Economía
Tras da máscara da economía

A economía, como o resto das institucións sociais, é unha invención do ser humano. Vicent Cucarella colócanos na pel dun adolescente para cuestionar o que nos impoñen e atopar o que hai tras da máscara da economía.

Bolsa
Imaxe de Skeeze en Pixabay

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

9 oct 2019 13:00

Ás veces vemos as institucións sociais como algo inmutábel e alleo ás persoas: coidamos, por exemplo, que o dereito de propiedade ten tanta existencia como unha montaña. Na meirande parte dos actos da nosa vida cotiá non podemos menos que confiar nesas institucións (ou polo menos deixármonos guiar por elas) aínda que no fondo das nosas mentes ben educadas e formadas fique un resto de sentido común que nos faga sospeitar que algo non é como aparenta ou que, polo menos, pode ser doutro xeito.

Jim Baggot na súa Guía de la realidad para principiantes [Biblioteca Burindán, 2005] sementa os alicerces científicos para un escepticismo social: «Pense na microestrutura social que fai posíbel un día calquera da súa vida. Sen a idea e as regras da condución probabelmente non podería ir traballar. Sen a idea de mercar e vender non habería empresa nin despacho ao que puidese ir, ou fábrica na que traballar. Sen a idea dos cartos tampouco tería ningún sentido, de todos os xeitos, que vostede quixese ir traballar. Ningunha desas ideas podería funcionar se non houbese moitas persoas que as aceptan e cren nelas. Son ideas que requiren un nivel de cooperación asombroso».

As institucións sociais non son máis que invencións dos seres humanos: unha vez froito do costume outras impostas, máis ou menos sutilmente polos poderosos: a economía, tamén.

Dende a perspectiva de Baggot é claro que as institucións sociais non son máis que invencións dos seres humanos: unhas veces froito do costume (as quendas de rego no agro), outras impostas, máis ou menos sutilmente, polos poderosos (o delito de roubo descrito no código penal).

A complexidade das sociedades enriquecidas actuais fixo que o criterio de autoridade volva ter unha importancia transcendental á hora de crear esas institucións sociais: todas as persoas non podemos saber de todas as cousas e a especialización e o coñecemento teñen unha importancia cimeira á hora de crear, interpretar e artellar as ditas institucións. Pero tampouco todas as autoridades chegan en igualdade de condicións ao debate público: os medios de comunicación e os programas de ensino fomentan un determinado imaxinario: o que describe o mundo como é e como ten que seguir a ser, fomentan as cousas como son, ou como di o poeta Manuel Rivas: «A distopía impón un modelo en que o ensino non sería outra cousa que o brazo instrutor dunha modernidade regresiva en que o rendemento, entendido sempre como “debe” e ”haber” contábel é o valor supremo» [Contra todo isto, Xerais, 2018]

O ensino é transcendental á hora de configurar nas nosas mentes a percepción do mundo. Na infancia e na primeira mocidade conservamos a nosa capacidade de asombro e calquera explicación pode arraigar se ten asento nas cousas que pasan ao noso carón. E por iso Vicent Cucarella Tormo transforma o seu ensaio [Economía por un futuro sustentable, Laiovento, 2019] no diario no que un adolescente anota as conversas cunha economista e un físico amigos dos seus pais grazas ás que comprende o que se agacha tras o concepto hexemónico de economía. Quen mellor ca un mozo para afrontar con escepticismo a realidade que as persoas adultas lle queremos impoñer?
«Os modelos teóricos resultan interesantes para aprender e analizar a realidade, mais non para substituíla. O problema é que en moitas decisións políticas actuais esquécese todo o que queda fóra do modelo. E ademais, os intereses dalgúns sectores produtivos poderosos conseguen que en moitas ocasións se antepoña o que é conveniente dende a perspectiva empresarial por riba da vontade popular», di un dos personaxes do libro, e a conversa entre o mozo e as persoas adultas segue ese esquema: debulla cunha linguaxe sinxela a natureza da ciencia económica, os seus conceptos básicos e os distintos sistemas económicos para revelar que a teoría se colocou diante do acaecido e hai anos que non nos deixa ver as cousas que pasan.

A crítica da economía ortodoxa fundamentase no seu concepto clásico: a economía é «a ciencia que estuda o modo de asignar os recursos escasos entre finalidades alternativas» e non outra cousa.

A creba das conviccións chega cando a economista lle amosa que os modelos económicos tradicionais (os que se fundamentan nos conceptos de produtor, consumidor, oferta, demanda, ben, servizo, etc.) esquecen por norma un compoñente esencial do sistema: a enerxía. «A nosa civilización tivo aproximadamente cinco séculos de expansión moderada [...] e dous séculos de expansión elevada (dende o descubrimento dos combustibles fósiles). Afixémonos a medrar con facilidade e agora a sociedade considérao como a normalidade, ata o punto que está planificada para seguir medrando», di o físico ao mozo. Pero ese crecemento infindo é termodinamicamente imposíbel e a economía nunca foi a ciencia que trata de alcanzar o crecemento perpetuo senón «a ciencia que estuda o modo de asignar os recursos escasos entre finalidades alternativas» e desa definición clásica parte a reconstrución e a crítica do concepto económico.

Cunha linguaxe sinxela, dirixida (aínda que non só) ás persoas adolescentes, Vincet Cucarella pon baixo os nosos ollos as contradicións e deturpacións das escolas económicas hexemónicas e amósanos a necesidade dunha outra economía. Necesidade non só imposta por imperativos éticos senón polo inevitábel efecto das leis da termodinámica. Após da crítica, o narrador mozo xunto cos adultos van escolmando as iniciativas que traballan por esa economía alternativa: a economía do ben común, a economía colaborativa, a economía social e solidaria, a permacultura, o cooperativismo, as cidades en transición, entre outras. O autor invítanos a colocarnos na pel do mozo e cuestionar, dende a sinxeleza e o asombro, o que os poderosos nos contan para cuestionar a concepción ortodoxa da ciencia económica.

Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre o blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas as entradas
Investigación
Investigación Varios refuxiados denuncian á ONG Rescate Internacional por explotación laboral e agresión sexual
A Garda Civil investiga o centro de Mondariz-Balneario tras varias denuncias por parte de voluntarios migrantes que aseguran traballar sen contrato a cambio de 50 euros semanais. A ONG xestiona 1.700 prazas do programa estatal de acollida.
Comunidad de Madrid
Luis A. Ruiz Casero “Durante la transición la cárcel de Carabanchel albergó a más presos que en algunos años del franquismo”
De los presos franquistas que construyeron el penal, pasando por los que fueron fusilados, hasta los revolucionarios que pusieron patas arriba el centro penitenciario con iniciativas como la COPEL, Luis A. Ruiz Casero ofrece en 'Carabanchel. La estrella de la muerte del franquismo', un documentado homenaje a las luchas de las personas internas.
Industria armamentística
Genocidio Las relaciones armamentísticas de España e Israel han sido “más lucrativas que nunca” desde octubre de 2023
Un informe del Centre Delàs señala diferencias significativas en las armas que España dice que ha vendido a Israel y las que Israel registra. Las empresas israelíes han firmado 46 contratos con las administraciones por más de mil millones.

Últimas

O Teleclube
O Teleclube 'Os Pecadores' loitan contra montruos reais e mitolóxicos no novo episodio de 'O Teleclube'
O dúo do director Ryan Coogler e o actor Michael B. Jordan estrean unha película sobre a experiencia afroamericana cunha ameaza sobrenatural engadida.
Opinión
Opinión ¡A la mierda Europa!
Hay otra Europa que es víctima de la Europa neoliberal y belicista que apuesta por la industria de las armas a costa de los derechos sociales, es una Europa que se muere de vergüenza cada vez que ve imágenes de Gaza o Cisjordania.
Laboral
Laboral Al borde de la huelga en la educación pública vasca
Los cuatro sindicatos convocantes denuncian que el Departamento de Educación vasco no se han sentado a dialogar hasta este viernes pocos días antes de los paros
Laboral
Laboral Los sindicatos convocan huelga en Mediapro durante las últimas jornadas de la liga de fútbol
El final de la liga de fútbol podría no verse en televisión si la empresa HBS, nueva adjudicataria de la producción de La Liga, no garantiza la subrogación del personal. Los sindicatos han convocado huelga del 13 al 27 de mayo en el grupo Mediapro.
Palestina
Ocupación Isarelí Primera movilización unitaria contra el genocidio en Palestina y por el fin del comercio de armas con Israel
Este sábado 10 de mayo se espera en Madrid una asistencia multitudinaria de personas venidas desde cientos de municipios de todo el Estado español para concentrar la protesta de los ataques indiscriminados del Israel contra la población palestina.
Tribuna
Tribuna Para acabar de una vez con las nucleares: sobre el último intento de prolongar la vida de las centrales
Los voceros de la nuclear han encontrado la oportunidad ideal para difundir sus bulos con el apagón del 28 de abril. Quieren generar polémica para mantener operativa una infraestructura innecesaria, peligrosa y que genera residuos incontrolables.
Análisis
Análisis ¿Existe una identidad europea?
El 9 de mayo se celebra el “día de Europa”, que conmemora la paz y la unidad en el continente y que coincide con la declaración presentada en 1950 por Robert Schuman que sentó las bases de la cooperación europea. Pero, ¿qué es Europa realmente?
Estados Unidos
Libertad de expresión Canadá recomienda al profesorado LGTBQ+ o crítico con Trump no viajar a Estados Unidos
Una circular de la Asociación Canadiense de Profesores Universitarios (CAUT) recomienda “encarecidamente” que el personal académico viaje a los EEUU “solo si es esencial y necesario”.
El Salto Radio
El Salto Radio Malismo
Hacerse el “malote” aporta beneficios: entrevista con Mauro Entrialgo, autor de Malismo, un ensayo sobre los mecanismos de ostentación del mal

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Pensamiento
Lola Olufemi “No me atraen las utopías lejanas, estoy más interesada en el ahora”
La escritora e investigadora británica Lola Olufemi trabaja desde la certeza de que el presente no es una jaula, desde la confianza en que viviremos cosas diferentes aunque no se sepa exactamente de qué tipo van a ser.
Catalunya
Acción directa Las Sublevaciones de la Tierra francesas llegan a Catalunya: “Necesitamos una forma nueva de luchar”
Una acampada de tres días y una acción simbólica han sido el pistoletazo de salida de Revoltes de la Terra. La organización ha sido capaz de unir a ecologistas de campo, de ciudad y campesinado en una dinámica de lucha “nueva”.