Fotografía
Harriak programako erakusketa Ean, unea iristean ekin zioten

Eremuak Eusko Jaurlaritzaren programa irekiak 2010etik darama arte garaikidearen inguruko eztabaida, hausnarketa eta lan egiteko espazio bat artistei eskaintzen. Artea gizarteratu eta testuingurua sortzeko helburuarekin sortu zen, eta lan horretan deialdi publikoak, egonaldiak, urteroko aldizkaria eta bestelako argitalpenak, jardunaldiak edota erakusketak egiten dituzte, beti ere artearen inguruko tokiko politika publikoei buruzko hausnarketa bultzatuz.

Izaera esperimentala lau aldetatik darie Eremuak eta ingurukoari. Aldizkako komisariotza, egoitza aldagarria… Proiektua martxan hasi zenetik etengabe berrizten doana. Harriak da azken urteotako apusturik handinahitsuena: “Herri txikietan sorkuntza garaikidearekiko sentiberatasuna bultzatzera eta artearen inguruko lan- eta gogoeta-prozesuak ikusaraztera bideratuta dago”. Ez da gutxi, bidean aurkitu daitezkeen ezbai eta ezustekoak kontutan hartuz. Hala, proiektu txundigarriak egin dituzte Gueñesen, Markinan eta bestelako udalerri txikietan. Prozesua beti planteatzen da bertsu: bitartekaritza bat aurkeztu, eta gonbidatzen dituen artistarekin eta herriarekin prozesu artistikoa garatzen joan, dela erakusketa, performance topaketa edo kontzertu saio bat.

Julen Garcia Muelak (Beasain 1993) 2016an parte hartu zuen artista bezala Gueñesen, Lorea Alfaroren (Lizarra, 1982) komisariotzapean, eta Alba Burgos (Bilbo, 1984) eta Manu Tarrazorekin batera (Madrid, 1993) “El, él, el” erakusketan. “Artisten artean eta artista eta herriaren artean partekatutako intimitate bat sortzen…”, gogoratzen du Garcia Muelak, “…hiriko lan egiteko dinamika espezifikoak apurtzen dituzu, eta distantzia horrekin nahiko gauza bereziak sortzen dira”. Programaren helburua delakoa dela, herria-hiria binomioa da zeresan gehien sortzen duen paradigma. Zein erlazio sortzen diren hor, boterezkoak barne. Nork darama artea nondik nora, nork kontsumitzen duen, nola eta zergatik sortzen den. Orain, bitartekaritza lana egiteko deitu dute Garcia Muela, Ean egingo den laugarren Harriak erakusketan. “Oso present izan dut prozesu osoan 2016ko erakusketan zer gauza gertatu ziren eta zeintzuk nahi nituen erreproduzitu edo bilatu honetarako”. Hala ere, bazituen helburua partekatzen zuten aurreko esperientziak: “Beasaingoa naiz eta han egiten genuen arte jaialdi txikitxo bat antzeko asmoarekin, beraz nahiko natural hartu dut, nire interesekin oso lotuta dago”.

“Ahal duzun hoberen lan egin, eta herriarekiko ahalik eta eskuzabalena izan. Haiekin esperientzia partekatzea, inolako intentziorik gabe”, aldarrikatzen du Garcia Muelak

Urbanotasunaren eta landagunearen arteko arrakala oraindik errealitate fisiko bat da. Artea bakarrik ez, garraiobide publikoan zenbait udalerritara heltzeko zailtasun handiak daude oraindik, eta muga horiek era askotan gorpuztu daitezke. “Izan daiteke arrisku bat paternalista izateko herriekiko, intentzioa ona bada ere: artea herriarentzat itzultzen saiatzea. Baina eskaintza beti izaten da aske eta zabala”. Garcia Muelaren hitzetan, leku askoz askeago eta interesgarriago batetik egin daiteke artea, eta hortik proposatzen da Eremuak-etik Harriak programaren garapena. “Ahal duzun hoberen lan egin, eta herriarekiko ahalik eta eskuzabalena izan. Haiekin esperientzia partekatzea, inolako intentziorik gabe”, aldarrikatzen du. Gainera, askotan bi joerek beren burua erdigunetzat duten bitartean, pentsa baino tendentzia gehiago daude komunean: “Nik flipatu nuen bertan dagoen Ea H-a galdu zuen herria deituriko kultur elkartearen kultur eskaintzarekin, gainera Annie Ernauxen irakurle txokoa zuten, eta ni ere horretan nenbilen”, aitortu du bitartekari eta artistak.

Hala ere, artisten aukeraketa egiterako orduan bestelako intentzio batzuk egon dira. “Nahiko intuitiboa izan da. Zenbait artistek arazoak dituzte gauzak publikora eramateko. Bai aurreiritziengatik, baita prozesuen konplexutasunagatik. Iruditzen zitzaidan egoera honetan arriskua hartu ahal zela”. Era horretan frogatzen da prozesu artistikoa aurrera eramateko artista bezain modu ezberdin daudela, berriz ere arte munduaren ekoizpena-erakusketa hautsiz eta askotariko eratan zein prozesuen fase ezberdinetan dauden artista sorta ezagutzera emateko aukera irekiz. Finean Leire Ugalde, Irantzu Yaldebere, Mainahj eta Llucia Pla izan dira artista aukeratuak. “Mugatan dauden artistak ekarri nahi nituen, eta artea erakusteko inertzia problematizatzen dutenak”, dio Garcia Muelak.

Leire Ugaldek (Bilbo, 1974) beti darama kamera altzoan eta urteen poderioz irudi eta testu artxibo mordoa pilatu du. Irantzu Yaldeberek (Bilbo, 1994) ere irudiarekin egiten du lan. Okela Lantegian edo Rekalde Aretoan piezak aurkeztu ditu eta artea egiteko modu eta prozesuetan oinarritzen du bere obra. Mainahj (Beasain, 1990) eta Llucia Plaren (Amposta, 1994) egitekoa musika munduan kokatu dezakegu. Plak bestelako musika proiektutan (Lester y Eliza, Presidente Indio…) parte hartu duen arren, bi proiektuen zuzenezko estreinaldia izan da erakusketakoa. Izan ere, Mainahjek ez du inoiz kontzerturik eman ezta musikarik argitaratu. Proiektuon “sekretismo edo frogatzeko grinak” deitu zion Julen Garcia Muelari aukeratzerakoan.

Bi hilabete izan dituzte artistok Ea herria ezagutu eta haien artearen sorkuntza eta konbergentzietatik lan egiteko

Normalean, hiru artista plastiko eskaintzen dira Harriak erakusketetan, eta berau ekintza paraleloz jantzi: kontzertu bat, bisita gidatu bat… Oraingoan, ostea komisariotzak berdin tratatu ditu lau artistak, ikusmenez zein entzumenez atzeman daitezkeenak: “argi nuen jarduera horiek ez zirela izango entretenitzeko, baizik eta planteamendu berdinetik abiatuta eta arrisku berdinarekin”. Bi hilabete izan dituzte artistok herria ezagutu eta haien artearen sorkuntza eta konbergentzietatik lan egiteko. Lan horretik eratorritako erakusketak “Unea iritsi arte ez diogu ekingo” izena du. Bartzelonako Feria taldearen “A pero B” abestiaren zati baten itzulpena taldearen modukoa da: esperimentala, kultuzkoa, umila.

Herrietan badago artea, agerikoa da. Eta arte garaikidearen egiteko perspektibek badute tokia edonon. Hala, erakusketa bi irudigileen arteko elkarrizketa luze bat izan da, Eako herria hondoan duena. Hor Garcia Muelak Yaldebere eta Ugalderen esku utzi du lanketa: “irudi bikiak sortu dituzte, batak bestearen lanarekin”. Argiztapen, keinu edo bestelako elementuak kontuan hartuta erlazioak bilatu dituzte bakoitzaren irudi artxiboan. Horrela “egiletza partekatu bat” sortu dute, bakoitzaren obra non hasi eta amaitzen den identifikatzea ea ezinezkoa egiten den lan zainduan. “Formatu, paper eta display berdinean sartuta daudenez, egilego lauso bat sortzen da, beraz muntaia ere interesgarri eta zaila izan da, erabaki zutelako erabaki guztiak hiruron artean, izate berdin bat bezala egitea”.

Hirurogei bat irudi eraman zituen bakoitzak, Eskolondo Kultur Etxean ikusi daitezkeenak, nahiz eta herrian zehar ere formatu handiko irudiak eskegi

Gai unibertsalak bilatu dituzte, orotariko ikuslegoari zerbait iradoki diezioketenak. “Irudi bikoizketa horietan ikusle bakoitzak berea sartzen du. Bi ama ikusten dituzu, eta zurean pentsatzen duzu”, hausnartzen du Garcia Muelak. “Erakusketa bezala, idealizaziorik gabeko irudiak, bizitza den bezala, ederra, gogorra, arrunta eta fantasiotsua”. Hirurogei bat irudi eraman zituen bakoitzak, Eskolondo Kultur Etxean ikusi izan daitezkeenak nagusiki, nahiz eta herriko beste puntu batzuetan ere formatu handiko irudiak eskegi (zubietan, moilan…). Postalak ere egin dituzte, herrian banatzeko, beraz “irudi despliege brutala izan da”, bitartekarien hitzetan. Eta erakusketa oraindik ez da bukatutzat eman. Izan ere Leirek Ugaldek, kamera soinean, herria bisitatzen eta erakusketarako irudiak gehitzen jarraitzen du, beraz zentzu horretan erakusketak oraindik bizirik dirau. Arropa ere sortu da irudiekin, komisariotzaren asmotan “nolabait kontzertuak eta erakusketa konektatzeko tresna bezala, kontzeptualki hasieratik lotuta doazen arren”. Irekiera egunean kontzertu bat egin zen, uztailaren 2an,Eskolondoko arkupetan.

Erakusketa Elisabeth Dominguez Ran (Beasain, 1990) artistaren testu batek osotzen du: “Irudiak ez du eremu sakonerarik, Eak bezala. Iritsi, oinez hasi eta elizak, zubiak, erreka eta harea gainjartzen dira beste sekuentzia azkar batean. Herria ulertzeko denborarik gabe iristen gara itsaso zabalera, mendiartera. Ba irudian berdin, gehiegi jakin gabe hemen gaude bi buruen artean, ileen artean: Llucia, Mainahj, Irantzu eta Leire.”

Harriak-en bitartekaritza planean beti dago herritarrekin tailer edo jardueraren bat prestatzeko grina, baina Garcia Muelari “zailena” iruditzen zaio, “gauzak bortxatzea herrikoak ezagutu gabe” ez delako gustukoa. Ildo horretan bide naturalena hartu zuen: Ibarrekolandan dituen ikasleei hurbildu zizkien irudiak, eta haiek audio bidez iradokitzen ziotena grabatu zuen. “Asko gustatzen zitzaidan Chantall Ackermanek News From Home lanean planteatzen den irudi eta ahotsaren uztarketa, beti dena interpretatu beharraren kontra irudiak esanahi bat eta audioak beste bat izatea, baina esanahia ateratzen saiatu gabe, bizipenak edo hausnarketak partekatuz, libreki”. Emaitza oso polita izan zen, eta audioak bidaltzeko aukera ere herriko biztanleei luzatu zaie, gero erakusketan momentu puntualetan emititzeko.

“Herriak parte hartu du, hitz egin dugu eta lagundu digute”, dio Garcia Muelak, batez ere 'Ea, H-a galdu duen herria' kultur taldearekin egindako harremanaren harira

“Herriarekin bestelako elkarlana ere oso naturala izan da. Parte hartu dute, hitz egin dugu, lagundu digute, baina ez helburu jakin batzuekin tailer finko bat planteatuz”, dio Garcia Muelak, batez ere Ea, H-a galdu duen herria kultur taldearekin egindako harremanaren harira, eskertuta. Beren ustez, artearen esparru didaktikoa beste esparru bat delako, eta ez daukalako erakusketaren eta lan artistikoarekin zertan zerikusirik izan behar. Hain zuzen ere, hau da programa honek bilatzen duen bitartekaritza mota natural eta ez oldarkorra. Eta eskerrak horrelako ekimenei, artea zabaltzeko eta herri eta hiriaren arteko zubilan kultural aberasgarriak bultzatzeagatik. Unea iritsi da, eta ekin beharra dago.

Eremuak-en Harriak programako “Unea iritsi arte ez diogu ekingo” erakusketa, uztailaren 23ra arte ikusgai dago Eako Eskolondo Kultur Etxean.