O prelo
O hibisco púrpura: os custos da liberdade

Para lermos nun texto, para sentir que realmente aprehendemos o mundo a través da literatura, fai falta unha escrita que consiga retratar a complexidade da realidade. A prosa de ChimamandaNgozi Adichie ten esa cualidade. As súas novelas e relatos curtos logran derrubar os grandes estereotipos que as sociedades occidentais construímos sobre a vida e os problemas sociopolíticos de todo o continente africano e, neste caso particular, de Nixeria. Mais, ademais, a autora logra abordar con mestría temas tan complicados como a relixión ou o intricado sentimento de amor e rancor cara a un pai que recorre habitualmente á violencia para impoñer a súa autoridade.

A historia segue a Kambili durante os últimos anos da ditadura militar de Abacha. Ela e máis o seu irmán maior, Jaja,  son os únicos fillos dun empresario millonario que, ademais de ser demócrata, estar comprometido coa súa comunidade e ser dono do único periódico de oposición á ditadura, é un fanático católico que impuxo unha sorte de réxime patriarcal e teocrático na súa casa, onde a súa autoridade está fundamentada na relixión e mantida a través da violencia física. É a través dunha breve estancia coa súa tía Ifeoma que Kambili e Jaja descobren outro xeito de vida: abren os ollos á realidade material xeral de Nixeria fóra da súa mansión de mármore e entran en contacto cunha afectividade que non está baseada nun dogmatismo que coarta a liberdade.

Chimamanda Ngozi Adichie naceu en Engu, Nixeria, en 1977. Estudou medicina e farmacia na Universidade de Nixeria e, aos 19 anos, gañou unha beca para estudar comunicación e ciencias políticas en Estados Unidos. Graduada da Universidade de Yale e doutora en Letras Humanas Honoris Causa pola Northwestern University, Chimamanda N. Adichie, ten varios libros publicados, dos que destacan, sobre todo, Americanah (2013) e Todos deberiamos ser feministas (2014).

A súa primeira novela publicada no 2003, O hibisco púrpura, que gañou a aclamación do escritor Chinua Achebe, unha das grandes figuras da literatura africana, dá conta do impacto das estruturas sociais como a clase e o xénero, mais tamén das implicacións do colonialismo histórico na actual Nixeira. Nese sentido, Chimamanda N. Adichie logra o que describía hai un par de anos nunha entrevista á autora irlandesa Sally Rooney: conseguir representar de xeito implícito esas estruturas sociais que nos definen e que de principio poden parecer moi abstractas ou difíciles de comprender na súa totalidade; describir como estas pesan nas relacións sociais. En O hibisco púrpura, sobre todo na primeira parte, Adichie non fala explicitamente das estruturas, mais podemos lelas a través das limitacións e da comprensión do mundo das personaxes.

Ao longo do libro, entre as descricións dos castigos do padre de Kambili, Eugene, vemos a violencia patriarcal exercida cara á familia enteira, incluído á muller deste empresario, quen se ve obrigada a permanecer en silencio na súa propia casa. A través do avó, Papa-Nnukwu, e do rexeitamento que este sofre por parte do seu fillo Eugene, aparecen representados outros conflitos da sociedade nixeriana pos-colonial, como o reforzamento dunha xerarquía cultural sobre outra a partir de la evanxelización cristiá.

A autora sinala sutilmente o peso destas estruturas nas distintas prácticas cotiás das personaxes. Por exemplo, cando Kambili e Jaja pasan uns días na casa da súa tía, descobren o traballo artesanal e tradicional da cociña. Aprenden dos seus curmáns como limpar e cociñar certos alimentos e como aproveitar ao máximo outros; descobren unha comida coa que nunca tiveron contacto dentro da súa mansión. Neste caso, é a través da gastronomía e do acto mesmo de cociñar que se ve reflectida, por exemplo, a diferencia de clase e, unha vez máis, a pegada colonial.

O hibisco púrpura tamén fala da ditadura militar que gobernou Nixeria desde 1983 até 1999. Chimamanda dá conta da persecución política aos intelectuais e do desmantelamento progresivo da universidade, tema que tamén aborda en Americanah. A personaxe da tía Ifeoma, que xustamente é profesora da universidade, é despedida por cuestións políticas logo de pasar unha longa tempada sen impartir aulas. Unha vez desempregada, sen diñeiro para manter ós seus tres fillos, decide recorrer á emigración.

A visión que ofrece Chimamanda N. Adichie sobre o racismo institucional, que exhibe como sistemático e azaroso, muda a perspectiva que adoitamos ter da migración africana cara ao Norte global. Damos conta do cansado, do carácter forzoso destes movementos migratorios e comezamos a miralos máis como un exilio cheo de dor. A autora complexiza e humaniza a narrativa: “marchar para atopar unha vida mellor”.

A novela divídese en catro capítulos. Cada un marca a temporalidade da acción, pois a narrativa non é cronoloxicamente lineal. Comezamos, de feito, polo clímax, no Domingo de Ramos, o momento de maior tensión familiar. Logo retrocedemos ao pasado, despois volvemos ao punto de inicio para, finalmente, rematar no presente. Esta estrutura axuda á autora a crear un arco de personaxe para cada un dos integrantes da familia e, sobre todo, para a narradora: Kambili. Podemos observalo, sobre todo, en como vai mudando a súa descrición da violencia que exerce o seu pai contra ela, contra súa nai e contra o seu irmán. Por medio de Kambili, ademais, a autora retrata o complexo que pode ser estar relacionada afectivamente cun violentador. A moza vese inmobilizada pola contradición, por un sentimento no que están mesturados o odio e o amor cara o seu pai. A súa nai e o seu irmán, pola contra, axudan a equilibrar esta confusión sentimental, que podería levarnos a maliterpretar o discurso de Adichie, e toman unha clara posición contra o abusador.

Así, O hibisco púrpura toca unha longa listaxe de temáticas. Sen dúbida, a súa lectura nútrenos ao ampliar a nosa comprensión doutras realidades culturais. Tamén edúcanos ao romper estereotipos, ao amosarnos como se vive realmente nos países que temos estigmatizado até o cansancio desde hai séculos e tamén ao aludirnos cando dá conta das pegadas do colonialismo na sociedade nixeriana actual. Igual que Kambili, a novela fainos saír da nosa burbulla, no noso caso cultural, para abrirnos os ollos e facernos a medrar.

Esta novela foi traducida ao galego por Moisés Barcia e saíu do prelo da editorial Rinoceronte.