Literatura
Contar o mañá

Cando as narradoras afrontan o reto de inventar como vai ser o mundo tras o colapso da civilización industrial.

Contar o mañá

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

22 feb 2019 06:03

Cada día que pasa as consecuencias dos límites do crecemento son máis evidentes. A nosa civilización industrial fúndase en principios falaces: o crecemento perpetuo; a infinitude dos recursos naturais e a supremacía do ser humano sobre o resto dos seres vivos, entre outros. Nos últimos anos, mesmo nos países máis beneficiados até o momento polo sistema económico, estes principios comezan a bater coa realidade e máis persoas fomos adquirindo a consciencia da necesidade de mudar a nosa civilización. Pero para ese cambio non abondan as gráficas nin as explicacións das científicas: unha refundación de tal calado esixe unhas bases culturais que nos permitan existir e convivir nun escenario onde case que ningunha persoa terá ao seu dispor os recursos enerxéticos abondos para unha vida semellante á urbana europea de principios do século XXI.

Xa en 1978 Marion King Hubbert fixo fincapé en que o principal atranco para a supervivencia dos seres humanos non é nin a falla de recursos materiais nin de coñecementos esenciais, "as nosas principais limitacións son culturais. Durante os dous últimos séculos non coñecemos outra cousa có crecemento exponencial"[...] e non somos quen de inventar unha cultura "que considere os problemas do non crecemento". Fai falla unha imaxinación libre para deseñar esas novas bases culturais e os medios para difundir os principios que permitan a supervivencia e aí é onde reivindican o seu protagonismo as artistas. Aínda que non todas contribúen do mesmo xeito ao cambio.

Para mudar a civilización non abondan as gráficas nin as explicacións das científicas porque o principal atranco son as limitacións culturais.

Na súa Guía del movimiento de transición, Juan del Río esquematiza —para o que aquí nos interesa— en tres os futuros posíbeis: as fantasías tecnolóxicas, o colapso civilizatorio e o descenso creativo.

A ausencia de liberdade na imaxinación fai que moitas creadoras armen narracións que aínda chuchan dos principios da civilización industrial e das que xorden futuros moi coherentes co noso imaxinario presente, pero nada realistas. Son as tecnoutopías nas que o dito colapso se evitou nun pasado incerto porque alguén descubriu unha fonte de enerxía limpa e infinda que permite o crecemento económico perpetuo (por absurdo que iso sexa matematicamente) e o desfrute dun alto nivel de consumo capitalista a todas as persoas, unha mestura ideal de capitalismo e socialismo. Mais este escenario, habitual nas narracións financiadas polas grandes industrias culturais, cada día resulta menos críbel mesmo para o gran público. Non é doado crer naquela civilización humana en constante expansión que nos contou o Isaac Asimov na súas sagas do Imperio e Fundación. Nin hai espazo para a fe cega nunha sociedade que santifica o Tesla e compaña, como sucede na película Tomorrowland.

Cando a meirande parte das artistas deciden afrontan a narración da vida dos seres humanos tras o colapso da civilización industrial adoitan asumir unha postura pesimista porque a maioría delas partillan a concepción da realidade imposta pola civilización industrial. Deste xeito, e coa imaxinación ancorada nuns principios falaces, inventan unha civilización que para xestionar a desaparición das fontes enerxéticas que permitiron a esquilma do planeta se transforma en madmaxiana (por denominala dun xeito que permita facilmente a súa identificación).

Contar o mañá 2

Aínda que as descricións que fan do colapso e os seus perigos novelas como The Mandibles, de Lionel Shriver, Soft Apocalypse, de Will McIntosh ou Natura, de Iolanda Zúñiga poden incitar á mobilización da cidadanía para traballar na construción dun outro futuro, as distopías levan dentro delas a súa propia trampa. Unha das mellores análises faina, curiosamente, o gobernador David Nix, un personaxe dunha tecnoutopía, a citada Tomorrowland, que aínda que quixo mobilizar o mundo describindo o colapso, finalmente deuse por vencido: "Se puideses ver o futuro e che metese medo o que ves, que farías con dita información? A quen llelo dirías? Aos políticos? Aos líderes da industria? E como farías para os convencer? [...] Os únicos feitos que eles non poñen en dúbida son aqueles que manteñen a máquina funcionando e os dólares entrando nas súas caixas [...] Pero se houber un xeito de saltar o intermediario e facer chegar esa nova, tan dramática, directamente na cabeza de todos... A probabilidade dunha aniquilación planetaria non deixaba de aumentar e o único xeito de impedila era amosala, asustar á xente. Porque que ser humano razoábel non se sentiría animado pola posíbel destrución de todo o que coñeceu e amou? Para salvar a civilización quíxenlles amosar o seu colapso. Pero, como cres que recibiron esa visión? Papárona como unha galleta de chocolate. Non temeron a súa desaparición, asimilárona: pódese desfrutar en videoxogos; en series de televisión; en libros; en películas; o mundo enteiro abrazou con forza a súa apocalipse e correu cara a ela sen preocupación. [...] En todo momento existe a posibilidade dun futuro mellor pero vos non credes nesa posibilidade e por iso non facedes o necesario para o facer realidade así que vos compracestes con ese horríbel futuro e resignádesvos a el. Si, vimos o iceberg e avisamos o Titanic, pero seguides navegando directos cara a el a toda máquina. Por que? Porque queredes afundir".

Fai falla unha imaxinación libre para deseñar esas novas bases culturais e os medios para difundir os principios que permitan a supervivencia

A terceira opción, a do descenso creativo, deféndena, entre outras moitas, as autoras da colección de ensaios Humanidades ambientales. Pensamiento, arte y relatos para el siglo de la gran prueba que manteñen que é necesario armar novos relatos para combater a cultura nihilista na que vivimos. Chegados a este momento, di o José Abelda: "a única alternativa que fica, dende o máis elemental instinto de supervivencia, é a de nos esforzarmos por potenciar unha cosmovisión que procure a sustentabilidade das sociedades en relación cos ecosistemas dos que dependen". Unha nova cosmovisión que de xeito necesario ten que asentar os seus alicerces nos coñecementos, relatos, costumes e prácticas que as etnógrafas e antropólogas teñen descrito como propios de cada un dos espazos que ocupamos no planeta. Xa non hai lugar para unha cultura que non sexa consciente e respectuosa co medio e co resto dos seres vivos polo que cómpre inventar o futuro tirando de exemplos de dúas ou tres xeracións atrás como tan ben fixo, por exemplo, a Ursula K. Leguin nas súas obras The Word for World is Forest, The Dispossessed ou Always Coming Home.

Das descubertas de todos estes relatos imos ir tirando algo de proveito nesta bitácora.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Pensamiento
Lola Olufemi “No me atraen las utopías lejanas, estoy más interesada en el ahora”
La escritora e investigadora británica Lola Olufemi trabaja desde la certeza de que el presente no es una jaula, desde la confianza en que viviremos cosas diferentes aunque no se sepa exactamente de qué tipo van a ser.
Feminismos
Andrea Proenza “Debemos aproximarnos a nuevos horizontes feministas en nuestra forma de amar”
‘Cartografías del deseo amoroso’ es el título de un ensayo intimista sobre chicas que quieren ser Bravo y buscan no solo el amor, sino un buen relato.
Literatura
Ensayo Qué (no) puede un cuerpo
Algunas novedades editoriales y tendencias audiovisuales sugieren retornos de modos de entender lo inhumano que fueron característicos de la neoliberal década de los 80.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Investigación
Investigación Varios refuxiados denuncian á ONG Rescate Internacional por explotación laboral e agresión sexual
A Garda Civil investiga o centro de Mondariz-Balneario tras varias denuncias por parte de voluntarios migrantes que aseguran traballar sen contrato a cambio de 50 euros semanais. A ONG xestiona 1.700 prazas do programa estatal de acollida.
Comunidad de Madrid
Luis A. Ruiz Casero “Durante la transición la cárcel de Carabanchel albergó a más presos que en algunos años del franquismo”
De los presos franquistas que construyeron el penal, pasando por los que fueron fusilados, hasta los revolucionarios que pusieron patas arriba el centro penitenciario con iniciativas como la COPEL, Luis A. Ruiz Casero ofrece en 'Carabanchel. La estrella de la muerte del franquismo', un documentado homenaje a las luchas de las personas internas.
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.

Últimas

O Teleclube
O Teleclube 'Os Pecadores' loitan contra montruos reais e mitolóxicos no novo episodio de 'O Teleclube'
O dúo do director Ryan Coogler e o actor Michael B. Jordan estrean unha película sobre a experiencia afroamericana cunha ameaza sobrenatural engadida.
Opinión
Opinión ¡A la mierda Europa!
Hay otra Europa que es víctima de la Europa neoliberal y belicista que apuesta por la industria de las armas a costa de los derechos sociales, es una Europa que se muere de vergüenza cada vez que ve imágenes de Gaza o Cisjordania.
Laboral
Laboral Al borde de la huelga en la educación pública vasca
Los cuatro sindicatos convocantes denuncian que el Departamento de Educación vasco no se han sentado a dialogar hasta este viernes pocos días antes de los paros
Laboral
Laboral Los sindicatos convocan huelga en Mediapro durante las últimas jornadas de la liga de fútbol
El final de la liga de fútbol podría no verse en televisión si la empresa HBS, nueva adjudicataria de la producción de La Liga, no garantiza la subrogación del personal. Los sindicatos han convocado huelga del 13 al 27 de mayo en el grupo Mediapro.
Palestina
Ocupación Isarelí Primera movilización unitaria contra el genocidio en Palestina y por el fin del comercio de armas con Israel
Este sábado 10 de mayo se espera en Madrid una asistencia multitudinaria de personas venidas desde cientos de municipios de todo el Estado español para concentrar la protesta de los ataques indiscriminados del Israel contra la población palestina.
Tribuna
Tribuna Para acabar de una vez con las nucleares: sobre el último intento de prolongar la vida de las centrales
Los voceros de la nuclear han encontrado la oportunidad ideal para difundir sus bulos con el apagón del 28 de abril. Quieren generar polémica para mantener operativa una infraestructura innecesaria, peligrosa y que genera residuos incontrolables.
Análisis
Análisis ¿Existe una identidad europea?
El 9 de mayo se celebra el “día de Europa”, que conmemora la paz y la unidad en el continente y que coincide con la declaración presentada en 1950 por Robert Schuman que sentó las bases de la cooperación europea. Pero, ¿qué es Europa realmente?
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
El Salto Radio
El Salto Radio Malismo
Hacerse el “malote” aporta beneficios: entrevista con Mauro Entrialgo, autor de Malismo, un ensayo sobre los mecanismos de ostentación del mal

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Pensamiento
Lola Olufemi “No me atraen las utopías lejanas, estoy más interesada en el ahora”
La escritora e investigadora británica Lola Olufemi trabaja desde la certeza de que el presente no es una jaula, desde la confianza en que viviremos cosas diferentes aunque no se sepa exactamente de qué tipo van a ser.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.