acudía regularmente Fran Alonso, editor de Xerais, e animeime a entregarlle os meus textos”. Tres anos despois foron publicados”, conta Zúñiga. “Foi un libro de iniciación, cando decidiron reeditalo ao gañar o premio Xerais con Periferia opúxenme, reneguei del, pero ao final convencéronme. Deille unha volta e mudei algunha cousa, da que logo me arrepentín”, comenta Zúñiga. “Entendín que o valor desa obra era a súa frescura e inocencia, que era como tiña que ser. Agora véxoo con cariño”, conclúe.

“Abrín o outro día Noites de safari para extractar uns textos para a promoción e xa quería cambialo todo”, comenta entre risas Iolanda. “Non me gusta ler os meus libros unha vez rematados, xa non me pertencen e estaría sempre dándolles voltas e cambiando cousas. Unha vez que está na rúa tomo distancia coa obra. Se non o fixera así, seguro que en catro meses xa querería cambialo enteiro”, conclúe risoña.