Energías renovables
O mito das enerxías renovables

As enerxías renovables son o futuro, disque. Mais que tipo de futuro poden sustentar?

Enerxías renovables_1

Coordinador do Instituto Resiliencia

8 feb 2019 06:14

"Un futuro 100% renovable". A frase ateiga os discursos públicos de dirixentes políticos, empresariais e mesmo iniciativas activistas como a coñecida Plataforma por un Novo Modelo Enerxético. A motivación tras esa expresión parece obvia: se dependemos na actualidade (nun 88% a nivel mundial e nun 85% en Galiza) de enerxías non renovables, como son o petróleo, o gas natural, o carbón e mais o uranio, parece de sentido común pensar en ir construíndo un futuro no que só usemos enerxía renovable. Porén, unha expresión aparentemente tan rotunda, un retrouso tan sobado no discurso tanto dos gobernos como das diversas oposicións políticas, agacha un baleiro de contido absoluto: cómpre pescudarmos que é o que quere dicir exactamente un futuro con enerxía "100% renovable" e cales son os autoenganos que favorece unha expresión semellante.

Comecemos polo seu propio carácter de obxectivo político, social ou económico. Formular que queremos chegar a un modelo baseado totalmente en enerxías renovables ten moito de trampa, pois en realidade non é unha opción. Dado que non estamos deixando de consumir combustibles non renovables, remataremos por esgotalos antes ou despois; ou, máis ca esgotalos, simplemente, ha chegar o día en que nos vai resultar demasiado custoso extraelos, polo declive da súa Taxa de Retorno Enerxético (EROEI en inglés: Energy Returned on Energy Invested). Isto é: algún día vai custar máis enerxía sacar as derradeiras faragullas do petróleo (e de carbón, e de gas natural...) cá enerxía contida nelas. Daquela, aínda que non fagamos absolutamente nada a prol das enerxías renovables, acabaremos tendo si ou si un "futuro 100% renovable".

En segundo lugar, e moi vencellado coa crítica anterior, está a cuestión do seu carácter relativo. Cando dicimos "100% renovable" o único que estamos a dicir é que non vai haber outro tipo de enerxías, sen indicar en termos absolutos de canta enerxía imos dispor a escala mundial, nin como país, nin per cápita. Todas as sociedades humanas no século I, no XVI ou en calquera outra época previa á Revolución Industrial, eran "100% renovables". Polo tanto, dicir que o noso futuro tamén o vai ser, é o mesmo ca non dicir nada acerca de como vai ser ese futuro, nin do tipo de funcións sociais que imos poder soster con estas enerxías, nin do seu alcance nin —cuestión fundamental desde a perspectiva da xustiza social— a canta enerxía imos tocar por cada habitante do planeta actual e futuro (actualmente, unha media mundial de 2.500 W per cápita, o quíntuplo ca na época preindustrial). Lamentablemente, a idea implícita neste relato incompleto do "futuro 100% renovable" que achamos no debate social actual, é que poderemos manter o nivel actual de consumo enerxético, unha vez que só teñamos enerxías renovables ao noso alcance. Ou mesmo que poderemos seguir a aumentar a dispoñibilidade de enerxía, pois é algo imprescindible para soster un crecemento continuo, como esixe o sistema socioeconómico actual. Como precisamos que sexa así, damos por suposto que será así. Mais non existe ningún soporte científico para tal crenza.

Velaí, logo, outra das interpretacións erróneas do concepto. Sexa cal sexa o nivel de enerxía primaria máximo que nos poidan achegar as enerxías solar, eólica, hidroeléctrica, etc. (cuestión que está aínda sometida a debate e especulación científica), o que non ten dúbida é que non é perpetuamente ampliable, e en consecuencia non vai poder termar dun crecemento permanente da economía. A implicación disto é demoledora: un futuro 100% renovable implica necesariamente a fin do crecemento económico. E é evidente que esta consecuencia do "cambio de modelo enerxético" non está enriba da mesa.

Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Outro erro de concepto é o propio carácter renovable das chamadas "enerxías renovables". En realidade, cando falamos de "enerxías renovables", estamos a nos referir a "sistemas non renovables capaces de captar, por un tempo limitado, fluxos de enerxía renovable". Así pois, cando nos falan de que "temos sol de sobra", ou de que "somos unha potencia hidroeléctrica", etc. deberiamos cuestionar a nosa capacidade para construír, manter e substituír os sistemas técnicos e as infraestruturas (paneis fotovoltaicos, muíños eólicos, encoros, etc.) que nos permiten captar esas enerxías, e que, obviamente teñen un tempo de vida limitado (18 anos un panel fotovoltaico, entre 50 e 100 o formigón dunha represa, por exemplo). É por iso que algúns autores falan destes sistemas como dunha "extensión" das enerxías non renovables, e non dun substituto. Moita xente esquece que os metais e outros materiais precisos en primeiro lugar para a súa construción requiren de enerxía fósil para a súa minaría, para o seu transporte, para os fornos onde se fabrica o cemento, para o seu mantemento durante a súa vida útil, etc. E isto lévanos de novo ao problema inicial...

Inda por riba, as enerxías renovables modernas fornecen unicamente de electricidade. E as sociedades industrializadas son principalmente non eléctricas: a mobilidade, o sistema agroindustrial e numerosas industrias, dependen dos combustibles fósiles, esencialmente líquidos, é dicir, do petróleo. E electrificar toda a sociedade non eléctrica para que poida funcionar con electricidade (o único que nos dan os modernos sistemas "renovables"), implica un descomunal esforzo técnico e enerxético, que se debeu facer cando aínda estaba no seu apoxeo a enerxía anterior, e que implicaría en todo caso, segundo calculan os científicos, practicamente esgotar diversos minerais críticos. Quedarían por explorar os usos non eléctricos destas enerxías, algo do que apenas se fala pero que pode achegar enerxía cinética (caso da navegación a vela, forxas hidráulicas, etc.) ou térmica, con moita máis eficiencia, ao non ter que pasar pola perda de rendemento que implica a xeración de electricidade.

E finalmente, a TRE que fornecen os sistemas de captación de enerxías renovables é moito máis baixa da que vimos desfrutando grazas aos combustibles fósiles (a cal tamén foi caendo a medida que fomos esgotando os xacementos máis doados). A consecuencia disto, unida á menor enerxía primaria total que nos poden ofrecer en conxunto, fai que a complexidade da sociedade "100% renovable" sexa potencialmente bastante menor cá actual. É dicir, unha redución da TRE das enerxías que sustentan unha sociedade, implica unha redución da súa complexidade.

En resumo, as enerxías renovables abofé que van ser as únicas que teñamos no futuro, mais as consecuencias do carácter non renovable dos sistemas que as captan e a limitación tanto da enerxía primaria total que nos poden achegar como a da enerxía neta que son quen de fornecer, son as chaves fundamentais que deberían enmarcar o debate social necesario acerca do que implica realmente un "futuro 100% renovable".

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Tribuna
Transición Energética La transición energética se juega entre el dividendo y la ganancia
Mientras la transición energética se presenta como urgente, las decisiones clave siguen en manos del capital privado. Este artículo analiza sus límites y defiende la propiedad pública como condición para una transformación real y justa
América del Sur
América del Sur La batalla por el litio: pueblos originarios resisten un “genocidio medioambiental y cultural”
Sudamérica se ha convertido en la proveedora mundial de materias primas para la transición energética. Las comunidades afectadas se rebelan ante una actividad que genera desposesión de tierras, contaminación, sequía y conflictos internos.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Dependencia
Dependencia Los cuidados necesitarán entre 300.000 y 600.000 trabajadores más en cinco años
Las empleadas de residencias y ayuda a domicilio reclaman mejoras en esas nuevas plazas. “Debemos tener un sistema de cuidados universal y público, debe ser un derecho y no un negocio”, piden desde el sindicato ELA.
Cómic
Cómic Un gran poder conlleva una gran responsabilidad: ¿los superhéroes de cómic son de derechas o de izquierdas?
¿Encarna Superman a la socialdemocracia liberal, es Batman un militante anarcocapitalista y el Capitán América la bandera del nacionalismo? La respuesta no es tan sencilla si se repasa la historia del género.
Comunidad de Madrid
Sanidad Universal Sociedades sanitarias critican el SMS amenazante que el Gobierno de Ayuso está enviando a personas migrantes
Cuatro sociedades científicas denuncian un texto amenazante en el que se indica al destinatario que dispone de 30 días para seguir de alta en la Tarjeta Sanitaria, lo que está generando “incertidumbre” y “desprotección”.
Memoria histórica
Manuel Pérez, ‘camarada Arenas’, tras salir de prisión “Cordón trató de escaparse, se cayó y se mató”
El militante histórico del PCE reconstituido y, según la Justicia, líder de los Grapo, mantiene su inocencia en todos los casos que le han llevado a pasar 32 años en prisión.

Últimas

Economía
IPC La inflación interanual cae hasta el 2,3% en marzo gracias a las lluvias
Las precipitaciones han reducido el precio de la electricidad.La subyacente también se reduce dos décimas hasta situarse en el 2%.
México
México El Coyul, un ejemplo de resistencia indígena frente al despojo en el Istmo de Oaxaca
La Sociedad Agrícola y Ganadera El Coyul continúa apelando la sentencia por despojo agravado y secuestro interpuesta a 21 de sus miembros
Más noticias
Salario mínimo
Salario mínimo PSOE y Sumar llegan a un acuerdo para que el SMI no tribute el IRPF
Pese a adelantar la ministra de Trabajo que se habían roto las negociaciones, finalmente las personas que cobren el salario mínimo no tendrán que declarar en 2025.
Opinión
Opinión Sobre la cancelación de Georgina Orellano en el Foro ESPAL 2025
La cancelación de Georgina redunda en esta incapacidad para escuchar a las trabajadoras sexuales y en el pánico que tienen de que se las escuche. Denota inmadurez política, cerrazón dialéctica y pacatería moral.
Madrid
Derecho a la vivienda Consumo abre expediente a Alquiler Seguro por prácticas abusivas contra los inquilinos
La decisión del Ministerio de Pablo Bustinduy, según el Sindicato de Inquilinas, “abre la puerta a la devolución de millones de euros a las inquilinas que reclamen sus derechos”.
Notas a pie de página
Notas a pie de página Mansiones encantadas y casas sin cocina
La casa encantada como símbolo de la opresión del espacio doméstico recorre la literatura de muchas escritoras. Pero hubo un tiempo en el que algunas feministas trataron de imaginar otro hogar posible, en el que se liberase el trabajo doméstico.

Recomendadas

Contaminación
Contaminación Un municipio galego demanda á Xunta pola contaminación do encoro das Conchas
A veciñanza das Conchas, na comarca da Limia, leva á Xunta ao Tribunal Superior de Xustiza de Galicia pola contaminación provocada debido á cría intensiva de gando porcino e avícola.
América del Sur
América del Sur La batalla por el litio: pueblos originarios resisten un “genocidio medioambiental y cultural”
Sudamérica se ha convertido en la proveedora mundial de materias primas para la transición energética. Las comunidades afectadas se rebelan ante una actividad que genera desposesión de tierras, contaminación, sequía y conflictos internos.
El Salvador
Ivania Cruz “El estado de excepción se está utilizando en El Salvador para gobernar en base al miedo”
A esta defensora de derechos humanos y comunitarios le allanaron su casa mientras se encontraba en un viaje internacional. Desde el exterior, denuncia la persecución del gobierno salvadoreño hacia su organización y hacia las comunidades que defiende.
Yemayá Revista
México Sobrevivir en la frontera: el cuerpo como moneda de cambio
En Tapachula, punto clave de la frontera sur de México, miles de mujeres migrantes permanecen atrapadas sin poder seguir su camino hacia Estados Unidos.