Teatro
Carmen Conde: “Nena, é que naqueles tempos todo isto era tabú”

Carmen Conde creou un espectáculo a partir de seis meses de recollidas a mulleres galegas de entre 70 e 95 anos. Decenas de conversas na cociña en torno ao amor, o sexo, a confusión na xuventude e a violencia nas relacións.

28 may 2019 07:00

Catro pantalóns nun tendal. Unha muller entra en escena e comeza a descolgalos, substituíndoos por prendas interiores: suxeitadores, bragas, sete panos para absorber o sangue da menstruación. Dá comezo Tabú, espectáculo da escritora, poeta e monologuista lucense Carmen Conde. Nada logo dos seis meses de recollidas por cociñas galegas, nas que conversou con mulleres de entre 70 e 95 anos sobre amores, medos, sexo, violencia e dos moitos tabús que definiron as súas vidas.

Explica Carmen que o detonante foi a súa xeración: “Escoitaba frases no entorno familiar, de parella, íntimo e privado, que me parecían terribles e que só escoitabamos as mulleres”. Preguntouse pola súa orixe e decidiu procurala da boca da muller máis vella que coñecese. A aquela primeira entrevista seguírona decenas, polo Valmiñor, o Morrazo, o Courel, a Mariña lucense, a Costa da Morte, o Couto Mixto e O Incio. “Saín buscando humor, pensando na picaresca que habería naquela época de vixianza e control, nos plans para encontrarse co namorado ou namorada. Escoitándoas descubrín moita dureza no seu relato. Non se podía banalizar, quedar en algo superficial”.

Da República e do Franquismo

Manolita, de 94 anos, foi a primeira en poñerse fronte a gravadora. “Vivira a súa xuventude durante a República, contoume un anecdotario tremendo mentres me miraba como dicindo ‘que, estás a enterarte agora de que se fan estas cousas?’”, ri Carmen. Na súa segunda conversa atopou vivencias diferentes, a protagonista ten 74 anos e seguiu a norma ditada polo franquismo. Aquela recollida por outra Carmen, Martín Gaite, en Usos amorosos de la posguerra española. “Confirmei que o persoal é político, en cada réxime había un comportamento diferente, na República eran máis libres”. A segunda entrevistada chegara virxe ao matrimonio, mais ao ter servido en distintas casas recibiu tratamento “de muller pública”. “Tiña a conciencia tranquila, pero sempre foi acusada pola sogra”.

“Confirmei que o persoal é político, en cada réxime había un comportamento diferente

Case todas as mulleres que falaron con Carmen describiron a educación franquista sen carga dramática: “Din dúas frases clave ‘que sei eu nena, antes era así’ e ‘eran tempos moi duros’”. Deu con nais solteiras, “con toda a carga de estigmas que isto ten” e coa primeira muller divorciada da comarca de Lemos. Unha tarde preguntou a un grupo se chegaran virxes ao matrimonio. “Unha muller contestou que si e dúas, ao mesmo tempo, dixeron ‘que tontería!’”.

Carmen xuntaba grupos de mulleres nunha cociña: “Falabamos xuntas, merendabamos e unhas tiraban do fío das outras”. A autora tivo que peneirar as conversas tecidas, as horas de gravacións, até condensalas en sete historias. Vivencias que representan catro bloques que atopou en todas as casas: o do amor, o da erótica, o da confusión e o da violencia.

Do amor e da erótica

Unha vez se compartían as primeiras lembranzas a conversa continuaba até a actualidade. Dese fío de memorias xurdía o amor en todas as fases. “O adolescente que dura para sempre, o da muller de oitenta anos que non esquece ao primeiro amor, o desamor de xuventude ou a ruptura definitiva”, explica Carmen. Moitas mulleres eran viúvas que botaban de menos ao marido, co que viviran un matrimonio feliz. “Dicíanme que se sentían máis libres unha vez casadas, antes todo estaba en entredito”. Nas entrevistas percibiu como a educación franquista moldeou a moitas mulleres e homes. “Penso que hai toda unha xeración que non está educada no afecto, senón no contrario, en non amosalo publicamente porque non estaba ben”, reflexiona.

“A vida erótica dalgunhas das nosas avoas dános catrocentas voltas!

Da man dos amoríos chegaba o erotismo. “A vida erótica dalgunhas das nosas avoas dános catrocentas voltas! Hoxe parece que todo está ao alcance dun Whatsapp ou de Tinder, eu digo no espectáculo que a épica da erótica estase perdendo”, conta Carmen entre risas. “Unha muller contoume que seu pai deixaraa de mandar ir por tabaco porque sabía cando marchaba, pero non cando ía volver!”.

Confusión e violencia

As memorias tamén están tinguidas de dúbidas e sufrimento. Na madurez do corpo moitas mulleres recibiron a primeira menstruación con horror. “Pensaban que ían morrer desangradas, a maioría non sabían o que era”. Eran case sempre as amizades as que poñían ás recén iniciadas sobre aviso. Tamén compartían supersticións: “Mentres tes a regra non te podes lavar”. Mais o fío máis terríbel da memoria é o da violencia. “Elas non dulcifican, pero falan cun ton que non é de gravidade nin de pena”, di Carmen.

“Contáronme historias de violacións, pero non todas eran conscientes do que narraban

“Moitas mulleres contáronme historias de violacións, pero non todas eran conscientes do que narraban, iso foi terríbel”. Non o etiquetaban así, explica a autora, pois estaban a falar do seu marido. “Si atopei unha muller, de oitenta e un anos, que tiña clarísimo que fora violada”. A narración foi revelada nunha mesa, en compañía doutras mulleres. “Dixo que a súa primeira vez fora horrible e eu, ao ver que o explicaba tristeza, comentei que sería normal, que o home non tería moita práctica. Retrucoume, ‘non me entendiches, nena, foi unha violación’. A muller que estaba diante dixo, ‘pero non podes dicir iso!’. ‘Como que non?’, contestou a outra, e describiu como fora. Cando rematou outra engadiu ‘bueno, pero ao final cediches ti, non foi violación’”. O xuízo que Carmen presenciou forma parte de Tabú. “Decido incorporalo porque penso que é relevante. O que pasou no xuízo da Manada, que ‘non é violación’, dende cando pasa?”, explica.

Carmen continuará a xirar por distintas vilas no 2019. As palabras destas mulleres, “nena, é que naqueles tempos todo isto era tabú”, tal vez non respondan a súa cuestión inicial, mais si poden contribuír a crear espazos de reflexión compartida, “para entender de que somos froito e de quen somos fillas”. “Para min este espectáculo é un xeito de enlazar coa xente nova, creo que lles fala de cousas que poden vivir agora. Os adolescentes a día de hoxe tamén teñen tabús”, conclúe Carmen.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Oriente Medio
Oriente Medio ‘Aliadas’, un libro para imaginar otra Shatila y recordar Palestina
Hablamos del libro, el deporte, la vida en Shatila y el genocidio en Gaza con la autora, Txell Feixas, junto a Majdi y Razan, padre e hija que protagonizan esta historia de rebeldía y amor por la vida en el campo de personas refugiadas del Líbano.
Economía social y solidaria
Cooperativismo Economías tejidas por mujeres: feminismo y cooperativismo en Madrid, una genealogía por contar
La Economía Social y Solidaria feminista no ofrece fórmulas mágicas, pero sí un horizonte: uno donde lo productivo y lo reproductivo, lo económico y lo afectivo, dejen de estar enfrentados.
Maternidad
Maternidades Maternar sola, precaria y sin que se note
Actualmente, asistimos a un nuevo modelo de súper madre que es la monomarental, precaria, activista feminista, que hace malabares para que sus criaturas no se enteren de las patrañas que nos rodean sin perder de vista la crianza respetuosa
Galicia
Galicia A Xunta aprobou a celulosa de Altri argumentando que a súa cheminea de 75 metros sería “icónica”
O Informe de Patrimonio Cultural, favorable á multinacional, emitiuse con base en dúas encargas externas, contratadas e pagadas pola empresa ao ex presidente e ao actual tesoureiro de Icomos-España.
Alemania
Alemania Friedrich Merz es elegido canciller alemán por la gran coalición tras una jornada de suspense
El nuevo canciller alemán supera una votación extraordinaria tras un sonoro fracaso en su primer intento. Los conservadores gobernarán con el partido socialdemócrata.
Israel
Israel Netanyahu acelera los planes de ocupación total de una Gaza diezmada por el hambre
El ejército israelí quiere movilizar a 30.000 reservistas para una nueva expansión de la ofensiva sobre Gaza. Las organizaciones dependientes de la ONU alertan de la hambruna y las enfermedades en un enclave en el que escasea el agua potable.

Últimas

Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Madres organizadas contra los arrancamientos piden una reunión con Infancia
Pamela L.C. ve a su bebé dos horas a la semana después de que se lo retiraran dos días después de su nacimiento. Ella y otras madres han decidido organizarse para pedir medidas que frenen los arrancamientos.
Madrid
Madrid Sareb amenaza con desahuciar el centro social La Animosa, en Hortaleza
Los colectivos que participan del centro social okupado, y que han dado vida a este espacio durante los últimos cuatro años, convocan a defender su permanencia aunque se ha retrasado la fecha de desalojo hasta el 26 de mayo.
Opinión
Opinión España ya roza el 2,5% en gasto militar
Según el autor, investigador del Centre Delàs, el gasto militar real del Estado español será de 40.457 millones de euros y representará respecto al PIB el 2,48%. A esto se sumarán las inversiones comprometidas en programas de armamento.
Comunidad de Madrid
Universidad pública El alumnado de la UNED denuncia el “modelo antipedagógico” tras la supresión de tutorías presenciales
El proceso de eliminación de clases se remonta a 2008, aunque ha sido este año, con el nombramiento Claudia Sevilla como directora de centros asociados de Madrid, cuando el gobierno de Ayuso “ha pisado el acelerador”.
Opinión
Opinión El rentismo es racismo
La posición de las personas migrantes y racializadas en el conflicto del alquiler nos coloca como sujetos esenciales e imprescindibles en la lucha por la vivienda.

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Alemania
Alemania Ines Schwerdtner: “Los conservadores tienen esta estrategia de normalizar la AfD, pero eso ha salido muy mal”
De profesión periodista, Ines Schwerdtner ha sido una de las responsables del ascenso de Die Linke, un partido que pasó de no aparecer en las encuestas a superar el 8% en las elecciones de febrero.