Memoria histórica
Anulan a condena a un ferrolán encarcerado por Franco por gardar un discurso socialista

O Xulgado de Primeira Instancia número 6 de Ferrol emitiu unha resolución de calado histórico ao amparo da Lei de Memoria Democrática. O tribunal declara nula a condena ditada en 1943 por un consello de guerra franquista contra José Varela Cachaza, funcionario de Telégrafos, e certifica xudicialmente a represión política que padeceu.

Segundo o auto, Varela Cachaza —nacido en 1910— foi arrestado o 19 de maio de 1942 despois de que a policía atopase no seu poder un extracto dun discurso pronunciado polo socialista Indalecio Prieto na Universidade de Washington, nos Estados Unidos.

A partir dese achado foi acusado de “excitación á rebelión”, xulgado nun procedemento sumarísimo carente de garantías e sentenciado a seis anos e un día de prisión maior. Pasou dous anos recluído na prisión militar do Castelo de San Felipe, ata o 15 de maio de 1944.

A resolución xudicial subliña agora que aquela condena non só o privou de liberdade, senón que tamén truncou a súa carreira profesional. Tras saír da prisión perdeu o seu posto como funcionario e viuse obrigado a subsistir como peón e posteriormente como garda xurado no porto, un golpe económico que marcou a toda a familia.

Os seus fillos, José e Francisco Varela Cachaza —representados polo avogado ferrolán Jesús Porta— relataron na vista que comezaron a traballar aos 14 anos para contribuír ao sustento do fogar. Recordaron ademais o “medo” que dominou a súa infancia durante a ditadura, marcado polo estigma de seren considerados “vermellos”.

Amparo da nova lei

O procedemento foi promovido polo Ministerio Fiscal en outubro de 2025, tras a reforma introducida pola Lei 20/2022 de Memoria Democrática na Lei de Xurisdición Voluntaria. Esta modificación permite obter unha “declaración xudicial sobre a realidade e circunstancias de feitos pasados” cando non existe controversia que deba resolverse nun proceso contencioso.

O xulgado, tras analizar os documentos achegados —testemuños de familiares e allegados, así como informes do Centro Documental de Memoria Histórica e de arquivos militares—, conclúe que os feitos están acreditados. En consecuencia, decreta a nulidade da sentenza ditada o 5 de marzo de 1943 polo Consello de Guerra ordinario de Ferrol, ao considerala “ilegal e ilexítima”, contraria a Dereito e emitida baixo “intimidación e indefensión”.

A resolución ordena ademais que esta declaración se incorpore ao expediente xudicial orixinal, conservado no Arquivo do Tribunal Militar Territorial da Coruña e no Arquivo do Reino de Galiza. Tamén remite testemuño á Secretaría de Estado de Memoria Democrática para a súa inscrición no Rexistro e censo estatal de vítimas.

A maxistrada Carmen López Moure fundamenta a súa decisión nos artigos 5 e 6 da Lei de Memoria Democrática, que proclaman a ilexitimidade dos tribunais e condenas franquistas por razóns políticas ou ideolóxicas e recoñecen o dereito das vítimas á reparación.

Os fillos de José Varela, presentes na comparecencia, expresaron a súa conformidade co fallo, que consideran un paso decisivo cara á reparación moral do seu pai e o recoñecemento público da inxustiza que sufriu.