Balea Cultural
O ‘freestyle’: das regueifas ás batallas de galos

Hai certo fenómeno que nos últimos anos está a invadir os patios dos institutos pola mañá, ou os parques das cidades polas tardes. Hoxe en día é máis ou menos habitual oír de cando en vez unha base musical, cos graves altos, mentres dúas persoas se insultan unha a outra rimando frase tras frase. Pero isto non é algo que veña de novo.

Balea Cultural Freestyle
Arkano vs Aczino, na semifinal da Red Bull Batalla de los Gallos Internacional 2017

As batallas de galos ano tras ano están a incrementar a súa dimensión coma espectáculo nas comunidades hispanofalantes de maneira exponencial, con competicións que enchen estadios coma o WiZink Center e con vídeos que chegan aos millóns de reproducións na Youtube. Mais a disciplina como tal ven de moi lonxe. A pesar de ter unha orixe certa no rap e no hip-hop americano dos 80, xa fai séculos se facían loitas de puro inxenio, sobre unha base musical. Falamos das regueifas.

Balea Cultural
C. Tangana molaba máis cando era Crema?

É interesante preguntarse canto daquel rapaz do underground madrileño hai ainda nos temas alternativos á súa carreira con Universal, ou nos seus actos fóra da música.

Podemos definir as regueifas coma batallas de galos arcaicas, que nos levan a Alta Idade Media, aos tempos dos trobadores, segreis e xograis. Era un pequeno espectáculo medieval onde dúas persoas entraban nunha disputa oral improvisada, feita en verso, onde se metían un co outro de forma satírica e irónica cunha base musical lírica de fondo, á maneira do recite dunha cantiga. Como vemos, o troncal non difire moito do que podemos entender dunha batalla de galos actual, máis aló da diferencia musical.

As batallas de galos —ao igual que o rap nas súas orixes, practicadas por persoas das clases sociais máis baixas— consistían nun entretemento de rúa e de carácter xuvenil. É curioso coma no caso das regueifas, estas tamén eran familiares nas clases máis baixas: famosas nas vilas, aldeas, tabernas e verbenas ás que ían labregos fundamentalmente. Hai que resaltar o carácter popular da regueifa, que difire das "tenzóns" e das "cantigas de escarnio e maldicir", que tiñan un valor social e literario maior, e nas que a improvisación e o carácter teatral do feito tiña moita menos importancia.

Hai que resaltar o carácter popular da regueifa, que difire das “tenzóns” e das “cantigas de escarnio e maldicir

As regueifas relaciónanse cunha antiga tradición das vodas, de onde toma o seu nome. A “regueifa” era un molete de pan que se agasallaba aos noivos. Nese momento dúas persoas —homes polo xeral—, un de fóra da parroquia e outro de dentro, comezaban coas chanzas. O declarado gañador tiña a honra de partir o molete. O gañador establecíase cando se vía que un deles era dialécticamente superior ao outro. A característica importante para prender o ánimo do publico proviña do inxenio máis puro, da capacidade de resposta e da retranca que amosaran os regueifeiros.

Actualmente as regueifas teñen unha popularidade moi limitada, aínda que seguen a facerse: acostuman a ser un divertimento pasaxeiro máis do que unha loita diálectica real, mais as maneiras son as tradicionais. Úsanse especialmente nos ámbitos educativos polo seu atractivo para ensinar e transmitir a lingua galega a través da improvisación, da música e da tradición oral. A parella formada por Pinto d’Herbón e Luis “O Caruncho” é unha das que destaca.


As batallas de galos non teñen tanto ritual enriba, pero a dose que amosan de espectáculo —sobre todo coa viralización audiovisual a través das redes sociais— é moito maior, até chegar a popularidade que teñen hoxe en día, como unha proposta de lecer máis, e non só entre público xuvenil. A nivel castelanfalante, as batallas de galos pódense dividir en dúas épocas diferenciadas, a través do eixo da marca Red Bull (o patrocinador máis popular desta disciplina, que organiza campionatos eliminatorios nacionais e internacionais en países de fala castelá desde 2005).

A primeira etapa vai de 2005 a 2009, nun período onde o insulto e a ridiculización do rival era o central e habitual, e na que se poden recoñecer varias caras moi famosas a nivel do hip-hop nacional de hoxe en día: galos por aquela época coma Zatu (SDFK), Rayden (campión internacional da disciplina) ou Piezas (recoñecido coma o mellor galo desta primeira etapa). No 2009, Red Bull pararía a súa maquinaria até 2013, onde volveu, máis forte que nunca, con maneiras novas de afrontar unha batalla: máis variedade e máis referentes. Pero sobre todo voltou con Internet e Youtube xa a pleno rendemento.

O fenómeno das batallas de galos é aínda máis viral en Latinoamérica, especialmente en Arxentina

As cifras son descomunais. A batalla máis vista da canle de Youtube son os cuartos de final do campionato internacional de 2015, que enfronta o arxentino Dtoke contra o recentemente omnipresente Arkano (que sería campión ese mesmo día, un ano despois acadaría o Récord Guinnes, pasando 24 horas a improvisar), que conta con 35 millóns de visualizacións. O fenómeno é aínda máis viral en Latinoamérica, especialmente en Arxentina, onde ao longo do 2016, unha competición de calle, o Quinto Escalón, xuntaba a milleiros de persoas nun parque porteño, e cuxa batalla máis famosa tamén chega aos 30 millóns de reproduccións. De aquí saiu o trapeiro arxentino Duki, por exemplo, que ten temas que superan os 300 millóns de reproduccións e colabora con artistas do talle de Bad Bunny.


Nos últimos tempos destaca a estandarización e profesionalización das batallas, a través do selo FMS, impulsado pola empresa Urban Roosters, que creou unha liga profesional de batallas, á maneira das competicións deportivas, con puntos, ascensos e descensos, onde dez galos se enfrontan entre eles durante nove xornadas en distintas cidades do país. Comezou en España, que xa vai pola terceira temporada, pero expandiuse o torneo até haber hoxe en día unha liga tamén en Arxentina, Chile e México.

O mundo das batallas non chega a estar aínda ben visto polo pleno da poboación, tendo en conta que a disciplina é, até certo punto, bastante endogámica. Para entender e desfrutar dunha batalla, de maneira habitual, tense que estar bastante metido no "mundiño". Entrar no ton do espectáculo (hai rimas verdadeiramente fortes, que fóra do contexto chegaron a causar moita polémica) e coñecer as referencias e o background sobre as que se adoita improvisar (o habitual é molestarse uns cos outros sobre cousas que aconteceron en batallas anteriores). Coñecer o contexto axuda moito ao desfrute.

O freestyle conta cunha importante rede de “influencers”, a maioría en forma de youtubeiros, onde destacan uns cantos galegos

As batallas forman unha especie de ecosistema autoconsciente que está en auxe desde hai varios anos, de xeito que xa nos atopamos con xeracións nas que as batallas son un hobby moi habitual. Este ecosistema ten varios axentes sociais moi activos: esencialmente as competicións e os propios galos, cuxos máximos expoñentes son, de maneira bastante unánime, o español Sergio Castro (Chuty) e o mexicano Mauricio Hernández (Aczino). É coma se fosen os Messi e Cristiano dos últimos anos e, aínda que moi lonxe dos números estratosféricos dos futbolistas, teñen fortes patrocinios, con Nike e Puma, respectivamente.

Mais aló, o freestyle conta cunha importante rede de influencers, a maioría en forma de youtubeiros, onde curiosamente destacan uns cantos galegos. En Galicia, as batallas non teñen unha forza grandísima, aínda que a FMS contou cunha das súas xornadas no país, celebrada en Nigrán tras unhas desavinzas da organización co Concello de Vigo. Isto é grazas a Force, galo da Coruña e o expoñente galego máis importante, que chegou a ser subcampión da Red Bull Batalla dos Galos nos dous últimos anos. Ademais, é o youtubeiro relacionado coas batallas máis importante, contando con máis de 800.000 subscriptores. Dentro dos influencers destacan nomes coma Kapo 013, antigo galo, xornalista e locutor deportivo e xuíz profesional de batallas; ou o mexicano Tess La, que funcionan como analistas e críticos do movemento. Incluso hai medios e webs especializadas neste contido coma El Estilo Libre. En Galicia destacan algúns perfís como o ourensán ABD Batallas e o compostelán Verso.
Contextualizado o fenómeno, a base mantense semellante á das regueifas: gañarlle ao outro amosando máis capacidade de improvisación, de inxenio. Nas batallas hai unha compoñente teatral realmente importante, onde cada competidor forxa un personaxe a través non só das súas rimas, senón da súa actitude corporal. Nada teñen que ver os últimos gañadores da Red Bull Batalla dos Galos. En 2015 gañou Arkano, unha especie de showman; 2016 é para Skone, experto en humillacións humorísticas; 2017 foi para a potencia de Chuty e o 2018 foi para a tranquilidade personificada de Bnet.

Máis aló do contido, a musicalidade e a estrutura das rimas son cada vez máis aplaudidas, os xogos de palabras, manter rimas multisilábicas, e así como os recursos estilísticos sonoros propios da poesía coma a aliteración arriquecen o fluir da batalla, onde tamén gañan enteiros aqueles galos que saben rapear ben, até o punto de que minutos enteiros parezan cancións escritas.

O espectáculo arredor da improvisación, do inxenio puro, está a medrar e unha das suas orixes máis improbables atopámola na vella tradición oral galega das regueifas. Outro exemplo máis de como as respostas sobre como vincular o idioma e a cultura galega a xuventude están máis preto de nós do que parece, e de que o enfoque a utilizar é buscar a través do noso e non do que vemos fóra.

Rap
“Ahora en el rap impera más la imagen que el corazón”

El rapero malagueño e integrante de Hablando en Plata Squad, Capaz Fernández, presenta su tercer disco en solitario, de nombre 20 golpes.

Libertad de expresión
La Inquisición del rap

Mientras la música banal campa a sus anchas sin control en los reproductores de los más jóvenes, el rap combativo es perseguido por la justicia española. ¿Y en qué se diferencian estos géneros? En el contenido, en el mensaje. Hoy el rap combativo es el punk de antaño, es el militante político antisistema más activo y efectivo.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Rap
Poetas Puestos “Tanto los medios como la política quieren que seas un tonto feliz”
Charly Efe y Teko, acompañados de una banda, publican el disco ‘Tontos felices’ donde mezlcan su carrera en el rap con ritmos rock para crear lo que han bautizado como rap‘n’roll.
Redes sociales
Opinión Mark Zuckerberg, Elon Musk o Fernando Savater: ser mala persona es cada vez más rentable
El ejemplo del dueño de Twitter y el cambio de rumbo del CEO de Facebook e Instagram muestran una tendencia a buscar el beneficio apoyando y representando lo peor de nuestra sociedad.
Punk
César Strawberry “Se ha encumbrado la estupidez a un nivel increíble y la izquierda también ha colaborado”
Def Con Dos publica un nuevo disco volviendo a sus orígenes punk-rap para “seguir ofendiendo a cuantas más personas mejor, de todo el arco parlamentario y de todas las ideologías”.
Estados Unidos
Extrema derecha Trump anuncia un campo de concentración para 30.000 migrantes en Guantánamo en el 80 aniversario de Auschwitz
La estrategia de llevar la detención de migrantes a territorios lejanos, opacos y sin garantías de derechos también ha sido la opción elegida por la Unión Europea en el último año.
Salario mínimo
Pacto bipartito Trabajo y sindicatos acuerdan la subida del salario mínimo en 50 euros sin el apoyo de la patronal
Díaz anuncia un acuerdo con los sindicatos que llevará al Congreso de Ministros de forma “inminente” la propuesta del Ministerio de Trabajo. Los sindicatos proponían una subida de 66 euros y la patronal, de 34 euros.

Últimas

Crisis climática
Parlamento Ciudadano Climático Un jurado popular ciudadano para combatir la crisis climática y el retroceso democrático
En un momento crítico para la democracia y la acción climática, cinco organizaciones medioambientales reunieron en el Congreso de los Diputados a científicos, actores sociales y asambleístas para impulsar un Parlamento Ciudadano Climático Permanente.
Ayuntamiento de Madrid
Convenio colectivo Las cuidadoras ganan a Almeida: Madrid anuncia nuevos pliegos con la subida salarial pactada
Las trabajadoras de cuidados seguirán en huelga dado que “no hay nada tangible”. El anuncio afectaría a 12.000 personas empleadas por el Ayuntamiento, pero no a las 2.000 trabajadoras más convocadas a la huelga que trabajan para la Comunidad.
Madrid
Justicia El fiscal general del Estado, en el alambre, declara como investigado ante el Supremo
Álvaro García Ortiz acude al alto tribunal a explicar su versión de las filtraciones denunciadas por el entorno de la pareja de Isabel Díaz Ayuso. Es la primera vez que un fiscal de su categoría declara como investigado.
Lavapiés
Madrid Lavapiés gana un asalto a la organización fascista Hacer Nación
La empresa en la que se iban a organizar unas jornadas con figuras de la extrema derecha europea ha confirmado que comunicó a Hacer Nación que no le cedía su espacio.
Más noticias
Pensiones
Revalorización de las pensiones Los pensionistas no se fían y salen a la calle tras el rechazo al decreto ómnibus
La Unidad de Acción de Madrid convoca a manifestarse este viernes 31 frente a la sede del PP tras la “posición negativa de la derecha ultranacionalista, sea española o catalana”.
Energías renovables
Energías renovables en Madrid El Centro Cultural Palomeras quiere ser autosuficiente, los préstamos de sus vecinos pueden conseguirlo
Una universidad pública y una cooperativa de energías renovables lideran el proyecto de préstamos que quiere convertir en autosuficiente al histórico centro educativo vallecano, y que busca reunir 150.000 en financiación ciudadana a un interés ético.
Opinión
Opinión No es Poder Popular todo lo que reluce
VV.AA.
No hay alternativa capaz de cambiar este sistema que no hable claramente de socialismo y de clase trabajadora
Israel
Sionismo Maccabi - Baskonia: no colaboremos con la banalización del mal
El partido de basket en Gasteiz es una oportunidad de oro para mostrar nuestra determinación a no contribuir al blanqueamiento del Estado genocida de Israel, oponiéndonos decididamente.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Sin materiales, sin protección adecuada y sin financiación: los bomberos de Madrid denuncian “abandono”
La contaminación de los equipos de protección de cinco bomberos en un incendio en una nave de reciclaje hace levantar de nuevo la voz de los sindicatos, que ya tienen denunciada ante el TSJ de Madrid, la falta de financiación.

Recomendadas

Laboral
Laboral Investigada unha rede empresarial que explotaba a 82 migrantes nunha granxa de Lugo
Polo de agora, tres persoas responsables da granxa de Begonte centran as investigacións da Garda Civil. As 82 persoas explotadas vivían nun hotel de Ordes (A Coruña) que non tiña sequera licencia de hostalaría.
Literatura
Letras Galegas Da Sección Feminina do franquismo ao Cancioneiro Popular Galego: o pobo é quen canta e baila
As cantareiras protagonizarán o Día das Letras Galegas de 2025. Beatriz Busto e Richi Casás fálannos delas, de Dorothé Schubarth, do Cancioneiro Popular Galego e da dificultade de acceder aos arquivos sonoros que conservan as súas voces.
Medio rural
Reportaxe As mulleres rurais soñan con deixar de ser heroínas
A falta de servizos básicos no rural é a primeira pedra no camiño de quen quere vivir e desenvolver os seus proxectos fóra da cidade. Aínda así, o rural galego atópase á cabeza en canto a titularidade feminina respecto á media do Estado español.