Economía
Contra o liberalismo verde

‘La batalla por las ideas tras la pandemia’ é unha potente guía para nos defendermos do suicida pensamento político hexemónico

Coordinador do Instituto Resiliencia

17 mar 2021 06:03

O xove filósofo Asier Arias Domínguez estase a converter nunha nas novas voces españolas que máis están a achegar á análise das ideoloxías que nos están a conducir ao desastre socioecolóxico. Ademais dos seus artigos en medios como ElDiario.es, Público, Rebelión ou Píkara, son salientables os seus dous libros publicados por Catarata: La economía política del desastre (2018) e a súa continuación, La batalla por las ideas tras la pandemia: crítica del liberalismo verde (2020). Neste novo libro, o profesor da Complutense actualiza as ideas que xa adiantara no seu anterior título poñéndoas en contexto do que está a supor a actual pandemia da COVID-19 e centrando a crítica nun concepto en auxe desde a década de 1990: a resposta do status quo ante a crise ecolóxica, un liberalismo verde que lonxe de ser tan só “unha nova teoría política” para discusión de filósofos e académicos, constitúe “o tema do noso tempo” (p. 35).

Mais, que é concretamente este liberalismo verde? O autor descríbeo como “a enganosa colección de verdades de sentido común que impide ás nosas sociedades reaccionaren de forma axeitada a unha crise ecosocial que é xa unha crise civilizatoria” (p. 36). Esta corrente ideolóxica que parte da asimilación selectiva de conceptos do “radicalismo verde” ao tempo que desbota o seu ideario (pp. 44 e 46) sitúase dun bando na batalla da que nos fala Arias nesta obra, o bando da “extralimitación”, fronte ao que se sitúa o da “moderación material” que defende o autor, extralimitación que é descrita no capítulo titulado Os tres síntomas da nosa patoloxía global (biodiversidade, clima, recursos), tras disecar con afiado bisturí o fundamentalismo vixente no capítulo Os tres dogmas do liberalismo verde.

A batalla tras a pandemia vai ser entre o bando da extralimitación e o da moderación material.

Dentro desta análise crítica das propostas green coas que agora se nos disfrazan os neoliberais, é rechamante a escandalosa contradición que saca á luz o autor coa ideoloxía liberal orixinal (a de Adam Smith ou Wilhelm von Humboldt; p. 95 e ss.), achegando uns argumentos de peso para rexeitar que os (neo)liberais verdes sexan realmente liberais. No campo desta “batalla polas ideas” o inimigo aparece non só disfrazado de verde, logo, senón a ondear unha bandeira, a do liberalismo, que tamén resulta falsa, e que agacha en realidade un “totalitarismo invertido” (p. 105). Este desenmascaramento fornécenos cunha baza crítica nestes momentos en que “a crise sanitaria global promete conceder un novo protagonismo aos Estados” (p. 103).

Outra das ideas máis interesantes que van atopar as persoas lectoras no libro consiste no concepto do “comisario cultural”, cuxo espectro se nos aparece repetidamente ao longo das súas páxinas identificado como unha das principais barreiras sociais para poñer en marcha a necesaria viraxe de temón, esa nova cultura da Terra da que fala Jorge Riechmann no prólogo do libro, “hoxe por desgraza marxinal, que precisamos vire hexemónica para facer fronte ao carácter exterminista do capitalismo” (pp. 11 e 17). Si, exterminio, porque como xa nos adianta Arias nas primeiras páxinas do seu texto, “o noso sistema socioeconómico rebordou os límites biofísicos do planeta e ambos os dous colapsan ao unísono” (p. 21). Así, o autor ofrécenos abondosas mostras do incansable e omnipresente labor deste comisariado cultural, gardiáns da ortodoxia, primeira liña de defensa do suicida business-as-usual, en libros e artigos desta Brunette mediática pseudoverde que denuncia e desmonta un tras doutro. O “credo” dunha “pseudociencia” (p. 24) que domina a nosa vida económica en sociedades supostamente laicas e racionais. Outros termos como “mesianismo tecnolóxico”, “teoloxía”, “fantasía”, “ensoñacións” ou “delirio” son recorrentes ao longo do ensaio para cualificar as asuncións propias do liberalismo verde. Os “fundamentalistas” máis perigosos non hai que buscalos, xa que logo, nas mesquitas, senón nos “sacerdotes laicos” estratexicamente situados nos lobbies e think tanks capitalistas, na prensa económica ou nos Ministerios de Economía.

Os comisarios culturais do liberalismo verde defenden o fundamentalismo do pensamento económico e cultural hexemónico

Resulta estimulante que o autor non soamente recompile unha bibliografía numerosísima desa ortodoxia cultural (coñece o teu inimigo!) senón que ofreza unha cantidade notable de fontes que, mesmo a maioría sen saír do Estado español, configuran unha resistencia cultural dunha gran potencialidade. Así, fainos ver Asier Arias que non estamos sós nesta pelexa, que as e os heterodoxos cada día somos máis e que a razón científica (clima, recursos, enerxía) e a ética están do noso lado. Que fronte ao dominio do liberalismo verde sobre a cultura popular acadado mediante o márketing e as relacións públicas, non carecemos totalmente de ferramentas para realizar o difícil labor de “ortopedia cultural”, un labor estratéxico, pois non hai “nada máis ameazante paras as elites socioeconómicas que unha xenuína cultura popular” (pp. 36-37). E é por isto que amosa saudades da clase obreira ilustrada do século XIX, que tanto precisamos recuperar agora, cunha actualización de tipo ecosocial, cando un dos principais aliados para o mantemento suicida da extralimitación é, traxicamente, boa parte do mundo sindical.

A lectura do libro faise amena e intensa ao longo das súas case 200 páxinas sen perder un ápice de rigor, malia tropezar aquí e alá con algunha terminoloxía que nos fai botar man do dicionario, se cadra un perdoable tic do gremio da Filosofía. As páxinas nas que nos vai revelando a hipocrisía do discurso liberal resultan das partes máis atractivas do ensaio, como na que nos explica que un goberno supostamente paradigmático do neoliberalismo, como foi o de Ronald Reagan nos EUA, foi en realidade o que máis incrementara a débeda pública do seu país en tempos de paz, e o que deu o maior xiro proteccionista desde a década de 1930 (pp. 69-70).

Os liberais verdes en realidade non son nin verdes nin auténticos liberais no sentido clásico

Se cadra onde pode resultarnos algo menos firme a análise de Arias é na súa posición aparentemente ambivalente fronte ás propostas do Green New Deal, pois amosa nunhas páxinas unha clara crítica deste tipo de fórmulas de “capitalismo con rostro humano” (p.ex., p. 35 e en boa parte do epílogo) moi achegada ao decrecentismo, e que a pesar de diferencialo —cando menos en certas variantes de GND— do campo do liberalismo verde, recoñece que non pode ser unha vía para chegar á solución máis racional (o Decrecemento). Aínda así, inclúeo nas iniciativas que merecen o seu apoio, malia recoñecer que propón “parches” para “salvar un sistema económico que debería desmantelarse tan rápido como for posible para evitar o colapso catastrófico das nosas sociedades” (pp. 168 e 169). Se o GND é un balón de osíxeno para ese sistema que toca desmontar, parece difícil xustificar que haxa que “apoialo”, aínda que só sexa “no contexto electoral”, como propón o profesor berciano. Na mesma liña, mesmo sinalando o escaso coñecemento da problemática biofísica de Yanis Varoufakis, coida que apoiar a súa Internacional Progresista é unha “decisión estratexicamente acertada”, malia estar o seu discurso no terreo ecolóxico “centrado no GND”. Así, ao afirmar que de entre as opcións electorais existentes as mellores son as que apostan polo GND, semella esquecer os pasos firmes de formacións cunha notable presenza parlamentaria e municipal como EH Bildu ou as CUP cara a propostas ecosocialistas de corte decrecentista, e que ben podían figurar nun libro coma este coma contrapunto político ás formacións defensoras dos diversos tipos de Green New Deal. No epílogo podemos atopar este tipo de avaliacións conciliadoras convivindo con outras que identifican o risco de que as solucións máis verdes dentro da socialdemocracia poidan rematar por “consolidar o desastre” a base de parchealo (p. 173). Con todo, este epílogo resulta unha das achegas máis enriquecedoras do autor ao actual debate en curso entre greennewdealers e decrecentistas.

O libro inclúe unha valiosa achega ao debate entre partidarios do Green New Deal e do Decrecemento

Tamén se pode achar en falta máis consistencia na súa argumentación contra un dos argumentos utilizados polo liberalismo verde en soporte dun dos seus “dogmas cardinais”, concretamente o que afirma que “o capitalismo non ten nada que ver coa crise ecolóxica en curso”. Aínda que o resto da súa crítica abonda para demostrar o falaz que é ese dogma, cando Arias pretende desmontar o “argumento malthusiano” de que “a superpoboación se acha na base da crise ecolóxica” (p. 61) as súas argumentacións resultan un tanto contraditorias, pois algunhas expresións parecen restar relevancia á dimensión poboacional na “relación entre poboación e medio ambiente”. Sen dúbida o nivel de consumo é un factor de primeira relevancia, pero o volume de cápitas que multiplicarmos polo consumo per cápita é aritmeticamente sustanciable. Fora desexable un maior afondamento neste asunto da máxima relevancia que despexase toda dúbida sobre a posición do autor ao respecto, que semella pouco desenvolta en comparación con outros aspectos abordados no libro.

En definitiva, afrontamos a pospandemia cunha descomunal canseira como sociedades e moi tocados psicoloxicamente, cunha desesperación que se espalla coma un virus mesmo máis perigoso sobre todo entre a xente máis nova. E nesas condicións teremos que encarar ese “despois da pandemia”, que “vai ser o momento de afrontarmos un conglomerado de crises incomparablemente maior: o ocasionado polo choque da economía capitalista cos límites biofísicos do planeta” (p. 34). Repetindo as palabras do prologuista Riechmann, é agora cando máis precisamos libros coma este, que troquen a “filosofía de butaca” pola “filosofía de asemblea e a filosofía de horta”, que sexan “ferramentas intelectuais para abrir fendas nas paredes do noso manicomio”, armas conceptuais poderosas coas que defendernos nesta decisiva “batalla polas ideas” que nos espera tras a pandemia, na longa guerra xa do Capitalismo contra a Vida.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Economía
Inflación El IPC baja al 2,2% en abril y el PIB crece un 0,6% en el primer trimestre
La economía crece una décima menos que el último trimestre de 2024 y la inflación subyacente sube cuatro décimas hasta el 2,4%.
Opinión
Opinión La coherencia de las políticas de Trump
No se pueden entender los aranceles de Trump sin su lucha por el control de los recursos minerales, sin Groenlandia, Ucrania o la República Democrática de Congo.
Economía
Crisis de los aranceles La claudicación de Trump: del momento Lehman a la derrota a lo Liz Truss
La crisis en el mercado de bonos estadounidenses y las advertencias de Wall Street hicieron frenar a Trump. Fiel a su estilo, el presidente de EE UU ha reclamado la victoria, pero la desconfianza hacia su rumbo político persiste.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.
Violencia machista
Violencia machista Estadística del INE sobre violencia de género: disminuye un 5% en 2024 tras aumento histórico del 12% en 2023
En 2024 se registraron 34.684 mujeres víctimas de violencia de género correspondientes a los asuntos en los que se habían dictado medidas cautelares u órdenes de protección.

Últimas

Represión
València Activistas valencianos por el derecho a la vivienda enfrentan penas de cárcel y miles de euros en sanciones
El movimiento de lucha vecinal contra la turistificación y la especulación inmobiliaria de Caixers, así como en el proyecto de vivienda conocido como La Peseta, denuncian el hostigamiento represivo.
Más noticias
Madrid
Derecho a la vivienda Izquierda parlamentaria y organizaciones sociales reclaman medidas para acabar con el racismo inmobiliario
Una proposición no de ley ha sido registrada en el Congreso para solicitar al Gobierno que actúe contra las prácticas discriminatorias contra personas migrantes a la hora de acceder a una vivienda.
Música
Música E150, a mil por hora en este matadero
Vuelve, por cuatro noches, la zapatilla hardcore del mítico grupo catalán.
Reducción de jornada
Trabajo El Gobierno aprueba el proyecto de ley para reducir la jornada laboral a 37,5 horas
La norma pasará al Congreso donde no cuenta con los apoyos necesarios de todos los socios de Gobierno, por lo que la Ministra de Trabajo ha apelado a la responsabilidad del Partido Popular para que esta nueva jornada laboral salga adelante.
Ley de Extranjería
El Salto Radio El laberinto de la ley de extranjería y la ILP Regularización Ya
La abogada antirracista Florencia Brizuela y la escritora Vivi Alfonsín cuestionan la existencia de la Ley de Extranjería y analizamos en qué punto está la ILP que regularizaría a 500.000 personas.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.