Literatura
Cristina Sánchez-Andrade: “Casares soubo fusionar a tradición oral cunha clara vontade experimental”

Conversamos coa escritora Cristina Sánchez-Andrade sobre a súa tradución da obra de Casares ao castelán para a editorial Impedimenta, así como dos posibles puntos en común entre a súa novela 'Las Inviernas' e 'Vento Ferido'.
28 mar 2023 13:00

Como se vive cando todos os paradigmas da vida comunitaria foron dinamitados?, como se medra en medio do terror?,  como se aprende a violencia?, que nos dá sentido e como reencontralo?

Vento Ferido  é a ópera prima de Carlos Casares (Ourense, 1941-2002). A súa primeira edición (1967, Editorial Galaxia) tivo un intento de censura ao pouco de saír do prelo. E é que Vento Ferido reconstrúe a memoria do que supuxo a devastación da longa noite de pedra – a metáfora coa que Celso Emilio Ferreriro se refire á ditadura franquista e coa que titula o seu célebre libro de poemas, o cal, por certo, tamén librou a censura do réxime franquista-.

Composta por doce breves relatos, Vento Ferido retrata unha Galiza de mediados do século, en medio da violenta vórtice da represión. Cunha prosa por un lado intimamente ligada á tradición oral e, por outra, con claras influencias de Kafka, Faulkner, Pavese ou Duras, Carlos Casares abriuse paso entre a Nova Narrativa Galega e hoxe lévanos alén dos montes verdes e paisaxes baixo a choiva para mergullarnos no corazón doente dunha sociedade quebrada.

Conversamos coa escritora Cristina Sánchez-Andrade (Santiago de Compostela, 1968) sobre o seu traballo de tradución da obra de Casares ao castelán para a editorial Impedimenta, así como dos posibles puntos en común entre a súa obra Las Inviernas e Vento Ferido.

Ademais de ser escritora, tes experiencia como tradutora desde o inglés. Vento Ferido é a túa primeira tradución do galego?
Efectivamente, Vento Ferido é a miña primeira tradución do galego e, nese sentido, faime moitísima ilusión. Aínda toda a familia do meu pai é galega e temos unha fonda vinculación con Galiza, sempre vivín en Madrid, e polo tanto nunca falei esta lingua. Por iso non diría que é a miña lingua nai, pero si teño unha conexión moi especial e emotiva coa mesma. Encantoume a experiencia, traducir a Casares é sempre un pracer. Aprendín moito do seu estilo e do xeito que ten de construír as historias.

Gran parte de narrativa galega do século XX tomou como referencia a tradición oral. Como traducir relatos que se sustentan tanto en recursos da oralidade?, que desafíos particulares implica?
É precisamente o que me atrae máis deste libro. Como Casares soubo fusionar a tradición oral cunha clara vontade experimental. A sensación cando lin estes relatos era a de estar nun bar ao redor dunha mesa camilla ou nun faladoiro escoitando unha conversa. Todo elo revestido sutilmente de técnicas que, ao menos no momento en que o libro foi escrito, eran innovadoras en España, como o monólogo interior, os xogos de perspectivas ou a fragmentación do texto. O desafío sempre á hora de traducir é trasladar a voz e a mirada propia do autor, que soe a Casares e non a calquera outra cosa.

Por que, de toda a ampla obra de Casares, elixir a súa ópera prima?, que hai nela de vixencia no contexto actual?
A idea de traducir este libro xurdiu dunha conversación sobre literatura galega entre Enrique Redel, o editor de Impedimenta, mais eu, aproximadamente hai un ano. Os dous coincidimos en ser entusiastas deste libro e a verdade é que nin pensamos empezar con outro. Gústanos tanto que non había dúbidas de que tiña que ser o primeiro. Enrique até sabía parágrafos de memoria dalgúns dos contos! Pero o bo é que, a pesar de ser un libro que ten xa máis de cincuenta anos, continúa a ser fresco e accesible ao público actual.

Casares contaba que nunha ocasión Risco o levou a súa casa e lle mostrou o álbum de Nós coas láminas de Castelao. Nunca antes oíra falar de Castelao. A partir de entón, creo que se fraguou nel a súa vontade de denuncia política.

No posfacio de edición de Impedimenta tamén mencionaches que en Vento Ferido hai unha vontade experimental do autor. En que consiste esta experimentación?
Basicamente Carlos Casares, como outros autores galegos, estaba a ler nese momento a Camus, Faulkner, John Dos Passos, Marguerite Duras. Vese a influencia destes autores, sobre todo de Camus. Pensa que na España autárquica dos 50 o 60, o que se facía era todo moi chan e que a experimentación era moi atrevida.

En Casares a prosa é dislocada, con alternancia de puntos de vista, superposición de planos ou rupturas temporais, que semella unha especie de balbucido. Brota dos contos de Vento Ferido, ademais, unha intensidade doutra natureza, que só logran os grandes escritores: a que roza zonas profundas do noso inconsciente. Todo iso a través dunha prosa que foxe de longas explicacións, que suxire e que nos convida a meternos na pel das personaxes para sentir con elas cousas tan belas e arrepiantes como «unha pena negra», «o sangue todo cheo de formigas» ou «un niño de avespas no corazón».

En todo caso, integrouno tan ben co autóctono (basicamente a tradición oral) que non só soubo dar cun estilo e voz propios, senón que desde o principio tivo a aceptación do público.

O xénero literario (relatos curtos), o uso da oralidade, o carácter de denuncia política en pleno franquismo...  desde a túa perspectiva hai unha influencia directa entre a narrativa de Castelao e Vento Ferido?
A través de Vicente Risco, a quen coñeceu nos faladoiros do café Parque, en Ourense, Carlos Casares estivo moi vinculado á Xeración Nós, na que estaba Castelao. Casares contaba que nunha ocasión Risco o levou a el e a outros mozos a súa casa e lles mostrou o álbum de Nós coas láminas de Castelao. Nunca antes (estarían nos anos 50) oíra falar de Castelao. A partir de entón, creo que se fraguou nel a súa vontade de denuncia política.

Falando de Castelao, a súa colección de contos Cousas tamén foi traducido recentemente ao castelán pola editorial Asteroide. Por que cres que espertou un interese por traducir clásicos da literatura galega do século XX?
Non o sei. O que si teño claro é que aínda hai moito por facer. Fica toda unha serie de autores galegos absolutamente marabillosos que deberían ser rescatados e traducidos ao castelán. Mira, cando na miña propia escrita queren atopar nexos coa literatura galega, por ignorancia, os críticos sempre terminan falando de Valle Inclán e de Cela. Pero e Rafael Dieste, Anxel Fole, Xosé Neira Vilas, Manuel García Barros, Cunqueiro, Castelao? Eses son os que me interesan de verdade e dos que ninguén fala! Na Galiza por suposto soan (outra cousa é que se lean moito, ao menos fóra do colexio) pero no resto de España son descoñecidos. E é unha mágoa.

O tema da memoria interésame moito desde o punto de vista literario. Creo que, ao igual que en Casares, hai unha intención de reflectir até que punto o réxime franquista fabricou unha única maneira de pensar, de sentir, de ser.

A túa novela, Las Inviernas, na que o testemuño oral, ao igual que en Vento Ferido, fai unha alusión á cultura espiritual galega, lévase ao cabo no rural galego. Ao respecto da túa escrita e do teu traballo traducindo a Casares, como abordar e escribir sobre estes temas e contexto, sobre esta Galiza sen pechala nun estereotipo, na imaxe que se adoita ter dela, de pobo máxico e pouco civilizado?
Persoalmente, a min non me importa caer no estereotipo de pobo máxico. Gústame isto como material literario, encántame ler Os pazos de Ulloa ou Los gozos y las sombras e atopar estes aspectos. Outra cousa é que se poidan abordar outros moitos aspectos, loxicamente. Aínda que os contos de Casares poderían situarse no rural galego, nada nos fai pensar que non podan desenvolverse nunha cidade. E na miña novela Las Inviernas, as irmás acaban de volver de Inglaterra e hai moitas alusións á vida alá, incluso ao cine de Hollywood.

Outra relación que existe entre a túa obra e Vento Ferido, é que en ambos textos hai un tratamento do que supuxo a ditadura na sociedade. Que papel pode cumprir a literatura como ferramenta de memoria histórica?
O tema da memoria, en xeral, interésame moito desde o punto de vista literario. Creo que, ao igual que en Casares, hai unha intención de reflectir até que punto o réxime franquista fabricou unha única maneira de pensar, de sentir, de ser. Neste sentido, creo que tanto as personaxes de Casares como as miñas, revélanse fronte a uniformidade.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galego
Lingua As mulleres que merecen as Letras Galegas
Só cinco mulleres foron homenaxeadas no Día das Letras Galegas en 60 anos.
O prelo
Literatura Ciro Briones: “As nenas e os nenos son filósofas de seu”
Ciro Briones é autor de 'Da caverna a acrópole' e un educador que se interesa pola relación entre filosofía e infancia
O prelo
Literatura Fuxir ao bosque dos raposos aforcados
Rinoceronte publica unha novela gráfica que comparte a experiencia na vida natural e herda o saber de Arto Paasilinna.

Destacadas

Ecología
Océanos As catro mil leguas de viaxe oceánica dunha fotógrafa galega para loitar contra a pesca ilegal
A fotógrafa e videógrafa pontevedresa Helena Constela leva máis de 11.700 millas a bordo de diferentes barcos de Sea Shepherd, unha ONG internacional que traballa na defensa dos océanos.
Elecciones
Elecciones generales Avances y cuentas pendientes en bienestar animal: ¿y si PACMA aportara sus 300.000 votos a una confluencia?
En las anteriores generales no hubiera obtenido representación ni cambiando el tamaño de los distritos ni quitando el límite del 3% por su dispersión territorial: “No vamos a darle la espalda ni a los animales ni a nuestros votantes por un sillón”.
Elecciones
Elecciones 23J Se apaga el ruido, se aproximan los pactos para la confluencia en Sumar
Siguen las negociaciones para la confluencia bajo el paraguas Sumar. La más enquistada sigue siendo la de Podemos, aunque las partes se concentran en alcanzar el pacto y reducir las declaraciones a la prensa antes de que se firme.
Guerra en Ucrania
Análisis Preguntas sobre Ucrania y la transición hacia un nuevo orden mundial
La guerra en Ucrania y los escenarios por ella disparados no suponen un conflicto como otros, sino un capítulo de una larga transición hacia una nueva configuración del orden mundial con resultado abierto.
Acoso escolar
Acoso escolar Un instituto no aprecia acoso sobre una alumna que acabó internada en psiquiatría
El IES Cardenal Herrera Oria de Madrid asegura que no ve indicios suficientes de acoso sobre una alumna que sufre ansiedad, depresión y trastornos alimenticios tras denunciar agresiones sexuales y ciberbullying.
Sanidad pública
Pandemia ‘Héroes olvidados’, un documental para no repetir los errores de la pandemia
Una veintena de voces sanitarias en cuatro capítulos hacen un recorrido para recordar los momentos más duros del covid en una cinta que empezó a rodarse hace tres años pero que tiene plena vigencia porque la sanidad sigue en precario.
Opinión
Opinión Correos, en el punto de mira del trumpismo
Si queremos que el voto por correo funcione de la mejor forma posible, plantilla, sindicatos y ciudadanía exijamos recursos y personal suficiente para que las elecciones generales puedan salir adelante con normalidad.

Últimas

Racismo
Racismo Investigan el encierro ilegal en el CIE de un joven extutelado
La dirección del CIE de Zapadores (València) y el juzgado de instrucción que solicitó su internamiento ignoraron la sentencia del Tribunal Superior de Justicia de Madrid donde se ordenaba la suspensión de la expulsión.
Opinión
Opinión Acabemos con la EVAU
Es evidente que los estudiantes no somos iguales a la hora de enfrentarnos a la EVAU y eso se refleja en quiénes se quedan fuera. Esta prueba actúa como primera “criba de clase” y el coste de estar en la universidad como “la criba definitiva”.
Greenwashing
Greenwashing Reino Unido prohíbe los anuncios de combustibles fósiles de Repsol, Shell y Petronas por ‘greenwashing’
La Autoridad de Normas Publicitarias del país concluye que las tres grandes petroleras “engañaban” al público sobre los beneficios climáticos de sus productos. “Omitían información fundamental” sin ninguna mención a sus operaciones contaminantes.
Ertzaintza
País Vasco Ertzainas plantean crear una asociación como Jusapol
Tras contactar con Jucil —la asociación profesional de la Guardia Civil derivada de Jusapol—, agentes de la Ertzaintza valoran contratar una póliza colectiva que cubra la suspensión de sueldo y preste asesoría en procedimientos disciplinares.
Partidos políticos
Confluencia en Sumar Mucho ruido y pocas horas para el acuerdo de la izquierda
Sumar y Podemos insisten en la voluntad de un acuerdo que, sin embargo, avanza a paso lento. Las noticias oficiales dicen que no hay vetos pero no se espera un pacto inmediato.
Lanaren Ekonomia
Lanaren Ekonomia Euskal kostaldearen turistifikazioa aztergai
VV.AA.
Bilbo Hiria irratia, El Salto Radio, Hordago eta Argia elkarlanean, lanaren munduko analisia egiten
Análisis
Sindicatos CC OO y UGT, ese no es el camino
Los negociadores del acuerdo con la patronal pasan página al respecto de la pérdida de capacidad adquisitiva sufrida por los trabajadores en 2021 y, muy especialmente, en 2022.

Recomendadas

Literatura
Cory Doctorow “La ciencia ficción desafía lo inevitable y plantea que podríamos hacerlo de otra manera”
En ‘Walkaway’, el escritor Cory Doctorow presenta a unos personajes que viven una alegoría sobre el potencial de la cooperación para imaginar, frente a amenazas y coacciones, un mundo alternativo al margen de aquello preestablecido como inevitable.
Migración
Adelanto electoral La ILP por la regularización no se detiene con la convocatoria de elecciones
Desde Regularización Ya insisten en que la ILP tiene futuro, y piden que se vote a las formaciones políticas que apoyen la regularización en sus programas para obtener una buena correlación de fuerzas.
Colombia
María Mercedes Ramos “La paz no se reduce al silenciamiento de los fusiles”
La lideresa social María Mercedes Ramos, integrante del Congreso de los Pueblos en Colombia, explica las expectativas de los movimientos sociales sobre la nueva política de Paz Total del gobierno de Gustavo Petro.
Tecnología
Dereitos dixitais “A industria tecnolóxica ten a tendencia de crear solucións á procura de problemas”
Conversamos con Sofía Prósper, activista galega a prol da privacidade en Internet desde a asociación Trackula, sobre o desenvolvemento tecnolóxico e os dereitos dixitais na era do capitalismo da vixilancia.