Migración
Hibai Arbide: “As estratexias de manipulación espallan moitas versións diferentes para diluír a veracidade”

Hibai Arbide Aza (Leioa, 1979) é avogado, pero exerce como xornalista freelance colaborando en multitude de medios de comunicación. Mudouse a Grecia no ano 2014, desde onde cubriu a crise de refuxiados e a violencia institucional exercida contra refuxiadas e migrantes durante os seus procesos migratorios. Aproveitando a súa breve visita a Vigo para participar nas xornadas Sociedade en Venda. Violencias corporativas e resistencias colectivas organizadas por ECOAR))) Global estes días 20, 21, 22 e 23 de marzo, falamos con el de cuestións como o descrédito dos medios de comunicación e o posicionamento das extremas dereitas europeas.

Gustaríame empezar preguntándoche polo tema da charla que diches en Vigo. Concretamente, sobre a responsabilidade que teñen os medios de comunicación no que respecta a crecente sensación de desinformación. Como operan os medios de comunicación nese sentido? Cal é a túa opinión respecto diso?
Eu creo que é innegable que os medios de comunicación perderon moito prestixio nos últimos anos, en parte por demérito propio, por ser en moitos casos meras correas de transmisión de determinados intereses. E, doutra banda, tamén porque creo que as campañas do que agora se chaman fake news ou bulos, que en realidade foron campañas de manipulación de toda a vida, tiveron certo éxito. É unha combinación moi negativa para os medios tradicionais e tamén mesmo para os medios chamados alternativos, como o propio Salto, como outros parecidos, porque agora un dos efectos máis prexudiciais disto é o descrédito dos medios en xeral e de que moita xente chega á conclusión de que todo o mundo mente. Todos manipulan e por tanto non hai xornalismo bo ou xornalismo malo: todo é o mesmo. Esta especie de inflación, digamos, deste descrédito, é moi negativo para todo o mundo. Creo que a responsabilidade disto é obviamente dos donos dos medios e en parte tamén, aínda que en menor medida, da profesión xornalística. Creo que isto ten un efecto moi negativo nos debates públicos, porque ao final no canto de debater sobre se un medio é mellor, gústache máis ou menos ou representa máis ou menos unha liña editorial que che convence ou non, o que se cuestiona é o xornalismo como tal. Eu non teño ningún fetichismo respecto ao oficio que exerzo; non síntome moi identificado con frases grandilocuentes como “sen xornalismo non hai democracia”, pero si que creo que o dereito á información é un dereito de todo o mundo. Creo que estar, eh, informadas é a única maneira de participar en certos debates e sigo crendo que hai que dar información de calidade.

Que crees que é o que cambiou neste proceso de descrédito? É o papel das redes sociais, é a crecente concentración dos medios de comunicación?
Depende do contexto, pero en xeral é unha mestura da influencia das redes sociais, aínda que non creo que sexa única. De feito, os medios de comunicación tamén viven das redes sociais e hoxe en día sen as redes sociais sería difícil imaxinarse os medios de comunicación. Basicamente, as redes sociais son espazos que len os xornalistas. Moitas veces aos xornalistas impórtalles moito máis o que pasa nas redes sociais que o que lle importa á xente que traballa noutros ámbitos. Tamén é un descrédito do modelo empresarial dos medios tradicionais. E logo tamén creo que sobre todo isto nótase no ámbito internacional, que é no que eu curro máis. E é que as estratexias de manipulación clásicas, as do século XX, consistían en tratar de impoñer unha versión diferente dun feito. Pero agora, e creo que isto se ve moi ben coas campañas de desinformación de Rusia ou co que fai especialmente Israel en Oriente Medio, xa non se trata de impoñer unha visión particular, senón de esparexer moitísimas versións diferentes, de maneira que a veracidade queda totalmente diluída. Quedamos con esa sensación de que hai múltiples versións, non se sabe cal é a verdade. Deste xeito, informacións xornalísticas traballadas e contrastadas e investigacións rigorosas quedan equiparadas a bulos de todo tipo, aínda que estes non sexan cribles, porque ao final o que queda é esta nebulosa de. incredulidade. Creo que nisto os medios de comunicación teñen a súa responsabilidade. Pero tamén hai outros factores que están sempre en conflito. Hai potencias interesadas en que en que a verdade sexa difícil de acceder.

A perda de interese mediático foi directamente proporcional ao aumento do nivel de violencia nas rutas de chegada a Europa, que se percibe sobre todo nas devolucións en quente

Levas dez anos vivindo en Grecia, un ano e medio en Lesbos. A cuestión da crise de refuxiados perdeu interese mediática, polo que me gustaría preguntarche pola situación actual.
A perda de interese mediática foi directamente proporcional ao aumento do nivel de violencia nos roteiros de chegada a Europa, que se percibe sobre todo nas devolucións en quente. No caso de Grecia non é como o dos valos de Ceuta e Melilla. Neste caso, cando falamos de devolucións en quente referímonos a dúas cousas distintas: unha refírese aos refuxiados e refuxiadas que están a navegar nas lanchas precarias e son interceptados no mar. A Garda costeira rómpelles o motor ou directamente tíranlle o motor ao mar. Hai dous días dispararon con munición real a un dos motores destas lanchas; adoitan deixalos á deriva nas súas propias embarcacións ou ás veces en lanchas salvavidas. Para iso, moitas veces non dubidan en dar malleiras a quen se poña diante.

Meten a migrantes en furgonetas sen matrícula, lévanos cara outro punto da illa e obríganlles a subir nunha lancha da Garda Costeira para deixarlles despois á deriva en balsas salvavidas

Hai moitísima violencia e é isto no medio do mar. Por tanto, nunha situación de moitísimo perigo. E hai outra modalidade que é aínda máis violenta, que é no caso dos grupos de refuxiados que xa chegaron ás illas e aos que literalmente lles secuestran. Detéñenlles, pero non é unha operación policial da que quede rexistro, é totalmente secreta. Métenlles en furgonetas sen matrícula, lévanos cara a outro punto da illa e obríganlles a subir nunha lancha da Garda Costeira para deixarlles despois á deriva en lanchas ou en balsas salvavidas. Isto fano ademais homes encapuchados, trátase dun grupo paramilitar que actúa xunto aos gardacostas, pero sen ningún tipo de uniforme ou identificación. Cada noite hai decenas ou centos de expulsións. É algo que pasa diariamente, pero que ao mesmo tempo pasa bastante desapercibido. Eu creo que a isto non se lle dá a atención mediática que debería. Eu escribo a miúdo sobre este tema, pero é difícil que teña a atención que eu creo que merece. Para as persoas que conseguen chegar, que facendo unha estimación máis ou menos son o 50% das que o tentan. Téñense que enfrontar a todo o sistema de asilo europeo, que consiste en vivir en campos de refuxiados, en pasar trámites burocráticos,, deshumanizados, etcétera, etcétera. E todo isto pasa de forma cotiá nas fronteiras exteriores, nas illas gregas. Creo que un éxito da extrema dereita e dos partidos racistas e dos movementos racistas é que cada vez se fale máis da inmigración en termos o número de chegadas e fálase moi pouco, ou desde logo fálase en menos do que se debería, das da enorme violencia que teñen que superar para chegar a Europa.

Lo que nos jugamos en Lesbos

Hibai Arbide Aza

3

Personas refugiadas

Lo que nos jugamos en Lesbos

Hibai Arbide Aza

3

El rearme de la extrema derecha en Lesbos y las islas griegas no es solo una amenaza para la vida de miles de personas, es la fuerza de choque que permite que los verdaderos responsables se limpien las manos.

Tanto nos teus artigos como noutras aparicións en prensa fas bastante mención da cuestión da externalización das fronteiras por parte da Unión Europea Cales son os efectos? Como dificulta aínda máis o proceso migratorio?
Os efectos son moitísimos. Podería dar para catro páxinas enteiras, pero centraríame en dous importantes. Un é o efectos que ten respecto a os países limítrofes como Turquía, Marrocos, Alxeria ou Tunes, que, aínda que non é limítrofe, é un dos lugares de saída dos roteiros próximos. E doutra banda están os efectos máis invisibles aínda, que son os das relacións entre os terceiros países. A externalización de fronteiras condicionou completamente a relación entre os propios países africanos, modificando totalmente os roteiros internos de migracións no oeste de África, onde hai unha unión de países que en teoría teñen liberdade de movemento, similar ao que aquí sería o Acordo de Schengen e que, sen que este fose derrogado, de facto xa non está vixente, porque Europa impuxo que estes países consideren con destino a Europa a calquera migrante que circula por un país que non é o. Isto provoca, por exemplo, que os cidadáns de Benín ou de Senegal, que antes podían viaxar a través de Níxer sen ningún problema, agora sexan detidos e deportados habitualmente sen que se haxa sequera demostrado que tiñan o obxectivo de chegar a Europa. As migracións circulares dentro de África antes eran moi habituais e isto cambiou, por exemplo, totalmente a vida de etnias como a como os tuaregs, que para quen cruzar o deserto e a mobilidade, que segue tendo unha parte imprescindible da súa identidade en tanto pobo seminómade, véxase totalmente condicionada. As consecuencias respecto a os países máis próximos son enormes. Eu vivo a 15 quilómetros de Turquía e podo ir pasar unha fin de semana a Esmirna, que é unha das cidades próximas a Lesbos, onde eu vivo, e alí hai unha chea de persoas de terceiros países aos que Turquía impide a saída. Eu creo que isto é algo que se normalizou, pero que é unha barbaridade. É coma se imaxinámonos, por exemplo, que Portugal prohibise saír de Portugal a calquera persoa dunha terceira nacionalidade

Antes dicíasme que algunhas esquerdas europeas se cabrean pola túa equiparación entre Rusia e Israel, ¿Que molesta tanto?.
Por unha banda, resulta incómodo sentirse no mesmo bando que a OTAN nalgún conflito e por suposto que non é algo que eu senta. Eu simplemente síntome nun conflito que pode ter unha dimensión de enfrontamento entre potencias, e sinto que o pobo ucraíno ten dereito a defenderse, como calquera outro pobo, como o l palestino. Se iso coincide cos intereses da OTAN porque é Rusia a que che invade, a responsabilidade segue sendo súa como potencia invasora, e non o exército ucraíno por buscar axuda. Aínda que todos os conflitos son diferentes entre si, creo que xa sexa no Kurdistán, xa sexa en Palestina, xa sexa en Sudán do Sur ou xa sexa en Ucraína, as vítimas da invasión teñen dereito á defensa e a resposta da resposta lóxica sempre é poñerse á beira das vítimas. Neste caso, claramente Putin non é a vítima do que está a pasar en Ucraína.

Preparando esta entrevista, lía un artigo teu publicado en Critic no ano 2022, no que sinalabas a incapacidade das esquerdas xurdidas do ciclo político post 2008 para impugnar a axenda económica neoliberal, relacionándoa co auxe da extrema dereita en Europa. Tamén facías mención do papel da Unión Europea entre 2014 e 2015, que #ante a disxuntiva de escoller entre posibles gobernos de esquerda en Grecia, España e Portugal ou a extrema dereita europea, optaron polos segundos como canle do descontento. Agora tamén me fas referencia a incomodidade de certa esquerda ao verse no “bando” da OTAN ¿Que lectura fas do panorama político europeo?
Por unha banda, hai unha tendencia para ler o mundo como nunha clave dunha Guerra Fría que xa non existe e non entender que o mundo multipolar impón visións un pouco máis complexas que as de dividir o mundo en dous únicos dous únicos bandos e que non é contraditorio estar en contra de Rusia e estar en contra de Israel. Hai unha incapacidade, creo, para saír dese esquema que para elites europeas resulta bastante cómodo. Creo que lle estás facendo un favor bastante grande á OTAN, porque se a fas aparecer como a única opción,, pois evidentemente a xente non vai elixir a Putin. Se tes unha proposta máis complexa na que Putin e a OTAN son dúas dos factores para ter en conta, e fixarse en quen son as vítimas da  invasión, creo que tes unha perspectiva máis interesante, porque ademais as extremas dereitas tamén participan desa polarización e desa simplificación do mundo, e hai que ter en conta que as extremas dereitas europeas son, en moitos casos, profundamente prol Putin. E respecto a o que preguntabas de como as elites preferiron as extremas dereitas, en 2015 houbo claramente unha elección de cal era o voto de castigo lexítimo que ía haber en Europa, e claramente as elites decidiron a través de SYRIZA golpear ás esquerdas que podían supoñer unha alternativa. Ao final o exemplo grego acabou unha vez máis servindo como spoiler do que ocorre en moitos outros países.

Para rematar, gustaríame facerche unha dobre pregunta. Grecia significou un a apertura e o peche dun ciclo político que non foi, e queríame preguntarche sobre a situación do país, tendo en conta que resides alí. ¿Cal é a situación actual do país? E doutra banda, ¿Cal é a lectura que fai en clave internacional tendo en conta que dentro de poucos meses temos unhas eleccións europeas nas que parece que a extrema dereita pode sacar un resultado moi potentes?
Agora mesmo en Grecia hai un Parlamento que conta con tres partidos de extrema dereita máis un goberno de dereita extrema, pero ao mesmo tempo é un exemplo de loita antifascista, porque conseguiu acabar con Amanecer Dorado, que non era soamente un partido, senón que era un movemento paramilitar neonazi. Con todo, segue habendo tres partidos ultraconservadores, profundamente reaccionarios. Un deles é a continuación de Amanecer Dorado, pero non nun sentido orgánico. Xa non é un partido armado, xa non é un partido paramilitar, senón que varios dos líderes de Amencer Dorado están detrás dunha nova candidatura. As esquerdas están en caída libre, SYRIZA ten un profundo problema de liderado do o que non consegue levantar cabeza. Á súa vez, os tres partidos de extrema dereita están á súa vez cunha pequena crise, porque Nova Democracia, o partido de goberno, está a segarlles a herba debaixo dos pés, facendo políticas migratorias restritivas, de orde pública e respecto a as liberdades civís que asumen a axenda da extrema dereita, aínda que ao mesmo tempo tamén están a lle quitar espazos aos partidos de centro e mesmo de esquerda con algunhas políticas sociais como a recente aprobación do matrimonio igualitario. De maneira que Nova Democracia está a converterse practicamente nun partido que vai desde a extrema dereita ata o centro esquerda, Pero isto que podería parecer contraditorio, no fondo non é tal, porque vemos como o reclamacións feministas ou LGTBI, por exemplo, no caso de Francia, foron xa asumidas por Le Pen en clave nacionalista, ou igual que en Israel, onde serviron para lexitimar un réxime de apartheid.

Pero non só xa vemos como determinadas políticas durísimas e de vulneración de dereitos respecto a os inmigrantes son compatibles cunha ampliación de dereitos para a poboación branca. E é moi interesante nese sentido tamén ver como as esquerdas non tiveron ou non están a ter capacidade de lectura da complexidade que iso implica, non? Ao principio, cando hai anos, algúns nalgúns países, determinados líderes da extrema dereita saían da do armario ou utilizaban determinadas claves feministas, desde as esquerdas víase como unha contradición e non como unha evolución destes espazos reaccionarios. E eu creo que Grecia está unha vez máis servindo como spoiler nese sentido. E mentres tanto, pois hai pouco houbo unha votación no Parlamento Europeo na que se votou unha resolución que condenaba a Grecia polo retroceso do Estado de Dereito. Por unha banda, o que ten que ver coa liberdade de prensa e coas dificultades que hai para exercer o xornalismo no país, co asasinato non resolvido dun xornalista que estaba a investigar asuntos de corrupción relacionadas coa policía, co que pasa nas fronteiras, con refuxiados e migrantes e co que ten que ver con escóitalas telefónicas a líderes da oposición, xornalistas e mesmo militares. Isto, que sería gravísimo en calquera país democrático, non supuxo un desgaste para o primeiro ministro, que segue sendo a única figura en ascenso da política grega. E mentres tanto as esquerdas están aínda, eu creo, sen nin sequera facer unha análise do que pasa en 2015 e sen poder superar aquilo.