Precariedad laboral
Tomás, o contrato de verán acábase

Son as 8:30, soa o espertador. Apenas asomou o sol, o ambiente segue frío e húmido; e con todo, o aire parece vapor. Levántase da cama automaticamente -esta, coa súa pequenez, ocupa case toda a dormitorio-, e baixa unha planta. O espello embázase na ducha do baño compartido, sae á rúa. Agora o vapor é unha morna brétema. O verán é verán, pero a auga do ceo aquí xamais se vai.

Baixa cara ao paseo baleiro e xira pouco antes de chegar á ría. Chega un pouco xusto: son as 10:30 cando cruza a porta do restaurante. Leva algo máis dun mes facendo quilómetros nunha carreira de aceleración, pero isto non é como as xornadas de atletismo que adoitaba realizar. Como non serven almorzo, o primeiro ao que se dedica é a dobrar os manteis de papel que logo serán furados polos nenos das familias. Se non o fai agora non lle dará tempo cando a xente comece a chegar e todo se abarrote. Tócalle facelo a el, basicamente, porque é o último en chegar, e non o vai a facer ningún dos seus tres compañeiros, cinco en fin de semana.

Sanxenxo, aparece no cartel á entrada. A vila de verán da ría de Pontevedra e a vila a secas no inverno. Abaixo, Tomás limpa xa os baños, sucios desde a noite anterior ou desde a seguinte, non sabe. Mañá tócalle ao seu compañeiro, altérnanse. Cando o sol xa quentou o suficiente para que as primeiras persoas en xornada completa de relaxación comecen os seus traballos na praia, Tomás disponse a comer, despois do traballo de abrillantamento. O reloxo marca as 12:00, hora para a primeira e máis importante comida.

Xusto detrás do restaurante atópanse casas de antigos pesqueiros, onde os barcos comparten aloxamento cos iates do porto deportivo. Non é pouca cousa, alí atópase o Valoria, o pequeno da familia, cos seus 30 metros de eslora que pouco saíron da ría. Non é pouca cousa cando o seu dono é a sexta persoa máis rica do mundo -e galega- Amancio Ortega. E non é menos cando as fotografías que xustifican o verán llas levan os pesqueiros que se adican a tan ousada actividade nas súas madeiras flotantes, e non o de Ortega. Porque, de entre os barcos, o iate do magnate non é o máis excéntrico nin o máis rechamante, e o estranxeiro curioso necesita do dedo do home de vila para localizalo e asombrarse.

Á dereita esténdense os 800 metros de Silgar; ao carón os seus edificios a pé de praia, ao outro as boias que separan aos intrépidos que chegan ata elas dos barcos que veñen e van dun lado ao outro da ría ou das correntes do Atlántico. A praia empeza a mutar e resoa "Sangenjo" e as discusións fonéticas. Tamén o acento madrileño de varias familias numerosas. Tal suculenta clientela págase, o aluguer do restaurante veciño son 12.000 euros mensuais, contan. Por suposto, o local non se sitúa en primeira liña do porto. Escaso aluguer sería.

12.000 é tamén o número de vivendas da localidade. Máis da metade só son utilizadas durante o verán, e os 17.000 habitantes que quedan no inverno transfórmanse en máis de 100.000 nos bos meses. É o chan máis caro de toda Galicia, grazas ao seu Plan Xeral de Ordenación Urbana, xa vendido e repartido entre un dos ex-alcades, un ex-presidente do Pontevedra Club de Fútbol e construtoras varias.

Quen non ten que pagar é o xefe do restaurante de Tomás, unha desas persoas propias do Sanxenxo de inverno. Faltaría máis, o edificio é seu de sempre. A xente comeza a chegar, e a ocupar asento preferente nas mellores mesas das 25 que conforman a terraza. Tomás pon o seu uniforme, polo branco, comprado por el mesmo. Comeza a facer quilómetros entre os metros que separan a cociña, as seis mesas da planta de arriba, as seis de abaixo e a terraza. Menos mal que comeu ben ás 12:00.

O turismo de interior chega desde Marín ou Pontevedra. O turismo de exterior, desde León ou Madrid. “Este prato ao 5D. O seguinte á 6C”. A terraza satúrase de familias, especialmente os sábados. Os camareiros reparten as zonas: todo o mundo no seu sitio. O pique xeral, portorriqueño, coordina. A moza colombiana prepara as ensaladas. A cociñeira xeral prepara os pratos, o seu marido, o barman, os cócteles. O xefe prepara o polbo. Un mozo, chegado dun monte próximo, lava os pratos. Todo iso nunha cociña 5x5. Fóra, chegan as señoras e señores de Marín, de Pontevedra ou de Madrid. Algúns, na súa inmodificable rutina, levan indo ao mesmo sitio desde que lles alcanza a memoria. Dentro, Tomás ve como o capacho de pratos por fregar se vai enchendo cada vez máis. Cada tres minutos entra e sae unha factura de caixa. Contas de 200, 250 euros por mesa. O mozo, con sobrepeso nunha cociña moi pequena, non dá imaxe de dar abasto para tanto prato. Tomás mira a escena. O bo do alto ritmo de traballo é que non hai tempo para pensar.

A despensa está a rebordar, os provedores chegaron hai poucos días. Xeo que o restaurante non pode fabricar, grandes anacos de vaca... O marisco, comida estrela, chega fresco da propia ría: provéese grazas aos furtivos que pescan centolas ou colleitan percebes entre as rocas. O que antes era unha comida barata nun perigoso traballo, no que cada onda podía supoñer un tropezón, agora é un importante sobresoldo eludindo as burocráticas licenzas e a profesionalización do traballo. O perigo segue sendo o mesmo.

A Tomás un día tocoulle correr detrás dun simpa por toda a praia. Como non hai tempo para fumar, segundo o xefe, polo menos reduciu o importante gasto de moita nicotina e pouca dopamina. Así pode correr un pouco máis. Tomás descansa cando corta pan. “Pero que collóns fas! Non te decatas de nada, fillo de puta!” Tomás sobresáltase, vírase, a cara dun dos seus compañeiros, de 18 anos, rebordar de nervios. Equivocouse de mesa. Alén, Tomás decide continuar cortando pan, evita cruzar os ollos cos do xefe. Cando este dá a volta, sortéao e corre cara a fóra, onde está o barman. Non lle chegaron as ondas da marea do enfado. “Vaia pronto ten o teu pai”, dille ao barman. “Nin que o digas”. Cada vez sobresáltase menos, de cada tres palabras do xefe, catro son palabras malsoantes, pensa.

O obxectivo existencial na vida dese home leva o nome dese restaurante. Un obxectivo frenético que só deixa espazo á reflexión no baleiro inverno. Invernos almacenados na memoria desde hai décadas, cando Sanxenxo era aínda un vila a secas, porque de mariñeiros sobreenténdese. Ese percorrido vital permitiulle coñecer persoas que se foron propoñendo para ocupar os postos de concelleiros, e aos que o conseguiron. Cando chegou a explosión do verán, os políticos comezaron a facer carreira. A cima alcanzouna Telmo Martín, o alcalde máis popular que tivo Sanxenxo. Pero, desde que decidira voar cara o Congreso en Madrid, a política en Sanxenxo foise invisibilizando, perdendo brillo. Telmo, motivado polo seu éxito na súa vila, tentou tomar a capital de provincia e gran feudo dos nacionalistas, Pontevedra. Chegou ao sprint final en 2007, pero perdeu na foto finish, e preferiu ser o deputado máis rico de España cos seus máis de 20 millóns de euros e os seus numerosos pisos construídos pola súa empresa Construcuatro. Atrás deixou recualificacións, sobreprezos e un perdón valorado en tres millóns de euros de Feijóo por construír seis plantas de edificio á beira da praia de Silgar, lei de costas mediante. O presidente de Galicia baseou a súa legalidade nun informe escrito pola propietaria dun chalé próximo.

E como en Sanxenxo pasaba o tempo sen Telmo e o posto de alcalde perdía solemnidade, a cuestión converteuse pronto nun asunto de estado. Rajoy, ex-presidente do Reino, que pasea secretamente un 31 de decembro pola rúa Rosalía de Castro en Pontevedra, elixe facer público en Sanxenxo que é un home familiar mediante as fotos casuais en Silgar, mentres esquiva as miradas coas súas lentes de sol, come no porto deportivo e dorme no seu piso con vistas á ría.

Ás 17:00, Tomás volve o dormitorio, seis horas e media máis tarde. Saúda o mozo da habitación do lado, tamén camareiro, tamén de Pontevedra. Conectaríase a Internet, pero non pode, os datos do móbil apenas lle funcionan. A súa comunicación co mundo exterior dura os dez primeiros días. Despois, o contrato telefónico aprema e os datos acábanse. Outro tipo de conexión non ten. Dá voltas polo cuarto, buscando algo que facer mentres mira á parede branca. Aquí todo custa diñeiro, pensa. Aínda que non o valese, tampouco tería nada que facer. Finalmente agarra un libro de Xogo de Tronos e perde un pouco o tempo. Pasadas as dúas horas e media volve ao restaurante, comeza a segunda quenda.

Ese día Tomás levaba unha camiseta revolucionaria. O xefe párao. Se cadra non foi boa idea. O xefe mírao cun sorriso, animado. Resulta que o barman, o seu fillo, milita no Partido Comunista. Mira ti que coincidencia. Despois diso colle o pan, o que cortara pola mañá, xa que a reutilización é técnica vital. A esas alturas o mozo do monte que lava os pratos e non daba abasto non estaba. Xa fora despedido.

Ademais do barman, o xefe ten outro fillo e un neto máis. O neto integra a sección dos camareiros, durante o ano estuda na universidade e durante o verán dedícase ao negocio familiar que non quere herdar. O outro vive no piso de encima, visiblemente afectado polo consumo de drogas varias. Vive sen facer nada, como ben lle lembran, pero el sofre a ansiedade que chega polos catro costados, culpabilizándoo.

O círculo complétao a parella de extras de camareiros para os fins de semana. Un foi camelo, profesión que abandonou tras ser collido in fraganti cun consecuente ingreso en prisión. El e a súa parella reconvertéronse a camareiros profesionais, ou polo menos iso marca no seu contrato, con maiores emolumentos que os camareiros a secas, que non moito maiores.

O traballo é unha desconexión temporal. Arroia, nin sente nin se padece. Ás 21:30 xa cumpriu o horario do seu contrato, pero el segue traballando. No papel estaba escrito (en pasado, xa que o deixou en Pontevedra, onde non ten tempo para ir) oito horas a razón de 700 euros. Son 55 euros máis que o salario mínimo, 500 menos que en Reino Unido, 600 menos que en Francia. A súa baixada e a reforma laboral de 2012 permitiron que fose contratado. Non é novo. 1988, ano da Folga Xeral. O Partido Socialista presenta un plan para fomentar a contratación de mozas de 16 anos, flexibilización e emprego xuvenil. A modernidade da democracia non traía consigo traballo, senón desindustrialización, subcontratas, temporalidade e horas extra sen remunerar. Os mesmos anos nos cales se introducía a selectividade para acceder a unha universidade por vez primeira masificada, á cal chegou o neto, pero non Tomás. Os estudantes realizaron a súa folga máis dura desde os últimos días do ferrolán Franco. Pero, vinte anos máis tarde, non habería ningunha folga xeral.

Tomás chegou sen saber se sería fixo estacional, parte da economía periférica que vive do traballo foráneo, o turismo. Finalmente engordou as listas de redución de paro das beneficiosas políticas de flexibilización do emprego. 3,35 euros por hora traballada. O camareiro que máis tempo leva, seis anos, é o outro galego. Mala hostia, acento profundo e un ollo birollo caracterízano. Medio xordo temporal, coa capacidade única de desconectar un sentido que se diferencia do resto por non poder ser desconectado. Ás veces escoita, ás veces non. A este home hai tempo que o traballo o arroiou. Agora bebe moito. Bebe mentres colle as botellas da despensa e lévaas para servir. Cos seus anos, dálle bastante igual o que pensen del. O xefe non lle vai despedir por lealdade, a vida é unha especie de budismo no que non existe nin o pasado nin o futuro, só o agora. E o presente non importa.

De súpeto, un paxaro desviado métese na cociña. Todo o mundo segue traballando na cociña 5x5, nada pasou. Tomás sorprendeuse, pero non por iso. Viviu unha forte sacudida, reviviu. O reloxo comezou a pasar, de novo. As oito horas quedaban atrás, pero apenas quedan semanas dese contrato ligado ao sol de carallo galego. Non podería dicir se levaba moito tempo traballando ou pouco. Entrara, sen querelo, na corrente estoica e nin sentía nin padecía. Mentres os seus amigos se divertían como lles mandan por idade, el está aí. Falando menos do habitual, sen moito que dicir no transcurso das xornadas. Pero o reloxo estaba de novo en marcha. E como comezou a rodar, empezou a ser contado. Aínda falta para a volta á capital, pero aí está. Angústiase, espera que a xornada termine pronto. As cousas volvían ter importancia. O seu corpo acelérase, pero os segundos non responden, non van máis rápido, por moito que mire. Un segundo, outro, outro, outro. E aínda falta máis para terminar a quenda. O contrato é 700 euros por 8 horas diarias, pero o acordo tácito é de 1000 por 12. Dereito a días libres: cero.

Pola noite, grupos de mozos, mesmo máis novos que el, chegan desde Portonovo. Borrachos, cantan e gritan, pásano ben. Poida que estean algúns dos seus amigos. En Portonovo, vila lindeira, apenas queda nada por recualificar, tampouco. Se o xefe non estivese, os traballadores desculparíanse cun «estamos pechados» e un sorriso aos atrasados que queren cear. Algún recollería cun pouco de présa, aproveitando os minutos que lle restan ao día. Á maioría daríalle igual e faríao á mesma velocidade. Pero como si que está, o xefe será a persoa agradable que non molesta as vacacións de quen chega un pouco máis tarde da hora para cear. Un servizo sempre atento ao cliente. A pesar diso, as cualificacións en Tripadvisor son malas. Ademais, non queda moito para o inverno, e cada conta vale. No Nadal familiar o negocio estará pechado. Cean os últimos, aínda quedan cousas por limpar, para a mañá seguinte. Tomás esperaba que un día chegase unha inspección de traballo. Un tras outro, deuse conta de que iso non pasaría. No restaurante apenas teñen tempo, os tres meses de verán marcarán o inverno e o seguinte ano. Cada conta vale, a limpeza é unha saída cara adiante para resolver a seguinte cuestión. O paxaro pode quedar. De feito nunca o viu saír.

Cando todo está listo, a parella de camareiros profesionais vai ao seu piso paterizado. Compárteno con outros tantos camareiros, unha especie de comuna de traballadores hostaleiros. Tomás, que non quere volver aínda ao seu cuarto, sae a unhas das rúas lindeiras da zona de ambiente. Alí aparece o pequeno bar, o antitético dos clubs do porto deportivo que lles cobran dez euros a copa aos mozos que chegan desde Portonovo. “Por aquí eran dúas cervexas, e por aquí tres e dez de pole, non?” Nese bar periférico o haxix dispénsase encima da barra, e págase como unha conta máis. Coa cocaína hai que ser máis coidadoso. De cando en vez, alguén bota o seu intre no baño. Aparece unha luz azul polo costado, se difumina. “Cando foi a última vez que fixeron unha redada? Xa fai”. O que responde era vello coñecido dos institutos da vila de Pontevedra, co que coincidira en pequenas historias aleatorias. Terminou traballando alí, na hostalería, coma el. É curiosa a rede de camareiros, unha rede de pesca dentro da vila.

De recena, un kebab, antes de que cheguen -volvan- os mozos de festa nas discotecas do porto. Kebab ao día, 105 euros ao mes, pero ten fame despois da xornada. A noite empeza a oscilar entre os primeiros raios que non quentan, chegan os fríos, e pouca xente queda en Sanxenxo. O ex-presidente, asiduo antes de formar gobernos de promesas -aquí atópase tamén un dos seus rivais políticos, cousas do pasado- poderá descansar. As aglomeracións xa pasaron. O contrato de Tomás terminaba o día 7. Con ansiedade, decide marchar un pouco antes, de volta á capital, a Pontevedra. Arríscase a perder os 300 euros non asinados. O xefe, que non é mal tipo, darallos.

Ata as 8.30 da mañá. Cando volva soar o espertador.