Salud
Disrupción endócrina e sustentabilidade

O emerxente problema dos disruptores endócrinos ten relación directa con varios aspectos do proceso de colapso ecosocial.

Partículas de plástico
Partículas de plástico. Foto de Clare Black.

Coordinador do Instituto Resiliencia

11 feb 2020 06:00

As substancias coñecidas como perturbadores hormonais ou disruptores endócrinos (EDC, Endocrine Disrupting Chemicals) constitúen un dos aspectos menos coñecidos do problema da contaminación planetaria. Aínda así, é dos que maiores repercusións están a ter na actualidade e no futuro, non só para a especie humana, senón para numerosas especies animais ao longo de todo o planeta. Trátase de compostos químicos de síntese, creados pola industria petroquímica principalmente, que demostraron ter un efecto desbaratador sobre o sistema endócrino, que é precisamente o encargado de regular numerosas funcións dos organismos vivos, desde o crecemento até a reprodución. As consecuencias da exposición a estes disruptores tradúcese, segundo o caso, en graves problemas de saúde: cancros relacionados coas hormonas (como o de mama, vaxina, útero, testículo ou próstata), anomalías no desenvolvemento de órganos sexuais, redución da calidade do esperma, redución do cociente intelectual, problemas de concentración e hiperactividade, hipotiroidismo (unha auténtica epidemia a nivel mundial, con máis de setecentos mil casos novos diagnosticados anualmente en España) e mesmo coma un dos factores causais doutra pandemia actual, a da obesidade. E só enumeramos, por brevidade e antropocentrismo, os detectados sobre a especie humana, mais tamén causa problemas moi graves a crustáceos, peixes, aves, réptiles, anfibios e mamíferos.

Ademais, este tipo de contaminantes conta cunhas características que os fan especialmente preocupantes: son bioacumulables, non só nun organismo senón ao longo da cadea trófica (biomagnificación), acumulándose máis canto máis preto da cúspide alimentaria está unha especie, como é o caso humano; son persistentes (moitos deles), é dicir, non se descompoñen doadamente e mantéñense durante décadas nos corpos dos animais humanos e non humanos, e mais no medio ambiente; tamén se estenden ao longo das xeracións, pois pasan de nais a fillos e fillas, e os danos transmítense mesmo até a terceira xeración; e, finalmente, os efectos negativos sobre a saúde poden producirse a doses moi baixas de exposición, o cal complica moito a prevención.

Os disruptores endócrinos son un tipo de contaminación especialmente preocupante por seren bioacumulables, biomagnificables, persistentes e con efectos transmisibles á descendencia

Porén, malia ser este un problema derivado da utilización de milleiros de substancias omnipresentes na vida cotiá nas sociedades industrializadas desde o primeiro terzo do século XX (podemos remontarnos ao famoso lema do Better Living Through Chemistry popularizado pola empresa química Dupont na década de 1930), apenas se leva estudando unhas tres décadas (o primeiro congreso internacional tivo lugar en 1991 por iniciativa da zoóloga Theo Colborn, quen elaborou a hipótese inicial). Isto, sumado a unha notable desidia das administracións públicas, fixo que as regulacións vixentes en materia de autorizacións para poñer no mercado novas substancias e produtos, así como os protocolos de analítica toxicolóxica, non contemplen máis ca unha ínfima parte destes problemas, e en ningún caso o chamado “efecto cóctel” que producen os EDC, como denuncia o Dr. Nicolás Olea, un dos maiores expertos neste campo, no seu recente libro Libérate de tóxicos. Guía para evitar los disruptores endocrinos.

Petroquímica

Así, por exemplo, non hai normativa ningunha que obrigue a especificar os centos de substancias aditivas que poden perturbar o noso sistema hormonal e que son rutineiramente empregadas na fabricación de calquera plástico (o tipo de plástico aparece habitualmente identificado como PP, HDPE, LDPE, PVC, PS, etc. embaixo do omnipresente trianguliño da reciclaxe, pero non así os seus copolímeros) e tampouco nas etiquetas da roupa fabricada con tecidos sintéticos derivados do petróleo (o ubicuo poliéster, por exemplo). A perturbación que producen é especialmente perigosa nas fases críticas de actuación das hormonas no proceso de formación do embrión ou nos primeiros anos de desenvolvemento das crianzas. Por iso as mulleres embarazadas e que aleitan, así como os proxenitores de nenos pequenos son obxecto das alarmas máis serias lanzadas polos científicos que estudan os EDC. Por desgraza, advirte o Dr. Olea, nin tan sequera moitos profesionais da medicina coñecen ben estes efectos nin como protexeren aos seus pacientes.

Ben é certo que, despois de varios anos de denuncia, eliminouse algunha destas substancias, como é o caso de varios praguicidas e do xa famoso BPA (bisfenol A), prohibido nalgún tipo de produto como os biberóns, mais esa mesma substancia segue presente en centos de produtos de uso cotián (nos tíckets que nos dan en calquera tenda ou os que nos obrigan a coller cando subimos a un autobús, sen ir máis lonxe). E, aínda por riba, seguen a existir literalmente centos doutros compoñentes autorizados que producen disrupción neses mesmos produtos ou noutros que contan coa marca CE que supostamente garante a seguridade dos produtos á venda na Unión Europea, ou mesmo aparecen empaquetando e contaminando produtos co selo oficial de “ecolóxicos” (caso do cartón ou plástico dos envases ou resinas epoxi coas que se verniza o interior das latas nas que se envasan). Estamos literalmente rodeados por estas substancias: nos aparellos electrónicos, nos adhesivos, nas pinturas, nos plásticos, na roupa, nos colchóns e coxíns, nos xampús, nos perfumes, nos DVDs, no tapizado de sofás ou coches, nos mobles, nos xoguetes... e mesmo como aditivos nos medicamentos que se receitan en pediatría (un exemplo: o butilhidroxitolueno, BHT, con aditivo á vitamina D). Así é que nos estudos de biomonitorización que se levaron a cabo aparecen centos delas no sangue e nos ouriños humanos de todo tipo de poboacións: literalmente mexamos plástico. Aínda que uns máis ca outros: os resultados en poboacións próximas a complexos petroquímicos son especialmente alarmantes. O libro de Nicolás Olea é un bo compendio destes produtos e que podemos facer para reducir na medida do posible a exposición, así como o web temático xestionado por Ecologistas en Acción, unha clásica referencia na Rede para a cidadanía preocupada pola saúde e polo medio ambiente.

O bisfenol A prohibiuse nalgúns produtos, mais segue presente en moitos outros. Ademais só é un de centos de substancias que perturban hormonalmente os nosos corpos

Outro dos maiores expertos e divulgadores desta cuestión a nivel mundial é o Dr. Leonardo Trasande, un profesor de pediatría neoiorquino fillo da diáspora galega, autor dun libro que trata de alertar sobre a cuestión e sobre as súas repercusións mesmo de tipo social e sobre a sustentabilidade: Sicker, Fatter, Poorer - The Urgent Threat of Hormone-Disrupting Chemicals on Our Health and Our Future... and What We Can Do About It. Trasande avisa “estes produtos químicos prodúcense e distribúense a escala masiva, están apenas regulados, e van seguir a sementar o caos nas nosas vidas, xeración tras xeración”.

Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Porque o problema dos disruptores endócrinos ten varios puntos de relación directa co problema da sustentabilidade e que afectan á nosa resiliencia como sociedades para encarar o futuro. En primeiro lugar trátase, na súa inmensa maioría, de substancias derivadas do petróleo, ese excepcional recurso fósil sobre o que montamos toda unha civilización insostible e con data de caducidade, e que ao mesmo tempo está a provocar o caos climático coa súa queima. En segundo lugar, está a supor unha carga para os sistemas sanitarios en todo o mundo descomunal e en crecemento, debido ao carácter persistente destas substancias, que seguirán perturbando as hormonas das nosas fillas e netos moito tempo despois de termos queimado o derradeiro barril de petróleo ou ter fabricado a derradeira chilindrada de plástico ou a derradeira manta de poliéster. En terceiro lugar, forma parte dos factores que están a levar a unha Sexta Extinción Masiva, pois afecta gravemente á capacidade reprodutiva e a outros aspectos da saúde de infinidade de especies, co que iso ten de grave para a sustentabilidade dos ecosistemas dos que toda a vida depende. E, en cuarto lugar, as vías para diminuírmos a exposición, son vías que á súa vez son fundamentais para a resiliencia e a creación de sociedades sustentables pospetróleo: non utilizar praguicidas de síntese; consumir alimentos frescos, locais, ecolóxicos e a granel; reducir ou eliminar o consumo de plásticos, sobre todo aqueles que teñen contacto cos alimentos; vestir con fibras naturais non tratadas quimicamente; construír e rehabilitar as nosas vivendas con materiais naturais (bioconstrución)... Aínda que se cadra, nalgún caso, como o de non varrer as casas e utilizar en troques modernos aspiradores con filtros HEPA, ou a constatación de que a lactancia materna é unha vía importante de traspaso de contaminantes entre nai e fillos (véxase o libro do Dr. Olea), algunhas ideas atopen un complicado encaixe nesa necesaria vía cara á descomplexización e á volta ás solucións tradicionais e non industriais (ou, cando menos, low-tech).

A maioría das recomendacións dos expertos para reducir a nosa exposición aos disruptores endócrinos coinciden con medidas para mellorarmos a nosa resiliencia e sustentabilidade

Isto demostra novamente que a volta ao pasado preindustrial non é factible nos mesmos termos neste futuro postindustrial no que imos ter que lidar cunha herdanza tóxica ubicua, persistente e invisible. Xa que logo, vólvese crucial e urxente, se queremos facilitar un futuro de baixa complexidade e baixo consumo enerxético (que terá especial incidencia no sector sanitario), aplicar con rigor o principio de precaución e liberarnos canto antes, de maneira drástica, destes disruptores endócrinos que seguen a ser introducidos no mercado cada ano en cantidades de centos ou milleiros por cada un que tímida e parcialmente retiran as autoridades. Unha loita até o de agora moi desigual e na que o noso futuro, malia o heroico esforzo das persoas investigadoras e médicas que alertan á sociedade destes perigos, vai perdendo por goleada.

Decrecimiento
Sistema sanitario, emerxencias médicas, complexidade e enerxía

Un hospital utiliza máis enerxía por metro cadrado que calquera outro edificio. Pero este fluxo de enerxía fósil e recursos ten os días contados.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Violencia machista
Violencia obstétrica ¿Qué factores influyen en los niveles de violencia obstétrica?
Además del nivel socioeconómico hay otros factores étnicos, sociales y culturales que podrían tener un impacto en la percepción de las mujeres de la atención recibida durante el embarazo y el parto.
Infancia
Salud en la infancia Un hospital lleno de colores
Sonrisa Médica, la primera asociación española que llevó los payasos a los quirófanos, cumple 30 años. Hoy celebran que hay más de veinte entidades que prestan este servicio en el país.
#47345
12/2/2020 8:29

Os plásticos son a nova radioactividade.

0
0
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez resucita el decreto ómnibus con más ayudas a los propietarios
El Gobierno anuncia un acuerdo con Junts para reflotar el decreto que permite revalorizar las pensiones con nuevos avales estatales para caseros. El presidente se compromete a convocar una moción de confianza.

Últimas

Sanidad
Sanidad privatizada Óscar López vuelve a ceder al chantaje de las aseguradoras y aumenta un 41% el dinero para Muface
El gobierno aprueba en el Consejo de Ministros un aumento de las primas para las aseguradoras privadas del 41,2%, superior al que en un primer momento estas empresas demandaban.
Deportes
Liga F Nuevo convenio para las futbolistas: guarderías, mejoras en el protocolo antiacoso o subida salarial
Hace firme los aumentos salariales del acuerdo de salida de huelga de 2023 e incluye todos los puntos que quedaron pendientes entonces. Dos de los sindicatos del banco social se descuelgan de la firma por considerar insuficiente el convenio.
Economía
Fiscal Impuestos de Trump: subida a los consumidores y protección a Silicon Valley
Las primeras medidas fiscales anunciadas por el nuevo presidente de los Estados Unidos dejan bien claras sus intenciones, quiénes se van a beneficiar de ellas y quiénes las sufrirán.
Serbia
Balcanes Dimite el primer ministro serbio, Milos Vucevic, por las protestas estudiantiles contra la corrupción
El país balcánico entra en fase de Gobierno técnico después de que cientos de miles de personas precipitaran la caída de un Ejecutivo al que se acusa de ser responsable de la caída de una marquesina que causó la muerte de 15 personas.
Palestina
Genocidio El ejercito israelí sigue matando en Gaza pese al acuerdo de alto al fuego
Mientras cientos de miles de palestinos y palestinas del norte de Gaza regresan a sus tierras formando una inmensa columna, las fuerzas sionistas prosiguen con sus ataques sobre el pueblo gazatí.
LGTBIAQ+
Estudio Discriminadas en la educación, la sanidad y el trabajo: la situación de las personas LGTBIAQ+ con discapacidad
El 78% de las personas LGTBI+ ha experimentado algún tipo de discriminación en el ámbito educativo. Es una de las conclusiones del estudio ‘La situación de las personas LGTBI+ con discapacidad en España’ presentado este lunes.
València
Lawfare Mónica Oltra es absuelta de calumnias contra el presidente de Ribera Salud
Alberto de Rosa, responsable de la empresa que gestiona las concesiones de sanidad pública de gestión privada, retiró su demanda un día antes del juicio, por lo que ha sido condenado a costas.
Análisis
Análisis La vivienda, un problema democrático
La falta de políticas justas que equilibren las relaciones de poder entre propietarios-rentistas-bancos e inquilinos-consumidores da cuenta de un problema estructural de la democracia.
Barcelona
Barcelona Mossos y Guardia Urbana desalojan a la Antigua Massana sin notificación previa
La orden de expulsión por vía administrativa quedó suspendida el pasado 17 de octubre y los abogados del centro social denuncian que no han recibido ninguna orden judicial de desalojo.

Recomendadas

Medio rural
Reportaxe As mulleres rurais soñan con deixar de ser heroínas
A falta de servizos básicos no rural é a primeira pedra no camiño de quen quere vivir e desenvolver os seus proxectos fóra da cidade. Aínda así, o rural galego atópase á cabeza en canto a titularidade feminina respecto á media do Estado español.
Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Jaén
Andalucía Lopera no quiere que Greenalia especule con sus olivos
Decenas de pequeños olivareros de la Campiña Norte de Jaén podrían perder sus terrenos en beneficio de una empresa que quiere talar los árboles para instalar siete parques fotovoltaicos.
México
Fronteras Tijuana concentra los estragos del cerrojazo de Trump
Frente a la aduana de Estados Unidos se acumulan los migrantes que se han quedado sin cita para su tramitación de asilo, cuya esperanza merma al ver los grupos de deportados que son devueltos a México.