Corpos Incómodos
Ollar cara a Portugal: dous anos de “borrado das mulleres”

Os debates sobre a despatoloxización trans comparten o enfoque dun suxeito global e o seu desenvolvemento lexislativo en Estado concretos, mais non todos se mencionan por igual. O que acontece en Portugal permanece no campo do omitido, se ben ten total capacidade para converterse nun marco comparativo próximo e contrastable.

lei trans portugal
Fotografía de Inês Condeço (FB da ILGA Portugal)
30 sep 2020 08:00

O que acontece en Portugal non adoita aparecer como un argumento nos debates sobre a lei trans tramitada no Congreso, malia que dende 2018 o Estado luso conta cunha lei de autodeterminaçao do género moi semellante ao proxecto español e que ten como medida principal a despatoloxización, a eliminación da necesidade de diagnóstico médico e psiquiátrico para mudar a mención relativa ao sexo na carta de identidade. Isto tradúcese, na práctica, en que as persoas trans de Portugal deixen de ser consideradas enfermas mentais a efectos oficiais, e sexan as únicas capaces de ditaminar a súa identidade ante os poderes públicos, unha medida que segue os ditames da OMS e que xa se introduciu no Estado español en comunidades autónomas como Madrid, Andalucía ou a Comunidade Valenciana. 

Porén, o propio feito da despatoloxización representa no Estado español o principal inimigo a bater por parte dos discursos que aluden ás leis trans como ferramentas perigosas que pretenden “borrar ás mulleres”. Dentro desta retórica discursiva, arguméntase que se a mudanza de sexo non pasa polo filtro de profesionais da psiquiatría, existiría un claro risco de que homes cis (non trans) muden o seu sexo legal para cometer con impunidade actos de violencia contra as mulleres. Dende violar e acosar en espazos non mixtos ata aproveitarse da lei para presentarse en listas electorais cremalleira, eludir as leis de violencia machista, ou gañar no deporte. Non son poucas as ocasións nas que se fala deste como un proceso global, un xeito de abrir unha porta capaz de transformar a nosa sociedade nunha realidade postapocalíptica onde a categoría “muller” non tería ningún efecto práctico.

A lei de autodeterminaçao preséntase como un triunfo colectivo, un motivo de orgullo que sitúa a Portugal na vangarda dos dereitos LGBTI mundiais e contribúe a que sexa un dos estados no que menos agresións sofre o colectivo. 

Mais, que é o que aconteceu en Portugal tras dous anos de despatoloxización? Os datos a este respecto resultan clarificadores, xa que son publicados anualmente pola Secretaría de Estado para a Cidadanía e a Igualdade e permiten coñecer como foron as dinámicas propias do proceso rexistral antes e despois da lei de autodeterminaçao. Para comprender este proceso cómpre remontarse a 2011 cando entrou en vigor a primeira lei que regulaba estas mudanzas e que esixía para levalas a cabo informes psiquiátricos e médicos.

Neste momento, comezaron a cambiar o seu sexo rexistral preto de 100 persoas ao ano, concretamente 743 entre 2011 e 2018. Con todo, os datos sinalan un aumento nas solicitudes a partires de 2018 cando se elimina o requisito psiquiátrico do proceso que levou a que se produciran 171 cambios no seu primeiro ano de aplicación, dos que 14 eran menores de idade, excluídos da lei de 2011. Será no mesmo 2019 cando teña lugar outro avance dentro dos dereitos do colectivo consistente en eliminar a taxa de case 200 euros que a persoa interesada na mudanza aínda tiña que aboar para que esta se fixera efectiva, medida que propiciou o aumento da cifra de rectificacións rexistrais ata as 247 persoas nun ano, das que 14, de novo, foron menores.

Estes datos reflicten, en primeiro lugar, que o incremento desmesurado nas cifras augurado polas aliadas contra o borrado das mulleres non se produciu en Portugal, mais sinalan, tamén, unha maior demanda nestes procesos ao facilitar o proceso eliminando a carga pecuniaria que os acompañaba, un claro exemplo de que a comunidade trans está atravesada por un patrón de clase.

Nin se documentan casos de violadores que empreguen a lei para declararse mulleres e gañar impunidade en espazos femininos, nin se eliminou o concepto muller, nin se menoscabou a efectividade das normas paritarias.

Se coas cifras de mudanzas en Portugal non se materializan os agoiros dos detractores das leis trans no que respecta á súa conversión nun proceso global e social de primeira orde, tampouco acontece isto cos supostos casos de uso fraudulento deste tipo de leis dos que somos constantemente alertadas. Deste xeito, dende a entrada en vigor do texto portugués nin se documentan casos de violadores que o empreguen para declararse mulleres e gañar impunidade en espazos femininos, nin se eliminou o concepto muller, nin se menoscabou a efectividade das normas paritarias ou os espazos seguros.

En consecuencia, a lei de autodeterminación de xénero non aparece constantemente na palestra pública sometida a debate, nin resultou a derradeira división irremediable no feminismo e na esquerda portuguesa. Máis ben todo o contrario, xa que a lei de autodeterminaçao preséntase constantemente como un triunfo colectivo, un motivo de orgullo que sitúa a Portugal na vangarda dos dereitos LGBTI mundiais e que contribúe ao feito de ser o país europeo no que menos agresións sofre o colectivo. 

Con todo, este período de aplicación práctica evidenciou a necesidade de ollar máis aló dos parlamentos e das medidas específicas e procurar esforzos colectivos para garantir a plena igualdade da poboación trans. Por tanto, en Portugal seguen a existir retrasos no proceso, exclusións nos ámbitos laborais e sociais, e todo un saco de dificultades engadidas na vida das persoas polo mero feito de ser trans, unha certeza que nos obriga a pensar, a actuar e a anticiparnos tamén máis aló da lei española.

Fronte ao fake e ao bulo cada vez máis constante nos discursos de odio, Portugal marca o camiño. O desenvolvemento de abril segue a ser o espello no que ollar o futuro que queremos construír, segue a mostrarnos o orgullo de que ninguén quede fóra, a aprendizaxe democrática de que os dereitos nunca restan.

Corpos Incómodos
A teoría queer: home de palla do feminismo excluínte
O argumentario interno de parte do PSOE reactivou a roda do debate, da acusación, e do conflicto, situando no centro “o queer” como un ente abstracto.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Ley Trans
Ley trans El Constitucional enfrenta el recurso del PP a la ley trans, los colectivos piden evitar la senda antiderechos
El Alto Tribunal deliberó por primera vez sobre este recurso sin llegar aún a ninguna decisión. Plataforma Trans pide que no se sume a la carrera de odio contra las personas trans y avale la norma.
Madrid
Día de la Visibilidad Trans Más de 2.000 personas salen a las calles en Madrid “contra la transfobia y el fascismo”
Convocada por la Federación Plataforma Trans, la marcha multitudinaria ha inundado este sábado la Gran Vía para condenar los delitos de odio tránsfobo y su impunidad.
LGTBIfobia
Manifestación Plataforma Trans planta cara a la transfobia con una manifestación contra el odio
La convocatoria el 29 de marzo denuncia un contexto internacional antiderechos. La organización pide a partidos y sindicatos que se sumen a la marcha porque la transfobia es un problema social, y por lo tanto también político, explican.
Comunidad de Madrid
Universidad pública El alumnado de la UNED denuncia el “modelo antipedagógico” tras la supresión de tutorías presenciales
El proceso de eliminación de clases se remonta a 2008, aunque ha sido este año, con el nombramiento Claudia Sevilla como directora de centros asociados de Madrid, cuando la CAM “ha pisado el acelerador”.
València
València Rechazada la querella por tortura contra Ramón, policía infiltrado en València
Un juzgado de València desestima el recurso presentado por Alerta Solidària contra la inadmisión de la querella criminal por torturas contra el agente que pasó dos años infiltrado.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El PSOE se mira en el espejo de Canadá
La irrupción de un enemigo exterior poderoso como Trump ha provocado un giro rotundo en las elecciones del país norteamericano, catapultando a los progresistas tras estar al borde de una dura derrota.

Últimas

O Teleclube
O Teleclube 'Os Pecadores' loitan contra montruos reais e mitolóxicos no novo episodio de 'O Teleclube'
O dúo do director Ryan Coogler e o actor Michael B. Jordan estrean unha película sobre a experiencia afroamericana cunha ameaza sobrenatural engadida.
Economía social y solidaria
Cooperativismo Economías tejidas por mujeres: feminismo y cooperativismo en Madrid, una genealogía por contar
La Economía Social y Solidaria feminista no ofrece fórmulas mágicas, pero sí un horizonte: uno donde lo productivo y lo reproductivo, lo económico y lo afectivo, dejen de estar enfrentados.
Opinión
Opinión Sobre la guerra y la paz
Parece que los alemanes y el resto de europeos no aprenden con la historia que ellos mismos han protagonizado en los últimos 400 años. Ni siquiera con la historia del siglo XX, tan inmediatamente próxima y tan inmensamente trágica.
Energía
Energía La organización colectiva, el verdadero kit de supervivencia en tiempos de emergencia y caos
Decenas de centros sociales, cooperativas y grupos autogestionados de vecinos en todo Madrid hicieron frente a los embates del parón eléctrico a través de improvisadas iniciativas comunitarias.
Más noticias
Oriente Medio
Oriente Medio ‘Aliadas’, un libro para imaginar otra Shatila y recordar Palestina
Hablamos del libro, el deporte, la vida en Shatila y el genocidio en Gaza con la autora, Txell Feixas, junto a Majdi y Razan, padre e hija que protagonizan esta historia de rebeldía y amor por la vida en el campo de personas refugiadas del Líbano.
La vida y ya
La vida y ya Unas horas sin luz
Edu, un amigo que es conserje en un colegio público, me escribe para contarme que quienes más se angustiaron fueron las familias más vulnerables.
Maternidad
Maternidades Maternar sola, precaria y sin que se note
Actualmente, asistimos a un nuevo modelo de súper madre que es la monomarental, precaria, activista feminista, que hace malabares para que sus criaturas no se enteren de las patrañas que nos rodean sin perder de vista la crianza respetuosa
Argentina
Argentina Argentina encadena su destino al FMI por las próximas generaciones
A corto plazo, el nuevo acuerdo permitirá equilibrar el balance de pagos, pero a costa de que la economía se incline hacia la recesión

Recomendadas

Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Galicia
Galicia Vigo, A Coruña e Ourense mercaron material policial a Israel por medio millón de euros en só catro anos
O alcalde ourensán, Gonzalo P. Jácome, adxudicou un contrato por 70.000 euros días despois do sete de outubro. Abel Caballero asinou outro de máis de 200.000 euros e a alcaldesa da Coruña seguiu a estela cun contrato de 170.000 euros.