Literatura
Todas as guerras son iguais

Cunha prosa concisa e afiada, Agota Kristof mergúllanos nun mundo desamparado, no linde da humanidade. Un retrato vívido da guerra e o que esta fai de nós.
3 ene 2023 19:27

Hai certas experiencias que son o suficientemente crúas que só por si mesmas, sen ningunha intención estética de por medio, envorcállanos o corazón. A realidade basta. Só precisa unha man que a transcriba, que nola faga chegar. De alí as poderosas narracións da obra enteira de Svetlana Aleksiévich ou todas esas voces do periodismo literario que apareceron a partir do estalido da guerra en México, como Daniela Rea, Diana del Ángel ou Lydiette Carrión. A súa narrativa fai que nos preguntemos: que papel podería cumprir a ficción nestes escenarios?, como podería servir de ferramenta para a denuncia? Agota Kristoff resolve as dúbidas con mestría e, sen apartar as outras experiencias, logra facer un retrato vívido da guerra e o que fai de nós.

Agota Kristoff (1925- 2011) comeza a súa carreira literaria publicando poemas nun par de revistas húngaras. Con todo, aos 21 anos abandonou o seu país pola entrada do exército soviético en Budapest. Tras varios asentamentos en distintos países en calidade de refuxiados, Kristof e a súa familia ficaron en Suíza. Traballou durante cinco anos nunha fábrica de reloxos onde comezou a aprender francés. O Gran Caderno é a súa primeira obra literaria escrita en lingua francesa. A pesar de ser rexeitada por dúas editoriais, en canto foi publicada, a novela considerouse unha obra mestra e foi galardoada co Premio Libro Europeo e traducida a máis de vinte idiomas. O Gran Caderno é a primeira parte dunha triloxía. Foi traducida ao galego por Moisés Barcia e publicada baixo o selo Rinoceronte Editora.

A novela comeza cando os xemelgos Claus e Lucas chegan ao campo desde a cidade para refuxiarse da guerra na casa da súa avoa, a quen nunca viran antes. A partir de alí, as lectoras seguimos os breves episodios dos nenos no seu proceso de adaptación e descubrimento dun entorno que semella outro universo daquel do que proceden. A cidade e o mundo da cultura se desvanecen para dar paso a un entorno rural desmoralizado.

O cambio do contexto ao que se enfrontan os nenos –da cidade potencialmente en ruínas ao rural brutal- podería estar representado pola casa onde  chegan a vivir.  A casa está nunha zona fronteiriza, conta cunha horta e animais. Non hai nada nela que non cumpra unha función, que non sexa útil para a reprodución da vida; non hai espazo para o lecer. Chea de zonas restrinxidas, pechadas con chave pola avoa, os xemelgos interveñen o espazo, e constitúen lugares secretos coma unha forma de resistencia a abandonar certa orde de vida que os vencella con aquilo e aqueles ausentes.

“Debaixo da casa hai unha bodega chea de cousas para comer e, debaixo do tellado, un faiado ao que a Avoa xa non sobe dende que cortamos a escaleira cunha serra e se mancou ao caer. A entrada do faiado está xusto encima da porta do oficial, e nós subimos coa axuda dunha corda. É alí onde gardamos o caderno das redaccións, o dicionario do noso Pai e os demais obxectos que nos vemos obrigados a esconder.
Non tardamos en fabricar unha chave que abre todas as portas e en facer uns buracos no chan do faiado.”

Ao narrarse en primeira persoa do plural, lógrase salientar a complicidade que hai entre ambos. Non hai diferenza entre un e outro, non hai distinción de voces. Dá a sensación de que son unha soa persoa. Máis tarde saberemos que son os nenos mesmos que están a escribir o que estamos a ler, que forma parte dun exercicio, e que este tipo de exercicios intelectuais e físicos forman parte da súa cotiandade na procura de adaptarse ao seu novo ambiente. E é que Agota Kristof deixa claro desde o comezo que estamos ante dous nenos excepcionais, cunha intelixencia e cunha orde de valores que destacan no seu novo entorno.

Por exemplo, ao chegaren coa avoa, esta lles advirte que están obrigados a traballar en orde de poder comer e durmir dentro da casa. Nun principio resístense a obedecela. Comen verduras crúas da horta e dormen na intemperie. Con todo, pasan os días e miran a avoa traballar. Até que toman a decisión de comezar a axudarlle.

“Durante o xantar, a Avoa di:
–Xa o entendestes. O teito e a comida hai que gañalos.
Nós dicimos:
–Non é iso. O traballo é penoso, pero mirar a quen traballa sen facer nada é aínda máis penoso, sobre todo se se trata dun vello.
A Avoa ri, burlona:
–Fillos de cadela! Queredes dicir que vos dou pena?
–Non, Avoa. Só nos avergoñamos de nós mesmos.”

A orde de valores dos nenos destaca entre unha comunidade que semella perder toda a pegada de humanidade. O interesante da obra é que as situacións ás que se enfrontan nos desvelan o sistema moral dos nenos. Isto último se complexiza até o punto de semellar que son eles quen carecen de compaixón.

Por outra banda, o libro relátase como nun espazo temporal liminal. Mentres se len os capítulos, o tempo avanza, as estacións mudan, os xemelgos medran. Pero, ao mesmo tempo, percíbese que o mundo fica inmóbil. A guerra somete a humanidade nun estado de inmobilidade do que ninguén pode saír. Alóngase o tempo, estarricase indefinidamente.

Nese mesmo senso, Agota Kristof nunca determina a rexión en que se atopa a casa da avoa. Sabemos que está nunha zona fronteiriza, pero non sabemos con que país linda. Tampouco sabemos as linguas que falan, nin cal é a lingua estranxeira á que fan referencia. Claro: poderíamos mergullar na biografía da autora e sacar as nosas conclusións. Pero, no fondo, non importa. Paradoxicamente, a guerra entre nacións dilúe a identidade nacional. A miseria, o medo e a violencia rachan a identidade de calquera poboación.

A crúa representación da sociedade en O gran caderno lembra a obra literaria de Bertolt Brecht.  En ambos casos hai un retrato da miseria humana; de comunidades nihilistas que comezan a rexerse só polas necesidades básicas; dun mundo desvalorizado que non pode senón perpetuar a violencia. Así, conforme avanza o libro e os xemelgos relaciónanse coa poboación, a narración alcanza un carácter expresionista a tal grao, que semella que o texto muda de xénero á literatura de terror. 

Agota Krisfof ten unha prosa á altura de Herta Müller. Ambas escritoras describen o horror sen facer xuízos, déixanos a nós esa tarefa. Non adornan, preséntanos a realidade tal coma a perciben. Cunha prosa concisa e afiada, O Gran caderno adéntranos nun mundo desamparado, ao límite da humanidade.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra na túa conta.

Relacionadas

Galego
Manifestación Miles de persoas enchen Compostela cun berro único en defensa da lingua galega
A plataforma Queremos Galego conseguiu aglutinar voces diversas da Galiza social, política e cultural para “parar a emerxencia lingüística” que sofre a lingua propia e así esixir á Xunta “un cambio de actitude”.
Medio ambiente
Medio ambiente A loita polo monte galego: lumes, eucalipto e ameazas á propiedade común
Galiza concentra un terzo dos incendios forestais rexistrados no Estado. Mentres a Xunta apunta aos montes veciñais, comuneiros e ecoloxistas denuncian unha estratexia política para favorecer a privatización e a expansión da industria madereira.
Ocupación israelí
Palestina El Congreso abre la puerta a un futuro embargo integral de armas a Israel
La mayoría de la investidura respalda la toma en consideración de la propuesta de reforma de la Ley 53/2007, que permitiría un embargo total de armas a Estados investigados por genocidio o crímenes de guerra.
Ocupación israelí
Ocupación Israelí Juristas por Palestina pide que el embargo de armas a Israel se apruebe de forma urgente como decreto ley
Esta organización de jueces, abogados y fiscales denuncia que el comercio de armas con Israel continúa y pide al Gobierno de coalición que tome medidas inmediatas “para no ser parte de un crimen”.
Gordofobia
Lara Gil Lara Gil: “Es más peligroso para la salud una cirugía de reducción de estómago que ser una persona gorda"
Lara Gil (Madrid, 1988) es antropóloga y activista antigordofobia. Ha escrito un libro, 'Manual para romper un cuerpo', en el que cuenta como una cirugía bariátrica ha destrozado su cuerpo. Denuncia que nadie habla sobre las consecuencias de mutilar el estómago cuando está sano.

Últimas

Ocupación israelí
Ocupación Israelí La UE revisará el acuerdo con Israel y Reino Unido rompe la negociación de un tratado comercial con Tel Aviv
Aliados habituales de Israel se distancian de los planes de Benjamin Netanyahu de anexionarse la Franja de Gaza y producir una hambruna inducida con el corte de la ayuda humanitaria.
Ocupación israelí
Ocupación Israelí El Congreso vota una reforma que permitiría un embargo integral de armas a Israel
“Es el momento de pasar de las palabras a los actos”: el Parlamento decide la admisión de una reforma de ley que permitiría terminar con el comercio de armas con Estados investigados por genocidio o crímenes de guerra.
Palestina
Israel Israel, en el punto de mira de sus aliados por la situación extrema en Gaza
La situación humanitaria extrema en la Franja de Gaza ha llevado a una una declaración conjunta firmada por 22 países para exigir la “reanudación total” de la entrada de ayuda humanitaria en el enclave.
Laboral
Estudio Save The Children La pobreza laboral alcanza al 17% de las familias con hijos y al 32% de los hogares monomarentales
La falta de ingresos suficientes por parte de las personas adultas del hogar propicia la situación de pobreza de niños, niñas y adolescentes que viven en estos hogares.
Más noticias
Minería
Mina de Aguablanca El recurso judicial contra la reapertura de la mina de Aguablanca es admitido a trámite
El Tribunal Superior de Justicia de Madrid, con fecha de 6 de mayo de 2025, ha admitido a trámite el recurso-contencioso administrativo interpuesto por Ecologistas en Acción.
Universidad
Educación universitaria Estudiar una carrera de letras… ¿en 2025?
La desaparición de las carreras de letras es una amenaza constante y estamos presenciando en directo la destrucción de la educación pública por parte del gobierno de la Comunidad de Madrid.
Laboral
Laboral El nuevo convenio en Correos encalla y la CGT llama a la huelga: “Quieren completar la amazonización”
La mesa negociadora del acuerdo marco previo al convenio apenas se reúne desde el 15 de marzo, cuando se amplió el límite para llegar a un acuerdo. El 30 de junio es la nueva fecha para lograr un consenso entre patronal y sindicatos.

Recomendadas

Nacionalismo galego
Pensamento A incómoda liberdade de pensamento de Castelao
Este ano cúmprese o 75º aniversario do pasamento do artista e intelectual Alfonso Daniel Rodríguez Castelao. O profesor Xoán Carlos Garrido investigou sobre a obra desta figura clave da historia de Galiza.
Música
Música Vuelve Stereolab, la célula pop que imaginó la música del futuro con sonidos del pasado
El grupo musical Stereolab, que citaba al pensador marxista Cornelius Castoriadis como una de sus grandes inspiraciones, regresa a la actividad con un nuevo disco 15 años después del anterior.
Galicia
Galicia La Xunta repartió tres millones a O Son do Camiño tras ser adquirido por el fondo proisraelí KKR
El Gobierno de Alfonso Rueda ejecutó un contrato publicitario para la edición de 2025 del festival en el que se benefician Esmerarte y Old Navy, una de las ramificaciones del fondo de inversión en Galicia.