Memoria histórica
Memoria de loita, exemplo de vida

Non quixera que estas liñas se convertesen nunha homenaxe póstuma, senón máis ben nun exemplo da loita dun home humilde que sempre mantivo a fronte ergueita e o puño fechado contra o poder. Os tempos mudaron, e moito, desde que morreu o protagonista desta historia, mais seguramente as súas preocupacións fundamentais non eran moi diferentes das nosas. Traballo, aluguer, comida, educación ou saúde seguen sendo hoxe en día o que ocupa a maior parte dos nosos esforzos. Esta historia compuxémola pouco a pouco entre a magra memoria familiar e a inestimable axuda do historiador Marcos Abalde. Trátase da vida do meu bisavó, Eduardo Araújo Conde, asasinado pola Guardia civil nunha emboscada o 2 de abril de 1938.

Eduardo naceu no ano 1903 no antigo concello de Lavadores. A súa nai quedou viúva moi cedo, polo que tanto el como os seus catro irmáns —dous homes e dúas mulleres— coñeceron desde a infancia a escaseza e a dureza dun sistema que os condenaba a levar unha vida miserable. Probablemente foi esta situación un dos detonantes da rebeldía e inconformismo que tanto el como a súa familia demostraron ao longo dos anos posteriores. Da súa infancia pouco máis nos chegou, e moi novo comezou a traballar como metalúrxico.

Traballo, aluguer, comida, educación ou saúde seguen sendo hoxe en día o que ocupa a maior parte dos nosos esforzos.

Nos primeiros anos 20 casa con Dolores Bastos Martínez, recoñece como seu ao fillo desta e dálle os seus apelidos ao pequeno. Terán 3 fillos máis e a casa familiar será na rúa do Casal, na parroquia de Sampaio. No ano 1927 participa nunha pelexa a navalla na que dous veciños de Tui sufriron diversos cortes e pola que foi condenado a 8 meses de prisión. Os motivos da liorta son descoñecidos, mais naqueles anos a tensión política era moi alta e Eduardo comezara a significarse como activo militante na contorna viguesa.

Chegan os anos 30 e a súa participación política e sindical multiplicase, no 1931 ingresa no PCE e no 35 acada a secretaría política do comité rexional do partido, chegando a ser compromisario para a elección do presidente da república en 1936. Nestes anos participou dunha viaxe á URSS xunto cun grupo de comunistas da comarca, nela reforzou as súas conviccións políticas, sendo tamén un motivo de orgullo para Dolores, que gardará como un tesouro os presentes que Eduardo trouxo de volta para casa.

Eduardo Araúxo ingresa no PCE no ano 1931 e chega á secretaría política do comité rexional do partido catro anos despois

Como membro da dirección do sindicato dos metalúrxicos coordina unha folga que durará tres meses e que provocará grandes disturbios na cidade de Vigo. Os traballadores acadarán, tras esta longa loita, a xornada laboral de 44 horas e a tarde do sábado libre: o “sábado inglés”.

O 20 de xullo de 1936 presencia a lectura do bando de guerra na Porta do Sol de Vigo e algúns traballadores achéganse a el para reclamarlle armas coas que responder a ofensiva fascista. Impotentes ante a falta de armamento deciden organizar barricadas na estrada de Ourense, que pasaba polo centro de Lavadores e Cabral. Eduardo diríxese, xunto cun grupo de compañeiros, a asaltar o cuartel da Guardia Civil de Pardavila para armarse. O asalto fracasa, os “Civiles” acuartelados xa decidiran sumarse ao bando sublevado e non permitiron a entrada dos traballadores, chegando a atacalos polas costas mentres os traballadores defendían a súa posición. As barricadas soportarán durante 48 horas os embates dos sublevados, mais unha vez perdidas só fica unha opción: fuxir ao monte cos seus compañeiros. A vida familiar quedou atrás, moitos dos seus xa non o volverán a ver.

As barricadas soportarán durante 48 horas os embates dos sublevados, mais unha vez perdidas só fica unha opción: fuxir ao monte cos seus compañeiros.

Tras uns primeiros días nos montes de Cabral, instálanse na serra do Galleiro onde é probable que coincidisen co famoso guerrilleiro “O fresco” e co coñecido mestre comunista Victor Fráiz. En decembro do 36 unha grande batida policial obriga a Eduardo e ao seu grupo marchar do Galleiro para volver a instalarse nos montes de Cabral. Durante este tempo sucédense accións armadas e expropiacións contra elementos dereitistas da zona de Lavadores, aínda que a autoría destas accións nunca foi descuberta. A estas alturas os dous irmáns de Eduardo —Florencio e Marcial, militantes comunistas— xa foran asasinados, e as súas irmás —Artemia e Aurora— axudan a Dolores no coidado dos fillos.

A denuncia dunha leiteira ante a Guardia Civil pon a estes sobre a pista de Eduardo, e o 2 de Abril de 1938 organizan xunto con tropas de infantería unha batida polo monte de Puxeiros, atopando o agocho no que se refuxiaba xunto con dous compañeiros. Un deles logra fuxir, descoñecemos a súa identidade. Mentres Eduardo e Álvaro Ballesteros enfróntanse aos fascistas coas armas que teñen a man ferindo a algúns deles, aínda que nada poderán facer por salvar as súas vidas. Alí morreu abatido, e despois de morto foi mutilado, feito que dá conta do salvaxismo do novo réxime xenocida.

O 2 de abril de 1938 a Guardia Civil organiza xunto con tropas de infantería unha batida polo monte de Puxeiros, atopando o agocho no que se refuxiaba Eduardo Araúxo xunto con dous compañeiros.

Dolores recibe a noticia da morte de Eduardo no seu traballo de peixeira na praza do Calvario, e non podendo conter a rabia polo asasinato do seu home, fóra de si, ergue o puño e berra un “viva Rusia” que resoa en toda a praza. É detida nese mesmo instante e levada ao cárcere, onde recibirá malleiras e vexacións por parte dos carcereiros. O único apoio durante o tempo que durou a súa pena foron as prostitutas que alí cumprían condena e as que sempre tivo en grande estima.

Ao saír do cárcere recuperou aos seus fillos e sacounos adiante coa dificultade que supuña ser unha familia estigmatizada. Os pequenos foron medrando e sendo mozos puxéronse a traballar, algún puxo terra de por medio e probou sorte en América. Dolores nunca entrou en detalle coas súas netas sobre a vida do avó. Elas sabían que o mataran por comunista e que fóra a Rusia daquela, pero pouco mais. O que si lembran as netas e que cada certo tempo había que subir ao cemiterio de Puxeiros a poñer un ramiño de flores a Eduardo, e as flores que Dolores deitaba no canto da tumba eran sempre vermellas.