Economía
Tras da máscara da economía

A economía, como o resto das institucións sociais, é unha invención do ser humano. Vicent Cucarella colócanos na pel dun adolescente para cuestionar o que nos impoñen e atopar o que hai tras da máscara da economía.

Bolsa
Imaxe de Skeeze en Pixabay

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

9 oct 2019 13:00

Ás veces vemos as institucións sociais como algo inmutábel e alleo ás persoas: coidamos, por exemplo, que o dereito de propiedade ten tanta existencia como unha montaña. Na meirande parte dos actos da nosa vida cotiá non podemos menos que confiar nesas institucións (ou polo menos deixármonos guiar por elas) aínda que no fondo das nosas mentes ben educadas e formadas fique un resto de sentido común que nos faga sospeitar que algo non é como aparenta ou que, polo menos, pode ser doutro xeito.

Jim Baggot na súa Guía de la realidad para principiantes [Biblioteca Burindán, 2005] sementa os alicerces científicos para un escepticismo social: «Pense na microestrutura social que fai posíbel un día calquera da súa vida. Sen a idea e as regras da condución probabelmente non podería ir traballar. Sen a idea de mercar e vender non habería empresa nin despacho ao que puidese ir, ou fábrica na que traballar. Sen a idea dos cartos tampouco tería ningún sentido, de todos os xeitos, que vostede quixese ir traballar. Ningunha desas ideas podería funcionar se non houbese moitas persoas que as aceptan e cren nelas. Son ideas que requiren un nivel de cooperación asombroso».

As institucións sociais non son máis que invencións dos seres humanos: unha vez froito do costume outras impostas, máis ou menos sutilmente polos poderosos: a economía, tamén.

Dende a perspectiva de Baggot é claro que as institucións sociais non son máis que invencións dos seres humanos: unhas veces froito do costume (as quendas de rego no agro), outras impostas, máis ou menos sutilmente, polos poderosos (o delito de roubo descrito no código penal).

A complexidade das sociedades enriquecidas actuais fixo que o criterio de autoridade volva ter unha importancia transcendental á hora de crear esas institucións sociais: todas as persoas non podemos saber de todas as cousas e a especialización e o coñecemento teñen unha importancia cimeira á hora de crear, interpretar e artellar as ditas institucións. Pero tampouco todas as autoridades chegan en igualdade de condicións ao debate público: os medios de comunicación e os programas de ensino fomentan un determinado imaxinario: o que describe o mundo como é e como ten que seguir a ser, fomentan as cousas como son, ou como di o poeta Manuel Rivas: «A distopía impón un modelo en que o ensino non sería outra cousa que o brazo instrutor dunha modernidade regresiva en que o rendemento, entendido sempre como “debe” e ”haber” contábel é o valor supremo» [Contra todo isto, Xerais, 2018]

O ensino é transcendental á hora de configurar nas nosas mentes a percepción do mundo. Na infancia e na primeira mocidade conservamos a nosa capacidade de asombro e calquera explicación pode arraigar se ten asento nas cousas que pasan ao noso carón. E por iso Vicent Cucarella Tormo transforma o seu ensaio [Economía por un futuro sustentable, Laiovento, 2019] no diario no que un adolescente anota as conversas cunha economista e un físico amigos dos seus pais grazas ás que comprende o que se agacha tras o concepto hexemónico de economía. Quen mellor ca un mozo para afrontar con escepticismo a realidade que as persoas adultas lle queremos impoñer?
«Os modelos teóricos resultan interesantes para aprender e analizar a realidade, mais non para substituíla. O problema é que en moitas decisións políticas actuais esquécese todo o que queda fóra do modelo. E ademais, os intereses dalgúns sectores produtivos poderosos conseguen que en moitas ocasións se antepoña o que é conveniente dende a perspectiva empresarial por riba da vontade popular», di un dos personaxes do libro, e a conversa entre o mozo e as persoas adultas segue ese esquema: debulla cunha linguaxe sinxela a natureza da ciencia económica, os seus conceptos básicos e os distintos sistemas económicos para revelar que a teoría se colocou diante do acaecido e hai anos que non nos deixa ver as cousas que pasan.

A crítica da economía ortodoxa fundamentase no seu concepto clásico: a economía é «a ciencia que estuda o modo de asignar os recursos escasos entre finalidades alternativas» e non outra cousa.

A creba das conviccións chega cando a economista lle amosa que os modelos económicos tradicionais (os que se fundamentan nos conceptos de produtor, consumidor, oferta, demanda, ben, servizo, etc.) esquecen por norma un compoñente esencial do sistema: a enerxía. «A nosa civilización tivo aproximadamente cinco séculos de expansión moderada [...] e dous séculos de expansión elevada (dende o descubrimento dos combustibles fósiles). Afixémonos a medrar con facilidade e agora a sociedade considérao como a normalidade, ata o punto que está planificada para seguir medrando», di o físico ao mozo. Pero ese crecemento infindo é termodinamicamente imposíbel e a economía nunca foi a ciencia que trata de alcanzar o crecemento perpetuo senón «a ciencia que estuda o modo de asignar os recursos escasos entre finalidades alternativas» e desa definición clásica parte a reconstrución e a crítica do concepto económico.

Cunha linguaxe sinxela, dirixida (aínda que non só) ás persoas adolescentes, Vincet Cucarella pon baixo os nosos ollos as contradicións e deturpacións das escolas económicas hexemónicas e amósanos a necesidade dunha outra economía. Necesidade non só imposta por imperativos éticos senón polo inevitábel efecto das leis da termodinámica. Após da crítica, o narrador mozo xunto cos adultos van escolmando as iniciativas que traballan por esa economía alternativa: a economía do ben común, a economía colaborativa, a economía social e solidaria, a permacultura, o cooperativismo, as cidades en transición, entre outras. O autor invítanos a colocarnos na pel do mozo e cuestionar, dende a sinxeleza e o asombro, o que os poderosos nos contan para cuestionar a concepción ortodoxa da ciencia económica.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Opinión
Opinión Cinco ideas decrecentistas frente al apagón
El autor de ‘La espiral de la energía’ (Libros en Acción, 2014) reflexiona sobre las lecciones que se pueden extraer del corte de suministro eléctrico del pasado 28 de abril.
Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Xunta de Galicia
Política A Xunta recibe ao embaixador de Israel en funcións mentres Gaza agoniza ao bordo da fame
O Goberno de Alfonso Rueda escenifica a súa boa sintonía coa Administración de Benjamín Netanyahu apenas unhas horas despois de que Israel bombardease unha escola que servía de refuxio e ordenase unha evacuación masiva en Gaza.
Palestina
Genocidio La ONG anti-UNRWA lanzada por exespías y marines de EEUU siembra el caos en el reparto de alimentos en Gaza
La Fundación Humanitaria de Gaza (GHF) creada a comienzos de este año y vinculada a agentes del ejército y la inteligencia estadounidense ha sido acusada de desaparecer a una persona y disparar a quienes estaban esperando ayuda.
Alemania
Litigio climático Un tribunal alemán abre la puerta a que grandes emisores puedan ser responsabilizados de daños climáticos
El jurado descarta la demanda del agricultor peruano Saúl Luciano Lliuya por entender que el riesgo a su propiedad es demasiado bajo, pero esta misma argumentación podría llevar a condenas en otros casos.
Madrid
Derecho a la vivienda Victoria contra la Sareb: 16 familias consiguen firmar contratos después de años de lucha
Un bloque en lucha de Casarrubuelos (Comunidad de Madrid) consigue formalizar contratos con el banco malo, al que acusan de actuar “como un fondo buitre”. En Catalunya, diez ayuntamientos apoyan los reclamos de 62 hogares en huelga contra La Caixa.

Últimas

Universidad
Genocidio Las universidades españolas han firmado 44 proyectos con Israel desde septiembre de 2024
Los acuerdos dentro del programa Horizon Europe se han sucedido a pesar de las declaraciones de decenas de universidades de suspensión de relaciones con Israel.

Recomendadas

Culturas
Erika Lust y Sara Torres “El deseo tiene una potencia inagotable para transformar la realidad si lo liberamos de las normas”
Sexo, deseo o ética del placer son algunos de los temas que hilan la escritora Sara Torres y la productora de cine porno Erika Lust en ‘La abundancia del deseo’.