Energías renovables
O mito das enerxías renovables

As enerxías renovables son o futuro, disque. Mais que tipo de futuro poden sustentar?

Enerxías renovables_1

Coordinador do Instituto Resiliencia

8 feb 2019 06:14

"Un futuro 100% renovable". A frase ateiga os discursos públicos de dirixentes políticos, empresariais e mesmo iniciativas activistas como a coñecida Plataforma por un Novo Modelo Enerxético. A motivación tras esa expresión parece obvia: se dependemos na actualidade (nun 88% a nivel mundial e nun 85% en Galiza) de enerxías non renovables, como son o petróleo, o gas natural, o carbón e mais o uranio, parece de sentido común pensar en ir construíndo un futuro no que só usemos enerxía renovable. Porén, unha expresión aparentemente tan rotunda, un retrouso tan sobado no discurso tanto dos gobernos como das diversas oposicións políticas, agacha un baleiro de contido absoluto: cómpre pescudarmos que é o que quere dicir exactamente un futuro con enerxía "100% renovable" e cales son os autoenganos que favorece unha expresión semellante.

Comecemos polo seu propio carácter de obxectivo político, social ou económico. Formular que queremos chegar a un modelo baseado totalmente en enerxías renovables ten moito de trampa, pois en realidade non é unha opción. Dado que non estamos deixando de consumir combustibles non renovables, remataremos por esgotalos antes ou despois; ou, máis ca esgotalos, simplemente, ha chegar o día en que nos vai resultar demasiado custoso extraelos, polo declive da súa Taxa de Retorno Enerxético (EROEI en inglés: Energy Returned on Energy Invested). Isto é: algún día vai custar máis enerxía sacar as derradeiras faragullas do petróleo (e de carbón, e de gas natural...) cá enerxía contida nelas. Daquela, aínda que non fagamos absolutamente nada a prol das enerxías renovables, acabaremos tendo si ou si un "futuro 100% renovable".

En segundo lugar, e moi vencellado coa crítica anterior, está a cuestión do seu carácter relativo. Cando dicimos "100% renovable" o único que estamos a dicir é que non vai haber outro tipo de enerxías, sen indicar en termos absolutos de canta enerxía imos dispor a escala mundial, nin como país, nin per cápita. Todas as sociedades humanas no século I, no XVI ou en calquera outra época previa á Revolución Industrial, eran "100% renovables". Polo tanto, dicir que o noso futuro tamén o vai ser, é o mesmo ca non dicir nada acerca de como vai ser ese futuro, nin do tipo de funcións sociais que imos poder soster con estas enerxías, nin do seu alcance nin —cuestión fundamental desde a perspectiva da xustiza social— a canta enerxía imos tocar por cada habitante do planeta actual e futuro (actualmente, unha media mundial de 2.500 W per cápita, o quíntuplo ca na época preindustrial). Lamentablemente, a idea implícita neste relato incompleto do "futuro 100% renovable" que achamos no debate social actual, é que poderemos manter o nivel actual de consumo enerxético, unha vez que só teñamos enerxías renovables ao noso alcance. Ou mesmo que poderemos seguir a aumentar a dispoñibilidade de enerxía, pois é algo imprescindible para soster un crecemento continuo, como esixe o sistema socioeconómico actual. Como precisamos que sexa así, damos por suposto que será así. Mais non existe ningún soporte científico para tal crenza.

Velaí, logo, outra das interpretacións erróneas do concepto. Sexa cal sexa o nivel de enerxía primaria máximo que nos poidan achegar as enerxías solar, eólica, hidroeléctrica, etc. (cuestión que está aínda sometida a debate e especulación científica), o que non ten dúbida é que non é perpetuamente ampliable, e en consecuencia non vai poder termar dun crecemento permanente da economía. A implicación disto é demoledora: un futuro 100% renovable implica necesariamente a fin do crecemento económico. E é evidente que esta consecuencia do "cambio de modelo enerxético" non está enriba da mesa.

Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Outro erro de concepto é o propio carácter renovable das chamadas "enerxías renovables". En realidade, cando falamos de "enerxías renovables", estamos a nos referir a "sistemas non renovables capaces de captar, por un tempo limitado, fluxos de enerxía renovable". Así pois, cando nos falan de que "temos sol de sobra", ou de que "somos unha potencia hidroeléctrica", etc. deberiamos cuestionar a nosa capacidade para construír, manter e substituír os sistemas técnicos e as infraestruturas (paneis fotovoltaicos, muíños eólicos, encoros, etc.) que nos permiten captar esas enerxías, e que, obviamente teñen un tempo de vida limitado (18 anos un panel fotovoltaico, entre 50 e 100 o formigón dunha represa, por exemplo). É por iso que algúns autores falan destes sistemas como dunha "extensión" das enerxías non renovables, e non dun substituto. Moita xente esquece que os metais e outros materiais precisos en primeiro lugar para a súa construción requiren de enerxía fósil para a súa minaría, para o seu transporte, para os fornos onde se fabrica o cemento, para o seu mantemento durante a súa vida útil, etc. E isto lévanos de novo ao problema inicial...

Inda por riba, as enerxías renovables modernas fornecen unicamente de electricidade. E as sociedades industrializadas son principalmente non eléctricas: a mobilidade, o sistema agroindustrial e numerosas industrias, dependen dos combustibles fósiles, esencialmente líquidos, é dicir, do petróleo. E electrificar toda a sociedade non eléctrica para que poida funcionar con electricidade (o único que nos dan os modernos sistemas "renovables"), implica un descomunal esforzo técnico e enerxético, que se debeu facer cando aínda estaba no seu apoxeo a enerxía anterior, e que implicaría en todo caso, segundo calculan os científicos, practicamente esgotar diversos minerais críticos. Quedarían por explorar os usos non eléctricos destas enerxías, algo do que apenas se fala pero que pode achegar enerxía cinética (caso da navegación a vela, forxas hidráulicas, etc.) ou térmica, con moita máis eficiencia, ao non ter que pasar pola perda de rendemento que implica a xeración de electricidade.

E finalmente, a TRE que fornecen os sistemas de captación de enerxías renovables é moito máis baixa da que vimos desfrutando grazas aos combustibles fósiles (a cal tamén foi caendo a medida que fomos esgotando os xacementos máis doados). A consecuencia disto, unida á menor enerxía primaria total que nos poden ofrecer en conxunto, fai que a complexidade da sociedade "100% renovable" sexa potencialmente bastante menor cá actual. É dicir, unha redución da TRE das enerxías que sustentan unha sociedade, implica unha redución da súa complexidade.

En resumo, as enerxías renovables abofé que van ser as únicas que teñamos no futuro, mais as consecuencias do carácter non renovable dos sistemas que as captan e a limitación tanto da enerxía primaria total que nos poden achegar como a da enerxía neta que son quen de fornecer, son as chaves fundamentais que deberían enmarcar o debate social necesario acerca do que implica realmente un "futuro 100% renovable".

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Energía
Energía La organización colectiva, el verdadero kit de supervivencia en tiempos de emergencia y caos
Decenas de centros sociales, cooperativas y grupos autogestionados de vecinos en todo Madrid hicieron frente a los embates del parón eléctrico a través de improvisadas iniciativas comunitarias.
Energía
Gran apagón Apagones, energías renovables y estabilidad del sistema eléctrico: tareas pendientes y visos de futuro
Es posible avanzar en la penetración de las renovables, al menos hasta cierto punto, sin perder seguridad en el sistema energético. Este debe modernizarse, descentralizarse y estar planificado por el Estado, opina un experto.
Tribuna
Transición Energética La transición energética se juega entre el dividendo y la ganancia
Mientras la transición energética se presenta como urgente, las decisiones clave siguen en manos del capital privado. Este artículo analiza sus límites y defiende la propiedad pública como condición para una transformación real y justa
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.
Pensamiento
Lola Olufemi “No me atraen las utopías lejanas, estoy más interesada en el ahora”
La escritora e investigadora británica Lola Olufemi trabaja desde la certeza de que el presente no es una jaula, desde la confianza en que viviremos cosas diferentes aunque no se sepa exactamente de qué tipo van a ser.
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.

Últimas

Ayuntamiento de Madrid
Fórmula 1 en Madrid Madring: el gran evento de la “marca Madrid” que no respeta trámites ni esperas
El Ayuntamiento ha aprobado la licencia de obras del futuro circuito de Fórmula 1 mientras el plan urbanístico del mismo está recurrido en el Tribunal Superior de Justicia de Madrid y sin resolver a las alegaciones de la oposición ni vecinales.
Capitalismo
TRANSICIÓN ENERGÉTICA JUSTA Araba frente a la nueva fiebre verde: cuando la transición energética amenaza a la tierra común
Más de 80 macroproyectos energéticos y una red de alta tensión planean atravesar Araba, vendiéndonos la transición verde mientras arrasan bosques, pastos y comunidades rurales. Pero este territorio ya conoce otra forma de gestionar la energía.
There Is Alternative
There Is Alternative There Is Alternative #3: de bancos que financian genocidios, finanzas éticas y todo lo que no sea Netanyahu
Tercer episodio del podcast There Is Alternative de El Salto Radio sobre empresas que ganan dinero con la masacre al pueblo palestino, de la banca armada que les ayuda y de las alternativas de las finanzas éticas.
Más noticias
República Dominicana
República Dominicana El Gobierno de Abinader desafía a la ONU expulsando mujeres embarazadas y recién paridas desde los hospitales
La campaña contra las migrantes haitianas del Gobierno de República Dominicana ha llegado a las maternidades. Decenas de mujeres embarazadas o con sus bebés en brazos han sufrido esta política.
Violencia machista
Violencia machista Estadística del INE sobre violencia de género: disminuye un 5% en 2024 tras aumento histórico del 12% en 2023
En 2024 se registraron 34.684 mujeres víctimas de violencia de género correspondientes a los asuntos en los que se habían dictado medidas cautelares u órdenes de protección.
Alemania
Alemania Friedrich Merz es elegido canciller alemán por la gran coalición tras una jornada de suspense
El nuevo canciller alemán supera una votación extraordinaria tras un sonoro fracaso en su primer intento. Los conservadores gobernarán con el partido socialdemócrata.
Senegal
Senegal El Gobierno senegalés cumple su primer año en el poder con más preguntas que respuestas
El Pastef, el partido panafricanista senegalés, llegó a la presidencia a finales de marzo de 2024 con propuestas radicales de cambio. Un año después, limitado por la deuda externa, mantiene el apoyo popular mientras busca un nuevo acuerdo con el FMI.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.