Crisis climática
Unha ollada narrativa ao principio da fin

O último libro de relatos de José María Merino procura, a través de 45 contos, as características da era na que vivimos para imaxinar o noso futuro.
Basura residuos

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

7 abr 2021 12:30

A asunción polos medios de comunicación da crise ecolóxica como tema principal levou a que tamén se centrasen en publicitalo algunhas obras de arte distópicas, un xénero que nunca desaparecera pero que o gran público esqueceu mentres gozaba das consecuencias do crecemento económico e abrazaba a fe no crecemento perpetuo. As empresas editoras creron poder atopar clientes nese eido e tiraron do prelo algunhas obras salientables como a novela Natura, de Iolanda Zuñiga, situada nun futuro no que a nosa realidade (pre-pandémica) xa non era moi recoñecíbel.

Neste tempo saíu do prelo tamén Soft apocalypse, de Will McIntosh, unha colección de relatos (ou novela, pois dos dous xeitos se pode ler) que, partindo do ano 2023 e con saltos de tempo en cada un dos seus capítulos, afronta o principio da fin da nosa civilización. A novela (hai versión en castelán da editorial Gigamesh) describe a nosa sociedade nos primeiros intres nos que comezan a ser evidentes as mudanzas derivadas das crises enerxética e climática. O libro é suxestivo, polo xeito de afrontar o momento na que a nosa realidade comeza a trocar en distopía, e interesante, máis que polos seus logros literarios por achegarlles aos seareiros da fantasía científica o tema do colapso civilizatorio dende uns postulados moi realistas, por máis que os grandes mestres do xénero —sirva de exemplo Ursula K. Leguin— xa trataran o tema nas súas obras.

Os contos de McIntosh comezan na primavera de 2023 pero, aínda que agora xa sabemos máis sobre algunhas das cousas que van influír de xeito determinante en que o noso futuro sexa como McIntosh o inventou en 2011, aínda faltaba por describir un chanzo intermedio entre as distopías puras e o noso hoxe. Outro libro deste ano (Noticias del Antropoceno, de José María Merino) indaga nos primeiros indicios no noso presente desa “apocalipse morna” que vai rematar na distopía de Natura.

José María Merino indaga nos primeiros indicios no noso presente desa apocalipse suave que vai rematar en distopía

A calidade literaria do libro de Merino é moi superior ao de McIntosh e Noticias del Antropoceno ten outro valor fundamental: serve para achegar ao gran público (un público non especializado, un público non necesariamente ideoloxizado) o colapso da nosa civilización. José María Merino escolle o xénero no que é un mestre, o conto, para afrontar o tema da mudanza de Era dende unha perspectiva poliédrica.

Como calquera libro de relatos é irregular, pero hai moitos, moitos acertos nesta colección que se achega dun xeito integral ao colapso. O primeiro é esa multiplicidade de perspectivas; detrás das crises ecolóxicas, económicas e enerxéticas atopa as mudanzas morais e persoais que están a facer do mundo un lugar distinto.

Xa no conto que serve de prólogo anuncia que foi á procura dun significado para a palabra “antropoceno”, o que leva ao autor a escribir o libro: un xubilado, nas súas viaxes para “descubrir de novo vellos lugares que coñecera na súa mocidade e madurez”, atópase coa destrución causada polo turismo de masas, pola importación de especies de fauna e flora, polo industrialismo, polo urbanismo... A decepción faino abandonar as viaxes e, un día, lendo o xornal, descobre un nome que describe ese mundo novo: “Vaia, vaia —murmurou, acougado—. O que pasa é que estamos entrando no Antropoceno!”.

Acerta tamén o autor en non facer un proselitismo absoluto e, en ocasións, presenta esas mudanzas simplemente como “cousas que hai”. Así, no conto “El séptimo continente” a enorme illa de plásticos do Pacífico non é máis (nin menos) que o escenario da trama; en “Arte natural” os enormes tapóns de residuos dos sumidoiros das grandes cidades son aproveitados polo sistema económico para lles quitar un beneficio especulativo ou nun dos relatos futuristas (“El cuento de los amóviles”) os protagonistas viven a carón dunha das enormes depuradoras que producen auga potábel para unha cidade “nunha época na que a mudanza climática desertizara a meirande parte da península”, segundo explica o narrador.

Aparecen neste ou naquel conto as voces sabias das persoas apegadas á terra: “Non crecer tanto, fillo... Os seres humanos somos demasiados. E tratar mellor o planeta. E axudar a sobrevivir a eses animais, se podemos”, di alguén en “La gota fría”. Noutro dos contos a realidade invade o relato pola boca dun dos seus protagonistas que, ante o ton suave e optimista do narrador, acaba dicindo: “O que hai que contar é que estamos nas boqueadas, nunha situación de emerxencia mundial! Para que serven os escritores? Non sodes vós os que tedes a obriga de vos decatar primeiro e dar a voz de alarma? [...] Volvo coas miñas colmeas. Morrerei coas botas postas. Ti sigue co teu, tamén, que remedio. Pero isto vai para o carallo, decátate dunha maldita vez.” Toda unha poética para o volume.

“O que hai que contar é que estamos nas boqueadas, nunha situación de emerxencia mundial! Para que serven os escritores? Non sodes vós os que tedes a obriga de vos decatar primeiro e dar a voz de alarma?”

Aínda que calquera escolma é inxusta, cómpre salientar catro relatos: “Metal, Madera, Piedra, Corazón”, nos que o autor recupera a defensa da unidade do cosmos e un certo panteísmo, temas que teiman por aparecer na súa obra dende o conto “El soñador” publicado na escolma Cuentos del Reino Secreto de 1982. “Designio causal”, unha sorte de excusatio non petita, na que José María Merino ataca o uso do concepto “demagogo apocalíptico” como arma do statu quo contra aquelas persoas que denuncian o seu funcionamento criminal. “La fuerza del aire”, no que amosa cun ben temperado humorismo como o poder asume e perverte calquera idea de transformación (as enerxías verdes, neste caso) sempre que atope o xeito de lle tirar un proveito. “Qué rico, el cordero”, que afronta o especismo (e o veganismo) dun xeito tan pouco usual e tan pouco “partidista” que coido que se pode converter nunha ferramenta esencial para que calquera dos máis prexuizados comecen a se preguntar o tema dende unha perspectiva ética.

Outros relatos (“Vueltas y vueltas”; “¿Quién soy yo?”; “Dentro de la red”; “Monoparental”; “El caso del mortal MasterChef Junior”; “¿Emotiqué?”; “Alas” ou “Renacer”) foxen un pouco da unidade temática ampliando de máis o concepto de Antropoceno para penetraren en determinadas características psicolóxicas e sociais do ser humano contemporáneo. Un fío máis sutil une estes contos coa nova era, pero serven para deixar constancia dos enormes cambios que nos individuos e nas súas personalidades deixa algún dos seus tentáculos: a tecnoloxía, o consumismo, o industrialismo...

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.
Tribuna
Tribuna La Lotte en Mont-roig del Camp: ¿Todo vale en nombre de la transición verde?
La construcción de una fábrica de componentes para baterías por parte de una multinacional se quiere imponer en una zona de Tarragona ya históricamente castigada.
Crisis climática
Informe Las diez empresas más contaminantes del país son responsables de un quinto de las emisiones españolas
Repsol mantiene el podio gris de empresa más contaminante que le arrebató a Endesa en 2020. Completan el top 10 de compañías más emisoras energéticas, cementeras y siderúrgicas, que copan entre ellas el 56% de las emisiones del mercado de carbono.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Investigación
Investigación Varios refuxiados denuncian á ONG Rescate Internacional por explotación laboral e agresión sexual
A Garda Civil investiga o centro de Mondariz-Balneario tras varias denuncias por parte de voluntarios migrantes que aseguran traballar sen contrato a cambio de 50 euros semanais. A ONG xestiona 1.700 prazas do programa estatal de acollida.
Comunidad de Madrid
Luis A. Ruiz Casero “Durante la transición la cárcel de Carabanchel albergó a más presos que en algunos años del franquismo”
De los presos franquistas que construyeron el penal, pasando por los que fueron fusilados, hasta los revolucionarios que pusieron patas arriba el centro penitenciario con iniciativas como la COPEL, Luis A. Ruiz Casero ofrece en 'Carabanchel. La estrella de la muerte del franquismo', un documentado homenaje a las luchas de las personas internas.
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.

Últimas

O Teleclube
O Teleclube 'Os Pecadores' loitan contra montruos reais e mitolóxicos no novo episodio de 'O Teleclube'
O dúo do director Ryan Coogler e o actor Michael B. Jordan estrean unha película sobre a experiencia afroamericana cunha ameaza sobrenatural engadida.
Opinión
Opinión ¡A la mierda Europa!
Hay otra Europa que es víctima de la Europa neoliberal y belicista que apuesta por la industria de las armas a costa de los derechos sociales, es una Europa que se muere de vergüenza cada vez que ve imágenes de Gaza o Cisjordania.
Laboral
Laboral Al borde de la huelga en la educación pública vasca
Los cuatro sindicatos convocantes denuncian que el Departamento de Educación vasco no se han sentado a dialogar hasta este viernes pocos días antes de los paros
Laboral
Laboral Los sindicatos convocan huelga en Mediapro durante las últimas jornadas de la liga de fútbol
El final de la liga de fútbol podría no verse en televisión si la empresa HBS, nueva adjudicataria de la producción de La Liga, no garantiza la subrogación del personal. Los sindicatos han convocado huelga del 13 al 27 de mayo en el grupo Mediapro.
Palestina
Ocupación Isarelí Primera movilización unitaria contra el genocidio en Palestina y por el fin del comercio de armas con Israel
Este sábado 10 de mayo se espera en Madrid una asistencia multitudinaria de personas venidas desde cientos de municipios de todo el Estado español para concentrar la protesta de los ataques indiscriminados del Israel contra la población palestina.
Tribuna
Tribuna Para acabar de una vez con las nucleares: sobre el último intento de prolongar la vida de las centrales
Los voceros de la nuclear han encontrado la oportunidad ideal para difundir sus bulos con el apagón del 28 de abril. Quieren generar polémica para mantener operativa una infraestructura innecesaria, peligrosa y que genera residuos incontrolables.
Análisis
Análisis ¿Existe una identidad europea?
El 9 de mayo se celebra el “día de Europa”, que conmemora la paz y la unidad en el continente y que coincide con la declaración presentada en 1950 por Robert Schuman que sentó las bases de la cooperación europea. Pero, ¿qué es Europa realmente?
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
El Salto Radio
El Salto Radio Malismo
Hacerse el “malote” aporta beneficios: entrevista con Mauro Entrialgo, autor de Malismo, un ensayo sobre los mecanismos de ostentación del mal

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Pensamiento
Lola Olufemi “No me atraen las utopías lejanas, estoy más interesada en el ahora”
La escritora e investigadora británica Lola Olufemi trabaja desde la certeza de que el presente no es una jaula, desde la confianza en que viviremos cosas diferentes aunque no se sepa exactamente de qué tipo van a ser.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.